Khi APEC trở thành sân khấu chính trị của các ‘ông lớn’

Khi được hình thành cách đây 25 năm, mục tiêu chính của APEC là tăng cường kết nối kinh tế. Nhưng với những chuyển động phức tạp và lợi ích đan cài ở khu vực châu Á – Thái Bình Dương hiện nay, diễn đàn này dường như đang trở thành một sân khấu mang tính chính trị nhiều hơn.

Xu hướng này càng được thể hiện rõ với Hội nghị cấp cao của Diễn đàn Hợp tác Kinh tế châu Á – Thái Bình Dương APEC năm nay, khi nước chủ nhà là Trung Quốc.

Trong những năm gần đây, Trung Quốc đang dần tự đánh mất hình ảnh của mình trong con mắt cộng đồng khu vực và thế giới khi thực hiện chính sách trỗi dậy gây nhiều tranh cãi, mà điển hình nhất là việc đẩy mạnh các yêu sách lãnh thổ và lãnh hải ở Biển Đông và Hoa Đông. Tất nhiên, Trung Quốc đã cố gắng tìm mọi cách để giải thích và bảo vệ cho những hành động này của mình, song xét trên nhiều góc độ, dư luận vẫn không thể chấp nhận một sự trỗi dậy bất chấp mọi quy tắc ngoại giao và luật pháp quốc tế.

Kết quả là các nhà lãnh đạo Trung Quốc đang trải qua một thời kỳ đầy khó khăn trong ngoại giao quốc tế khi vừa có quan hệ không “xuôi chèo, mát mái” với Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN), ít mặn nồng với Ấn Độ, Hàn Quốc; và khá căng thẳng với Nhật Bản, Mỹ. Duy nhất quan hệ với Nga là đang trong thời kỳ phát triển đỉnh cao nhưng nguyên nhân sâu xa chẳng qua cũng vì hai quốc gia này cùng đang căng thẳng với Mỹ, buộc phải dựa vào nhau để tăng cường sức mạnh đối trọng với “chú Sam”.

Vì thế, khi tuần lễ thượng đỉnh Diễn đàn hợp tác kinh tế châu Á – Thái Bình Dương (APEC) lần thứ 22 diễn ra ở thủ đô Bắc Kinh từ ngày 5 đến 11/11, mọi ánh mắt đều đổ dồn vào chương trình nghị sự cũng như “nhất cử, nhất động” của lãnh đạo nước chủ nhà Tập Cận Bình. Dư luận muốn biết ông Tập Cận Bình – với tư cách là Chủ tịch hội nghị APEC 22 – sẽ đón tiếp các nhà lãnh đạo thành viên trong khối ra sao và dẫn dắt hội nghị theo hướng nào. Họ cũng muốn xem nhà lãnh đạo chủ chốt trong APEC nhân cơ hội này để xoay chuyển cục diện quan hệ quốc tế đến đâu.

Và đúng như dư luận mong đợi, nhiều điều có thể rút ra từ hội nghị APEC lần này.

Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình (phải) trong cuộc gặp với Thủ tướng Nhật Shinzo Abe tại APEC. Ảnh: Reuters.

Trước hết là cuộc gặp rất được mong đợi giữa Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình và Thủ tướng Nhật Bản Zhinzo Abe bên lề diễn đàn APEC hôm 10/11. Theo hình ảnh được báo chí quốc tế phát đi, dưới ánh sáng của “một rừng” máy quay và hàng trăm cặp mắt theo dõi, hai nhà lãnh đạo đã cùng tiến về phía nhau với vẻ mặt nghiêm nghị, không một nụ cười. Cái bắt tay lạnh nhạt sau đó, cùng với thái độ thờ ơ của “chủ nhà” khi “vị khách” muốn nói một điều gì đó càng làm cho không khí thêm căng thẳng. Nhưng bấy nhiêu đó chưa phải đã hết. Trước khi diễn ra cuộc gặp này, ông Tập Cận Bình đã “bắt” nhà lãnh đạo Nhật Bản phải chờ đợi trong ít phút, trái hẳn với thông lệ ngoại giao quốc tế là chủ nhà phải luôn có mặt trước để chờ đón khách. Việc thiếu quốc kỳ hai nước ở phông nền cuộc gặp cũng được đánh giá là một chi tiết bất thường khiến nhiều người để ý.

Với những “sự cố” dù vô tình hãy hữu ý này, giới phân tích không thể không hoài nghi về một viễn cảnh chưa thể tan băng trong quan hệ Trung – Nhật vốn đã xuống đến điểm thấp nhất trong nhiều năm qua. Có lẽ, vị thế nước chủ nhà không cho phép ông Tập Cận Bình từ chối cuộc gặp với Thủ tướng Abe, nhưng để tỏ rõ lập trường của mình, ông Tập đã chọn lối hành xử có vẻ lạnh lùng và miễn cưỡng. Ông muốn nhân cơ hội này ghi điểm với người dân trong nước, đồng thời thể hiện cho nước láng giềng Nhật Bản thấy rằng mối quan hệ song phương căng thẳng lâu nay chưa thể hạ màn chỉ trong cuộc gặp ngắn ngủi ở Bắc Kinh, và rằng mọi bất đồng đều có hướng giải quyết nếu hai bên thực sự quan tâm đến lợi ích và thế khó của nhau.

Không đến mức căng thẳng như gặp Thủ tướng Nhật Bản, nhưng trong cuộc gặp với Tổng thống Mỹ Barack Obama, ông Tập Cận Bình cũng không tỏ ra quá hồ hởi. Thái độ đó của nhà lãnh đạo Trung Quốc phản ánh đúng mối quan hệ đang có nhiều nghi kỵ giữa hai bên. Hiện hai nước không ngừng cáo buộc lẫn nhau về tình trạng đánh cắp thông tin mạng, đồng thời đang đẩy mạnh tranh giành ảnh hưởng và lợi ích ở khu vực châu Á – Thái Bình Dương.

Về phần mình, Tổng thống Obama cũng không ngần ngại yêu cầu Trung Quốc hành xử như một đối tác có trách nhiệm trong đảm bảo trật tự thế giới và đóng góp vào sự phát triển chung.

Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình (phải) tiếp đón Tổng thống Nga Putin tại APEC. Ảnh: Reuters.

Trái ngược với không khí lạnh nhạt trong hai cuộc gặp trên, cuộc gặp của ông Tập Cận Bình với Tổng thống Nga Vladimir Putin lại mang sắc thái khác. Cả hai nhà lãnh đạo đặc biệt vui vẻ, thoải mái và rất gần gũi. Đây là kết quả của việc hai bên vừa đạt được thỏa thuận xây dựng đường ống dẫn khí gas thứ hai (đặt ở phía tây), chỉ 5 tháng sau khi nhất trí xây dựng đường ống dẫn khí đốt đầu tiên (đặt ở phía đông) có công suất vận chuyển lên tới 38 triệu m3 khí mỗi năm.

Đối với cả hai nhà lãnh đạo, cuộc gặp là cơ hội để cho phương Tây thấy rằng Nga và Trung Quốc luôn có đối sách trước những sức ép hay hành động gây khó khăn từ bên ngoài.

Bên cạnh các cuộc gặp của Chủ tịch Tập Cận Bình với các nhà lãnh đạo Mỹ, Nga và Nhật vốn thu hút sự chú ý lớn của dư luận nói trên, một sự kiện khác cũng có sức hấp dẫn không kém là cuộc gặp giữa Tổng thống Obama và người đồng cấp Nga Putin. Trong bối cảnh quan hệ giữa hai cựu thù đã xuống đến mức thấp nhất kể từ sau Chiến tranh Lạnh, cả hai nhà lãnh đạo đều muốn nhân cơ hội này để có bước đi “phá băng” đầu tiên. Vì thế, dù rất bận rộn với lịch trình hội họp, hai ông Obama và Putin vẫn tranh thủ giờ giải lao để gặp nhau tới 3 lần. Mặc dù tổng thời gian các cuộc gặp chỉ khoảng 15-20 phút nhưng hai bên cũng đã kịp trao đổi về các vấn đề quan hệ song phương và những điểm nóng trên thế giới như Ukraine, Syria và Iran.

Dĩ nhiên, tất cả những cuộc gặp trên, dù chân thành hay miễn cưỡng, suy cho cùng cũng chỉ là phần nổi của tảng băng chìm trong quan hệ quốc tế đan xen đầy phức tạp ở châu Á – Thái Bình Dương, khu vực phát triển năng động nhất và được coi là động lực chính cho tăng trưởng kinh tế toàn cầu. Tuy nhiên, để phần nào hóa giải các mâu thuẫn, diễn đàn APEC sẽ là cơ hội phù hợp nhất. Với 21 nền kinh tế thành viên, trong đó có toàn bộ những nền kinh tế mạnh nhất hai bờ Thái Bình Dương, APEC giờ đây không chỉ đơn thuần là một diễn đàn về hợp tác và kết nối kinh tế, mà còn là vũ đài chính trị để các quốc gia gạt qua bất đồng và ngồi lại với nhau.

Thúy Lan

Theo VNE