Khánh Hòa: Xáo tam phân là cây quý thế nào mà ở đây cả nhà nước và nhân dân cùng bảo tồn?

Sau cơn sốt xáo tam phân diễn ra rầm rộ trong 2 năm 2012 – 2013, lượng cây xáo tam phân ngoài tự nhiên đã cạn kiệt, một số người tìm cách bảo tồn để giữ nguồn gen quý.

Xã Ninh Vân (TX Ninh Hòa, tỉnh Khánh Hòa)-địa phương có nhiều người tâm huyết bảo tồn xáo tam phân nhất vì dòng XTP nơi đây có dược tính cao.

Bảo tồn cây xáo tam phân trong dân

Ông Nguyễn Văn Trường (thôn Tây, xã Ninh Vân, TX Ninh Hòa, tỉnh Khánh Hòa) cho biết, để bảo tồn loại cây quý này, cách đây 8 năm, ông bắt đầu đem cây từ tự nhiên về trồng trên rẫy, số lượng hàng ngàn cây nhưng qua thời gian, cây không được chăm sóc tốt nên chỉ còn lại vài trăm cây…

Vườn xáo tam phân đầu dòng tại Trung tâm Nông nghiệp công nghệ cao (Khánh Hòa).

Một số cây xáo tam phân lớn tuổi đã cho trái, đường kính gốc cây lớn nhất cũng chỉ 4 – 5cm. Cây xáo tam phân trồng từ hạt có sức sống mạnh, lớn nhanh và rễ nhiều hơn cách trồng từ giâm cành. Số lượng người trồng xáo tam phân tại Ninh Vân hiện không nhiều, khoảng 3 – 4 hộ, tổng diện tích chừng vài ngàn mét vuông.

Việc buôn bán xáo tam phân nơi đây tuy không còn rầm rộ nhưng vẫn diễn ra âm ỉ, giao dịch lấy nguồn từ nơi khác. Giá xáo tam phân gốc Ninh Vân có thể lên tới 10 triệu đồng/kg (khô), nhưng nguồn gốc từ nơi khác chỉ vài trăm ngàn/kg.

Ông mong muốn Nhà nước có giải pháp hỗ trợ người dân gây trồng loài cây xáo tam phân này để không bị mất nguồn gen quý.

Ông Nguyễn Tiễn (thôn Đông, xã Ninh Vân, TX Ninh Hòa, tỉnh Khánh Hòa) cũng âm thầm đem xáo tam phân trồng lên rẫy. Sau thời gian trồng trên rẫy khó chăm sóc, ông đã đưa về vườn nhà trồng với số lượng hàng chục cây.

“Trồng xáo tam phân rất khó, cây chậm lớn, giâm hom cũng khó sống. Tôi trồng xáo tam phân được 7 năm nhưng chiều cao cây chỉ có 2m. Tôi cứ để cây phát triển tự nhiên, hình thành bụi mà không cần làm giàn”, ông Tiễn chia sẻ.

Ở thôn Bắc (xã Ninh Tân, thị xã Ninh Hòa, tỉnh Khánh Hòa), ông Nguyễn Văn Cùng cũng đang đầu tư trồng xáo tam phân trên diện tích 3ha, hiện cây đã cao 1m.

Kiến nghị chuyển giao quy trình trồng cây xáo tam phân

Sau khi cây xáo tam phân trong tự nhiên cạn kiệt, để bảo tồn nguồn gen, UBND tỉnh đã chỉ đạo ngành Nông nghiệp điều tra, bảo tồn xáo tam phân.

Theo Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh Khánh Hòa, sở đã thực hiện vùng điều tra rộng hơn 4.200ha của 28 xã, phường trên địa bàn tỉnh, trong đó có 27 xã, phường có xáo tam phân nhưng chỉ phát hiện có hơn 50 cây, hầu hết là dạng tái sinh (trồng lại) chứ không phải nguyên gốc.

Do số lượng cây xáo tam phân trong tự nhiên quá ít nên ngành kiến nghị bảo tồn bằng phương pháp chuyển vị, có nghĩa là không bảo tồn tại chỗ mà chuyển cây đến nơi có điều kiện thích hợp để bảo vệ và phát triển. Vì thế, tỉnh đã lập vườn cây xáo tam phân đầu dòng tại Trung tâm Nông nghiệp công nghệ cao và tăng cường chuyển giao cây con giống cho các tổ chức, cá nhân có nhu cầu.

Ông Bùi Văn Binh – Phó Giám đốc Trung tâm Nông nghiệp công nghệ cao cho biết, đề tài bảo tồn xáo tam phân được tỉnh giao cho trung tâm thực hiện từ năm 2014 với nội dung lập vườn cây đầu dòng với số lượng ban đầu 500 cây. Đến năm 2015, vườn đã phát triển giâm hom chồi lên 5.000 cây xáo tam phân.

Giai đoạn 2016 – 2017, trung tâm cung cấp cho thị trường 3.000 cây xáo tam phân/năm. Tuy nhiên, đến năm 2018, 2019 thị trường chững lại nên trung tâm không tiếp tục phát triển cây xáo tam phân giống nữa nhưng vẫn giữ toàn bộ cây đầu dòng.

Có thị trường là trung tâm phát triển ngay trên cơ sở vườn cây đầu dòng. Thời gian qua, một số cá nhân ở xã Phước Đồng (TP. Nha Trang, tỉnh Khánh Hòa), Ninh Hòa và một số nơi khác trong và ngoài tỉnh tìm mua về trồng để bảo tồn xáo tam phân. Trung tâm không triển khai nhân giống bằng cấy mô vì thời gian nuôi cấy rất lâu, không hiệu quả bằng cách giâm hom.