Hé lộ vaccine mRNA ‘cải tiến’ có thể trị mọi biến thể COVID-19

Các nhà khoa học đang nỗ lực phát triển loại vaccine COVID-19 phổ quát nhằm đối phó với các biến thể virus nguy hiểm, và họ đang tiến gần đến một loại vaccine như vậy

Nhân viên y tế lấy vaccine COVID-19 của Pfizer vào xi-lanh trước khi tiêm ở Emsleben, Đức. Ảnh: AP

Triển vọng về một loại vaccine COVID-19 thế hệ tiếp theo, có thể bảo vệ chống lại các biến thể virus trong tương lai, đã tiến một bước gần hơn đến hiện thực trong tuần này.

Thử nghiệm lâm sàng vaccine COVID-19 phổ quát

Theo tờ Fortune, Liên minh Đổi mới Sẵn sàng trước dịch bệnh (CEPI) mới đây đã đồng ý cung cấp 20,6 triệu USD tài trợ cho một công ty công nghệ sinh học 6 năm tuổi có tên Gritstone, đặt trụ sở tại Emeryville, bang California (Mỹ), để giúp họ thử nghiệm một loại vaccine COVID-19 “phổ quát”.

CEPI là tổ chức hợp tác toàn cầu của các chính phủ và tổ chức phi chính phủ, nhằm mục đích tạo ra những cơ chế đối phó nhanh chóng với các đại dịch. COVID-19 là cuộc thử nghiệm thực tế đầu tiên của tổ chức ra đời năm 2016 này.

Ông Richard Hatchett, Giám đốc điều hành của CEPI, cho biết: “Các biến thể COVID-19 đã khiến một số vaccine của chúng ta kém hiệu quả hơn, vì vậy, điều quan trọng là ta không được lơ là. Chúng ta phải tiếp tục đầu tư vào nghiên cứu và phát triển vaccine nếu muốn đi trước một bước trước loại virus chết người này”.

Khoản tài trợ mới nhất dành cho Gritstone sẽ giúp công ty tiến hành thử nghiệm lâm sàng ban đầu trên người ở Nam Phi với vaccine COVID-19 do công ty phát triển. Trong một thông báo hôm 18/8, Gritstone cho biết thử nghiệm này sẽ bắt đầu trước cuối năm nay.

Số tiền tài trợ từ CEPI cũng sẽ giúp Gritstone tiến hành các nghiên cứu tiền lâm sàng, tăng năng lực nghiên cứu và sản xuất, đồng thời giúp công ty phát triển một loại vaccine ổn định hơn.

Trước đây, Gritstone đã nhận được sự ủng hộ cho nghiên cứu của mình từ Viện Dị ứng và Bệnh truyền nhiễm Quốc gia Mỹ (NIAID), cũng như Viện Miễn dịch học La Jolla và Quỹ Bill & Melinda Gates.

Theo một phần của thoả thuận tài trợ mới nhất từ CEPI, Gritstone đã đồng ý rằng, nếu họ thành công trong việc phát triển một loại vaccine COVID-19 phổ quát, vaccine này sẽ được cung cấp trên toàn cầu thông qua cơ sở COVAX, sáng kiến vaccine toàn cầu được tài trợ bởi CEPI, GAVI và WHO. Điều đó đồng nghĩa các nước đang phát triển phải có khả năng tiếp cận với vaccine này.

Xe cứu thương đưa bệnh nhân COVID-19 tới trung tâm y tế ở Mumbai, Ấn Độ, ngày 5/7/2021. Ảnh: AFP/ TTXVN

Ưu điểm của vaccine mRNA “cải tiến”

Mới thành lập được 6 năm, Gritstone là một trong số các nhóm nghiên cứu công nghệ sinh học trên khắp thế giới đang theo đuổi một loại vaccine COVID-19 phổ quát. Những đơn vị khác bao gồm công ty khởi nghiệp myNEO của Bỉ, cũng như các nhóm chuyên gia riêng biệt từ Viện Nghiên cứu Quân đội Walter Reed (Mỹ), Đại học Duke và Đại học Bắc Carolina (Mỹ).

Mỗi đơn vị trên đều đang đặt cược vào một chiến lược và công nghệ hơi khác nhau, nhằm đạt được mục tiêu chung là một loại vaccine mạnh hơn, chế ngự các virus gây COVID-19 đột biến trong tương lai. Tuy nhiên việc CEPI tài trợ cho thử nghiệm lâm sàng của Gritstone là một sự chứng thực quan trọng cho tiến bộ đạt được của công ty này cho đến nay.

Công nghệ RNA thông tin (mRNA) của Gritstone tương tự như công nghệ được cả Pfizer/BioNTech và Moderna sử dụng trong vaccine COVID-19 của họ. Nhưng có một số khác biệt quan trọng: Các vaccine mRNA hiện có thúc đẩy các tế bào của cơ thể chỉ sản xuất một protein duy nhất protein gai mà virus SARS-CoV-2 sử dụng để tấn công vào các tế bào. Điều đó đã làm cho các loại vaccine hiện có này dễ tổn thương trước các đột biến ở protein gai, như đã thấy trong các biến thể mới của SARS-CoV-2, như biến thể Delta.

Bên cạnh, protein gai đó, vaccine của Gritstone sẽ hướng dẫn các tế bào tạo ra những protein khác có liên quan đến virus, đặc biệt là nhắm mục tiêu vào những protein dường như không cho thấy nhiều sự khác biệt trong toàn bộ họ Corona. Mặc dù chức năng của chúng không hoàn toàn được hiểu hết trong nhiều trường hợp, nhưng các protein “được bảo tồn tốt” này được cho là rất cần thiết cho sự tồn tại của virus và do đó, có thể không nhạy cảm với các đột biến cho phép virus né tránh vaccine.

Thêm vào đó, bằng cách nhắm mục tiêu tới nhiều protein cùng một lúc, ít có khả năng một biến thể nào đó sẽ hội đủ các đột biến ở tất cả các protein này, để cho phép nó thoát khỏi vaccine.

Một điểm khác biệt chính khác là Gritstone đang nghiên cứu việc sử dụng thứ được gọi là vaccine “mRNA tự tăng cường” (hay SAM). Trong khi vaccine mRNA hiện tại có thể thúc đẩy tế bào chỉ tạo ra một số lượng protein virus hạn chế, vaccine SAM sẽ “đánh lừa” tế bào tạo ra nhiều bản sao hơn của một loại protein cụ thể. Điều này có nghĩa là một lượng vaccine nhỏ hơn có thể tạo ra một phản ứng miễn dịch mạnh mẽ hơn, có khả năng làm giảm nhu cầu tiêm liều thứ hai và tiêm nhắc lại.

Người dân chờ được tiêm vaccine ngừa COVID-19 tại California, Mỹ. Ảnh: AFP/TTXVN

Và những lo ngại

Tuy nhiên, một số nhà nghiên cứu đang thận trọng trước cách tiếp cận của Gritstone. Theo họ, thứ nhất, kháng thể duy nhất được chứng minh là có thể ngăn ngừa nhiễm SARS-CoV-2 hình thành để phản ứng với protein gai. Mặc dù việc huấn luyện các tế bào B và tế bào T của cơ thể để nhận ra các protein khác của virus cũng có thể giúp một người tạo ra phản ứng miễn dịch, nhưng vẫn chưa rõ phản ứng đó hiệu quả như thế nào nếu không có các kháng thể ngăn virus sử dụng gai của nó để lây nhiễm vào tế bào.

Ngoài ra, một số nhà nghiên cứu lo lắng rằng vaccine SAM có thể sẽ kích thích quá mức một phần của hệ miễn dịch, điều có thể làm suy giảm mRNA và làm giảm quá trình sản xuất protein của tế bào, dẫn đến làm cho vaccine kém hiệu quả hơn.

Cuối cùng, có một số lo ngại rằng cách tiếp cận này, bằng cách thúc đẩy các tế bào hiển thị nhiều protein virus cùng một lúc, có thể rút kiệt phản ứng của tế bào B và tế bào T, khiến hệ thống phòng thủ của cơ thể quá mỏng, điều này cũng sẽ làm cho vaccine kém hiệu quả hơn.

Gritstone cho biết, cũng trong nền tảng phát triển vaccine COVID-19, mà họ gọi là CORAL, công ty sẽ thử nghiệm xem liệu một loại vaccine COVID-19 phổ quát có thể được phát triển bằng công nghệ vector sử dụng adenovirus của tinh tinh, tương tự như công nghệ sản xuất vaccine COVID -19 của AstraZeneca hay không, hoặc liệu có thể sử dụng kết hợp adenovirus và công nghệ SAM hay không.

“Cùng với nghiên cứu do CEPI hỗ trợ, tập hợp các thử nghiệm lâm sàng này sẽ kiểm tra bốn ứng cử viên vaccine khác nhau, thiết lập liều lượng và hàm lượng kháng nguyên tối ưu cho chương trình CORAL ở những người trẻ tuổi, người già, những người đã được tiêm chủng trước đó và người bị suy giảm miễn dịch” – Gritstone cho biết.

Gritstone chủ yếu đang phát triển công nghệ SAM của mình để sử dụng trong các liệu pháp điều trị ung thư. Công ty hiện có hai loại thuốc điều trị ung thư – một loại dùng trong điều trị ung thư đại trực tràng và một loại khác dùng cho ung thư phổi – đang trong giai đoạn II thử nghiệm trên người. Nhưng gần đây Gritstone đã mở rộng phạm vi nghiên cứu sang cả các bệnh truyền nhiễm, như HIV/AIDS và COVID-19.