Hãi hùng sách dịch: “Bố chết vì ung thư tử cung”

Nhiều cuốn sách có giá trị khi chuyển ngữ tiếng Việt đã gây ra tranh luận gay gắt trên các diễn đàn bởi có quá nhiều lỗi và cách hành văn không trong sáng, thậm chí làm sai lệch nội dung nhưng vẫn được xuất bản.

Từ ung thư ruột dịch sang ung thư tử cung đối với một người đàn ông thì quả là “thảm họa” của dịch thuật.

Nhà Xuất bản (NXB) Văn học và Công ty Nhã Nam quyết định thu hồi cuốn sách Bản đồ và vùng đất vì có quá nhiều lỗi sai đến nỗi một dịch giả phải dùng cụm từ “dịch loạn” để nói về sách dịch hiện nay. Nhưng đó chưa phải là cuốn sách duy nhất bị dịch sai cần được thu hồi.

Một cuốn sách, trăm lỗi sai

Một dịch giả có tên Hà Thúc Lang đã bỏ công sức ngồi đếm được khá nhiều lỗi trong cuốn Những kẻ thiện tâm (Les Bienveillantes), tiểu thuyết của Jonathan Littell do Cao Việt Dũng dịch, NXB Hội Nhà văn ấn hành năm 2008. Chỉ điểm qua vài trang sách, Hà Thúc Lang đã đếm được hàng chục lỗi của dịch giả Cao Việt Dũng.

Theo dịch giả này, có cảm giác người dịch không nắm được mối liên hệ giữa các câu với nhau, từ đó không hiểu được tinh thần chung của tác phẩm. Càng đọc càng thấy rõ người dịch chỉ có thể dịch sang tiếng Việt những từ rất đơn giản trong bản gốc (khi tác giả sử dụng chúng ở nghĩa đen) nhưng cứ gặp các cụm từ hay các nghĩa bóng là bị lúng túng. Ví dụ “Je ne sais pas pourquoi, d’ailleurs, un vieux fond de morale philosophique peut-être”… được dịch là “Ngoài ra tôi cũng không biết tại sao, có thể là một mảnh vụn xưa cũ nào đó của luân lý triết học còn sót lại…”.

Theo ông Hà Thúc Lang, “fond” mà dịch là “mảnh vụn còn sót lại” thì sai hẳn nghĩa, “fond” là “nền tảng”, là “gốc”. Hoặc “Pour faire quoi, alors? Je n’en ai pas idée, pour durer, sans doute, pour tuer le temps avant qu’il ne vous tue” được dịch thành “Thế thì để làm gì? Tôi biết làm sao được, hẳn là để kéo dài, để giết thời gian trước khi nó giết ta”. Ông Hà Thúc Lang cho rằng “durer” ở đây không thể dịch là “kéo dài”, vừa vô nghĩa vừa không đúng ngữ pháp. Câu này phải được dịch là “Thế thì để làm gì? Tôi không biết, hẳn là để tiếp tục tồn tại, để giết thời gian trước khi nó giết ta”.

Còn trong Bản đồ và vùng đất, cuốn sách bị cho là có tới hàng ngàn lỗi sai, người đọc khó mà hiểu được những câu tối nghĩa như “Còn Koons thì như thể mang trong mình cái gì đó như tính chất kép, giống như một điều mâu thuẫn không thể vượt qua giữa sự mưu mô thông thường của địa hạt kỹ thuật thương mại và trạng thái xuất thần của người khổ hạnh” (bản gốc: Alors que Koons semblait porter en lui quelque chose de double, comme une contradiction insurmontable entre la rouerie ordinaire du technico-commercial et l’exaltation de l’ascète).

Một dịch giả cho rằng “technico-commercial” mà dịch là “địa hạt kỹ thuật thương mại” thì sai bét. Và chính vì dịch sai nên dịch giả đã làm mất tính cân đối văn phong mà Houellebecq cố tình sử dụng, đáng lẽ phải là “còn Koons dường như mang trong mình một cái gì đó có tính kép, giống như một mâu thuẫn không thể khắc phục được giữa tính mưu mẹo vẫn thấy của anh bán đồ kỹ thuật và trạng thái thoát trần của kẻ tu hành khổ hạnh”. Câu gốc được tác giả viết ngắn gọn, sắc nét, trong khi dịch sang tiếng Việt thì lòng thòng với những “điều”, “sự” rồi lại “như tính chất”. Tuy nhiên, những điều này chưa thấm vào đâu so với câu dịch sai “trứ danh” của Cao Việt Dũng khi dịch cuốn Hạt cơ bản của Michel Houellebecq. Dịch giả này đã dịch câu “Mon père est mort il y a une semaine, dit-elle. Un cancer de l’intestin” thành: “Bố em chết cách đây một tuần”, nàng nói. “Ung thư tử cung”. “Cancer de l’intestin” phải dịch đúng là “ung thư ruột”. Việc dịch giả cho một người đàn ông có tử cung để bị ung thư thì thật là ngoài sức tưởng tượng!

Những cuốn sách bị chỉ trích có nhiều lỗi khi chuyển ngữ tiếng Việt

Sai nghĩa, chệch nghĩa, diễn đạt bất ổn

“Thảm họa dịch thuật” (chữ của dịch giả Trần Tiễn Cao Đăng) đầu tiên được nhắc đến có lẽ là Mật mã Da Vinci, NXB Văn hóa Thông tin ấn hành năm 2005 qua bản dịch của Đỗ Thu Hà. Dịch giả Trần Tiễn Cao Đăng lúc đó nhận xét “không trang nào không có lỗi” và NXB này đã phải thu hồi, mời dịch giả Dương Tường hiệu đính lại cuốn sách. Cuốn Ma sói của tác giả Alexandre Dumas được NXB Văn học ấn hành năm 2006 cũng “đầm đìa” lỗi sai, đặc biệt là sai về chính tả, có thể coi là một điển hình cho việc làm sách ẩu. Còn Bon Jour Tristesse (Buồn ơi chào nhé) rất nổi tiếng của Francois Sagan thì lại được dịch thành Nỗi buồn muôn năm… Ông Vũ Hoàng Giang, Phó Giám đốc Công ty Văn hóa và Truyền thông Nhã Nam, khi trả lời về lý do thu hồi cuốn Bản đồ và vùng đất đã thẳng thắn cho rằng cuốn sách dịch để lại nhiều lỗi, thuộc nhiều loại khác nhau: dịch sai nghĩa, dịch chệch nghĩa, dịch sót, diễn đạt tiếng Việt có nhiều bất ổn. “Số lượng lỗi này cao hơn so với chuẩn biên tập của chúng tôi, vượt quá số lỗi tối đa cho phép để sách có thể tiếp tục được lưu hành” – ông Giang nói.

Dịch giả uy tín cũng mắc lỗi Không chỉ với những dịch giả trẻ mà cả với dịch giả uy tín đôi khi cũng mắc phải lỗi. Có thể lấy ví dụ từ cuốn Lolita (của dịch giả Dương Tường), ngay trong trang đầu đã có những câu khó hiểu như: “Ở trường học, em là Dolly. Trên dòng kẻ bằng những dấu chấm, em là Dolores. Nhưng trong vòng tay tôi, bao giờ em cũng là Lolita”. Người đọc khó có thể hiểu “trên dòng kẻ bằng những dấu chấm” là cái gì. Ở bản tiếng Anh, câu này là: “She was Dolores on the dotted line” và người ta có thể hiểu đó là những giấy tờ mà người ta hay phải khai báo, thường có những ô bắt buộc phải điền thông tin cá nhân, như tên tuổi, quê quán, năm sinh. Các ô đó được thiết kế những dòng kẻ từ những dấu chấm để người ta viết cho dễ. Nếu tác giả không dịch gần như đúng theo nghĩa đen của từng chữ trong bản tiếng Anh mà dịch thoát hơn gần với tiếng Việt thì có lẽ nhiều người sẽ thấy dễ đọc hơn.

Kỳ tới: Dịch sai vẫn xuất bản

Theo LĐO