Hai Bộ trưởng lo lắng khi hơn 70% nguồn nước phụ thuộc vào nước ngoài

Việt Nam có 7/13 lưu vực sông liên quốc gia, phần lưu vực ở nước ngoài chiếm tới 71% lại ở khu vực đầu nguồn dẫn đến tình trạng rủi ro lớn cả về chất lẫn lượng nước.

Sáng 17/8, Uỷ ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường (UB KHCN&MT) của Quốc hội tổ chức hội nghị giải trình về vấn đề an ninh nguồn nước phục vụ sản xuất, sinh hoạt và quản lý hồ, đập.

Phó Chủ nhiệm UB KHCN&MT Nguyễn Vinh Hà cho biết, trong tháng 7 vừa qua, UB đã tổ chức hai đợt khảo sát tại 14 tỉnh, thành ở Bắc Trung Bộ, Nam Trung Bộ, đồng bằng sông Cửu Long và Tây Bắc.

Các thoả thuận pháp lý đang hết sức lỏng lẻo

Theo ông Hà, kết quả khảo sát cho thấy, nguồn nước của ta phụ thuộc lớn vào nguồn nước sông quốc tế. Việt Nam có tới 3.500 sông suối có chiều dài từ 10km trở lên nhưng trong 13 lưu vực sông có diện tích lớn hơn 10.000km2 thì 7 lưu vực sông liên quốc gia, phần lưu vực ở nước ngoài chiếm tới 71% lại ở khu vực đầu nguồn.

“Chúng ta chịu rủi ro về lượng nước, chất lượng nước rất lớn do các quốc gia thượng nguồn gia tăng các hoạt động thủy điện trên dòng chính sông Hồng, sông Mê Kông làm thay đổi lớn chế độ dòng chảy, lượng nước, phù sa…”, Phó Chủ nhiệm UB KH-CN&MT lưu ý.

Bộ trưởng NN&PTNT Nguyễn Xuân Cường

“Nguồn nước Việt Nam phụ thuộc nhiều vào lượng nước sản sinh từ bên ngoài lãnh thổ là thách thức lớn đối với an ninh nguồn nước quốc gia”, Bộ trưởng NN&PTNT Nguyễn Xuân Cường cũng cảnh báo.

Bộ trưởng Nguyễn Xuân Cường đưa ra con số thấp hơn báo cáo của đoàn giám sát nhưng cũng đáng lưu ý. Cụ thể, nguồn nước sản sinh từ các quốc gia thượng nguồn lưu vực sông, chiếm 63% như: sông Mê Kông có 90,1%, sông Hồng 38,5%, sông Cả 18,4%, sông Mã 27,1%. Lượng nước này hoàn toàn phụ thuộc vào hoạt động khai thác, sử dụng và bảo vệ nguồn nước tại các quốc gia thượng nguồn.

Trong khi đó, thượng nguồn sông Đà, Thao, Lô thuộc lãnh thổ nước ngoài đã xây dựng nhiều bậc thang hồ chứa thủy điện và đã đưa vào vận hành khai thác nhiều công trình, tác động đến biến đổi dòng chảy về nước ta.

Bên cạnh đó, tại vị trí các con sông đổ vào lãnh thổ Việt Nam, nước đã bắt đầu bị ô nhiễm. Số liệu đo đạc chất lượng nước tại các vị trí biên giới sông Nậm Na (cửa khẩu Ma Lù Thành), sông Lô (cửa khẩu Thanh Thủy), nhiều chỉ tiêu chất lượng nước đã bắt đầu vượt ngưỡng cho phép.

Báo cáo của Bộ NN&PTNT dẫn lại nghiên cứu của Hội đồng UB sông Mê Kông Quốc tế năm 2017 cho biết, khi các công trình thủy điện hoàn thành xây dựng, đi vào vận hành sẽ có tác động bất lợi vô cùng lớn, không thể đảo ngược đến chế độ dòng chảy, phù sa, chất dinh dưỡng, môi trường, sinh kế người dân vùng đồng bằng sông Cửu Long. Dự kiến vào năm 2040, lượng phù sa về đồng bằng sông Cửu Long có thể giảm 97%.

Phó Chủ nhiệm UB Đối ngoại Nguyễn Mạnh Tiến hỏi: “Việc hợp tác quốc tế của chúng ta đã đủ tích cực, chủ động? Việc tham gia các điều ước quốc tế đã góp phần bảo đảm an ninh nguồn nước?”.

Theo Bộ trưởng Nguyễn Xuân Cường, riêng công tác đối ngoại về an ninh nguồn nước chưa được bảo đảm. Ông Cường dẫn chứng ngay việc chia sẻ, cung cấp thông tin giữa các quốc gia trong hệ thống lưu vực cũng rất hạn chế.

Vì vậy, Bộ trưởng đề nghị UB Đối ngoại, Bộ Ngoại giao phải tiếp tục đấu tranh, kiến nghị, phải có giải pháp ngoại giao để có được thông tin theo đúng yêu cầu của quốc tế.

Bộ trưởng TN&MT Trần Hồng Hà

Bộ trưởng TN&MT Trần Hồng Hà cũng cho biết, các thoả thuận pháp lý đang hết sức lỏng lẻo và hoàn toàn tự nguyện, chủ yếu mang tính chất tham vấn và tôn trọng quyền độc lập, tự chủ của mỗi nước. Trong khi đó, hai nước quan trọng nhất là Trung Quốc và Myanmar lại không tham gia Ủy hội sông Mê kông.

“Chúng ta xác định là tận dụng những thỏa thuận đã có và duy trì nó. Về lâu dài, chúng ta phải tiếp tục kiên trì, có lộ trình, làm sao để các nước hướng tới có sáng kiến và có thỏa thuận chung mang tính pháp lý cao hơn”, Bộ trưởng TN&MT nói.

Thực hiện phương châm 4 tại chỗ

Phó Chủ tịch Quốc hội Phùng Quốc Hiển cảnh báo: “Nguy cơ mất an ninh nguồn nước và an toàn hồ đập ở Việt Nam là hiện hữu”.

Theo ông Hiển, Việt Nam gặp khó khăn trong việc chủ động quản lý, khai thác nguồn nước như về tổng lượng dòng chảy, chế độ dòng chảy, nguồn phù sa, nguồn lợi thuỷ sản… Chưa kể đến, việc ứng xử của một số quốc gia ở thượng nguồn đã làm ảnh hưởng đến nguồn nước chảy vào Việt Nam.

Điều này dẫn đến tình trạng, khi cần thì thiếu nước, khi không cần thì lại thừa nước. Điển hình như tình trạng xâm ngập mặn ở đồng bằng sông Cửu Long có một phần nguyên nhân do thiếu nước thượng nguồn.

Để chủ động nguồn nước, không bị phụ thuộc nước ngoài, Phó Chủ tịch Quốc hội cho rằng cần thực hiện phương châm 4 tại chỗ: sinh thủy tại chỗ; giữ nước tại chỗ; bảo vệ tại chỗ; điều hành, vận hành, phân phối tại chỗ.

Phó Chủ tịch Quốc hội Phùng Quốc Hiển

Cụ thể, sinh thủy tại chỗ là khoanh nuôi, bảo vệ, trồng rừng bằng hệ thống tập đoàn cây bản địa, giữ cho được và mở rộng, nâng cao chất lượng rừng đầu nguồn, là nơi sinh thủy và hạn chế trồng rừng kinh tế đối với loại cây kém sinh thủy, hủy hoại và bào mòn đất đai. Cùng với đó, đầu tư nghiên cứu KHCN, ứng dụng công nghệ lọc nước biển, nước lợ làm nước ngọt tại chỗ.

Còn giữ nước tại chỗ là bảo vệ, giữ được các ao hồ nhân tạo và tự nhiên, các con sông, kênh rạch, mương có thể giữ được nước ngọt tại chỗ.

Đồng thời, phải tăng cường công tác bảo vệ nguồn nước, ao hồ, sông suối, chống ô nhiễm tại chỗ. Từng địa phương, DN, người dân phải tự mình có ý thức bảo vệ và có chế tài xử lý với hành động gây ô nhiễm môi trường.

Điều hành, vận hành phân phối tại chỗ, đảm bảo sử dụng nước an toàn, hợp lý, tiết kiệm, hiệu quả, tránh chồng chéo, ỉ lại và chủ động xử lý khi có tình huống theo quy chế vận hành.