GS, PGS: Danh vị phải thực chất!

Sự nghiêm túc và trung thực chính là nền tảng đạo đức để có thể tự hào về những danh vị đích thực. Có hay không sự hám danh; sự “chạy”…

ảnh minh họa

“Thực chất giáo sư (GS), phó giáo sư (PGS) là một danh dự mà những người có thành tựu đạt được. Còn hiện nay, đôi khi GS, PGS là những thứ mà người ta cố gắng đạt được để có danh dự. Những GS, PGS hồi xưa không chỉ có thành tựu, danh tiếng về chuyên môn mà tư cách, đạo đức và ảnh hưởng xã hội của họ cũng rất lớn” – TS Nguyễn Sĩ Dũng nói.

Háo danh và sự cảnh tỉnh về giá trị

. Phóng viên: Thưa ông, nhưng rõ ràng là hiện nay, sau vụ việc 94 hồ sơ GS, PGS bị gác lại và Thủ tướng cũng yêu cầu xem xét, dường như cái danh giá của GS, PGS đã bị “xuống”?

TS Nguyễn Sĩ Dũng: Cái gì nhiều cũng xuống giá, nhiều thì không còn quý nữa. Đó là quy luật khách quan.

GS, PGS trước đây rất hiếm, thành thử những GS, PGS thời đó còn là một biểu tượngtrên nền tảng trung thực về học thuật, đạo đức và ảnh hưởng xã hội. Chúng ta có thể kể đến những vị như Tôn Thất Tùng, Lương Định Của, Trần Đại Nghĩa, Tạ Quang Bửu…

Thứ nữa, thực tế là xã hội đang băn khoăn về chất lượng GS, PGS. Chất lượng GS, PGS có thể phụ thuộc một phần ở quy trình tuyển chọn, bỏ phiếu… của các hội đồng. Nhưng sự đánh giá của xã hội thì không phụ thuộc vào những quy trình này.

Rất tiếc, không phải mọi GS, PGS đều đạt được điều người ta mong đợi. Nhiều khi các vị ấy đã không để lại được ấn tượng rằng họ là những chuyên gia hàng đầu trong lĩnh vực của mình

. Tức là dù sao đi nữa thì công chúng vẫn có kỳ vọng về giới trí thức, nhất là những người được công nhận là GS, PGS?

Thực tế là giữa mong đợi của xã hội đối với GS, PGS là cao hơn so với những gì mà một số vị thể hiện khi xuất hiện trước công chúng.

Mặt khác, cũng phải thừa nhận rằng: Đã có những “xì xầm” trong giới học thuật về thông tin một số ít người đã “chạy” để có được danh vị PGS, GS. Thực tế thì công luận vẫn tin có thể có chuyện “chạy” vì “động lực” của việc “chạy” là vẫn có…

Cuối cùng, thực tế không thể phủ nhận là có một số rất ít người nữa háo danh. Tuy không hẳn là điều phổ biến nhưng hệ quả của nó là tình trạng “con sâu làm rầu nồi canh” và xã hội thấy đó là điều phản cảm.

Phải có sự trung thực dẫn dắt tối đa

. Chắc ông từng biết tới thống kê rằng: Việt Nam có số lượng GS, PGS, tiến sĩ nhiều nhất Đông Nam Á nhưng số lượng bài báo khoa học công bố trên các tạp chí uy tín thì tỉ lệ nghịch. Và cũng có nghĩa là người Việt đóng góp cho nhân loại là rất ít.

Thực chất đóng góp của người Việt, những nhà nghiên cứu Việt cho nhân loại không phải là nhỏ bé. Thời xưa, ngay cả việc thiết kế Tử Cấm Thành triều Minh cũng được cho là của một người Việt. Hay sáng chế ra máy ATM mà cả thế giới sử dụng cũng là người Việt. Chúng ta có thể kể đến những Trịnh Xuân Thuận, Trần Thanh Vân, Ngô Bảo Châu, Vũ Quang Việt… và rất nhiều những nhà khoa học, kinh tế gốc Việt ở nhiều lĩnh vực, nhiều quốc gia trên thế giới.

Chúng ta cần đặt ra câu hỏi về vấn đề này. Các cấp lãnh đạo Đảng và Nhà nước đã từng chỉ ra nhiều nguyên nhân kìm hãm những sáng tạo, đóng góp ấy mà điển hình là “chủ nghĩa thành tích”.

Bởi vậy, tôi nghĩ rằng những đóng góp thực tế của người Việt trên thế giới và việc công luận, Thủ tướng đặt ra vấn đề với việc công nhận GS, PGS năm nay chính là một dịp rất tốt để chúng ta phấn đấu thêm một bước xây dựng một nền tảng trung thực.

Bởi khi đó, trong khoa học cũng như các lĩnh vực khác, nhân tài mới phát huy hết tài năng, phẩm chất của mình. Mà trong khoa học thì dứt khoát phải có sự trung thực tối đa dẫn dắt.

. Vậy chúng ta nên bắt đầu như thế nào để nhất là trong lĩnh vực khoa học, sự trung thực trở thành nền tảng cơ bản dẫn dắt xã hội?

Có lẽ nên nhìn ra thế giới, xem người ta làm thế nào trước tiên. Các trường muốn danh tiếng, thu hút được sinh viên thì phải có đội ngũ GS thực tài, tức là các trường có sức ép thật.

Danh tiếng của các đại học (ĐH) được xây dựng trên uy tín của các GS giỏi. Còn các GS giỏi là do các ĐH công nhận và bổ nhiệm chặt chẽ dựa vào thực tài và đạo đức, nhân cách.

. Nhưng ông nói rằng tất cả phải dựa trên sự trung thực. Vậy sự trung thực này bắt đầu từ đâu? Những quy định, quy chuẩn nào cần phải bỏ đi để khuyến khích sự trung thực?

Trung thực có lẽ nên bắt đầu từ chính bản thân những vị trí thức, khoa bảng. Cần phải khuyến khích nhận thức rằng: Nếu không đủ trình độ, uy tín thì không cần phải cố gắng đạt được PGS, GS.

Nhưng đồng thời cũng cần cắt giảm những quy định cơ học tạo ra một sức ép giả tạo về nhu cầu GS, PGS. Chẳng hạn như quy định phải có bao nhiêu PGS, GS thì mới được mở trường ĐH, mở khoa chuyên môn… Những quy định dạng này khiến nhiều trường, nhiều khoa phải đi “mượn” PGS, GS ở những nơi khác và thực tế việc “lạm phát” PGS, GS cũng một phần vì những quy định như vậy.

Lạm phát GS, PGS gây nên “thật giả lẫn lộn”

. Ở ta, như ông biết, PGS, GS là một danh hiệu suốt đời. Đây có phải là sức hút mãnh liệt không?

Đó gần như là một cái tước hiệu. PGS, GS là kiểu chức kết hợp với tước. Thành thử khi được gọi là GS, PGS thì đó cũng là một trong những danh vị mà xã hội trọng vọng theo truyền thống. Cái tước đối với những người có địa vị là quan trọng, là thứ vô cùng hấp dẫn.

. Tôi muốn ông bày tỏ nhận định về tình trạng “lạm phát” PGS, GS hiện nay.

Quả thực, cái gì cũng là con dao hai lưỡi. Khi lạm phát PGS, GS, người ta có thể nói vui rằng: “Tuy anh X là GS nhưng cũng có hiểu biết”!… Sự lạm phát cũng có thể gây ra tình trạng “thật giả lẫn lộn”. Và khi một thứ rất nghiêm túc trở thành hàng giả thì chỉ còn lại là sự mỉa mai của công chúng mà thôi.

Nhưng thật ra nếu tất cả đều được xây dựng trên sự trung thực thì nhiều hay ít GS, PGS không phải là vấn đề. Nếu ít GS, PGS mà không xây dựng trên sự trung thực thì cũng là vấn đề. Thực tế cho đến nay, như chúng ta biết, nhiều làng, xã hiện nay vẫn tự hào có nhiều trạng nguyên, tiến sĩ. Bởi ngày xưa, nếu có gian lận trong thi cử là người gian lận có thể bị chém đầu ngay.

Sự nghiêm túc và trung thực ấy chính là nền tảng đạo đức để có thể tự hào về những danh vị đích thực.

. Xin cám ơn ông.

Theo PLO