Đưa yếu tố văn hóa vào thời trang: Sai một ly đi… vạn dặm
Trong lĩnh vực sáng tạo, đặc biệt là ngành thời trang, ranh giới giữa tôn vinh và chiếm dụng văn hóa rất mong manh.
Ngày 10/10, Bitis ra mắt bộ sưu tập giày Blooming Central nhằm tôn vinh nét đẹp văn hóa miền Trung, giới thiệu đây là bộ sưu tập “được đầu tư sáng tạo, tìm tòi đa dạng vật liệu và tốn nhiều công sức sản xuất”.
Rất tiếc, dòng sản phẩm trên nhanh chóng bị phản ứng khi một sinh viên ngành thiết kế kiến trúc của Đại học Monash (Melbourne) phát hiện chất liệu vải gấm trên giày là hàng Trung Quốc bình dân, giá sỉ trên sàn thương mại điện tử Trung Quốc Taobao chỉ từ 40.000 đồng/mét.
Khủng hoảng
Bộ sưu tập Blooming Central của Bitis được giới thiệu nhằm tôn vinh nét đẹp văn hóa miền Trung nhưng lại cho thấy một sự lai tạp về văn hóa
Khác với những bộ sưu tập trước đó lấy cảm hứng từ đô thị, ở Blooming Central, trong nỗ lực truyền tải câu chuyện văn hóa, việc làm của Bitis cho thấy một sự lai tạp về văn hóa, cách xử lý thiếu chiều sâu. Nói một cách dễ hiểu, đó là sự chắp vá, chạy theo bề nổi, lấy cái đẹp, cái hay chỗ này một chút, chỗ kia một chút rồi gom vào một tổng thể mà không quan tâm đến tính tương đồng, thời kỳ lịch sử hay tính cộng đồng của các yếu tố đó.
Cụ thể, họa tiết mây (nét đặc trưng trong trang phục cung đình thời Nguyễn), thổ cẩm (dấu ấn trang phục của người dân tộc), hoa nở trên đá (thể hiện bản tính kiên cường của người miền Trung), nhang (biểu tượng gắn liền với yếu tố tâm linh của người Kinh) lại được đặt cạnh, pha trộn với nhau. Việc cố gắng gán ghép, tập hợp nhiều yếu tố của nhiều khối văn hóa khó dung hòa tại những thời điểm lịch sử khác nhau và mang những căn tính khác nhau đã tạo nên sự lai tạp hỗn loạn.
Nhà thiết kế có vẻ đã quá tham lam, ôm đồm trong việc “tôn vinh văn hóa Việt”, đồng thời phơi bày khả năng sáng tạo kém cũng như sự thiếu hiểu biết về tính đặc trưng văn hóa của vùng. Thay vì tạo ra một phức hợp cắt ghép gây tranh cãi như trên, bộ sưu tập hoàn toàn có thể chọn một chi tiết điểm nhấn và sáng tạo dựa trên nền tảng giữa hiện đại và truyền thống, sản phẩm sẽ dễ được đón nhận hơn.
Đáng nói, Bitis đang đi vào vết xe đổ của rất nhiều thương hiệu lớn trên thế giới, từ bình dân đến cao cấp: “chiếm dụng văn hóa”.
Tôn vinh văn hóa được hiểu là đề cao bản sắc văn hóa của một giai đoạn, một thời kỳ lịch sử hoặc một dân tộc. Với những cộng đồng yếu thế, tôn vinh văn hóa còn gắn liền với sự khơi dậy và phục hồi nền văn hóa đã bị lãng quên hoặc sắp bị mai một; tạo thêm sinh kế cho cộng đồng để họ được hưởng lợi từ thành quả; duy trì, phát triển nền văn hóa bản địa.
Tìm phương thức sáng tạo phù hợp, đưa văn hóa truyền thống vào đời sống hiện đại để yếu tố văn hóa đó tiếp tục duy trì, phát triển cũng là một cách tôn vinh văn hóa. Những trường hợp đưa họa tiết trên tranh dân gian lên các sản phẩm thời trang chính là một dạng tôn vinh văn hóa.
Ranh giới mong manh
Trong lĩnh vực sáng tạo, đặc biệt là ngành thời trang, ranh giới giữa tôn vinh và chiếm dụng văn hóa rất mong manh.
Video đang HOT
Ba sản phẩm từ ba thương hiệu thời trang quốc tế gồm Zara, Anthropologie và Patowl bị các nghệ nhân Mexico tố về việc chiếm dụng văn hóa
Chiếm dụng văn hóa, nói cho dễ hiểu là lấy văn hóa của một cộng đồng khác, biến thành phương thức giải trí/kinh doanh mà thiếu đi sự thấu hiểu về cội nguồn nền văn hóa đó, dẫn đến sử dụng không đúng bối cảnh, mục đích, tạo nên phản ứng trái chiều hoặc chỉ mang lợi nhuận về cho nhà sản xuất mà bỏ quên cộng đồng bản địa.
Từ lâu, việc chiếm dụng văn hóa đã bị các nhà nghiên cứu, những người làm công tác bảo tồn văn hóa phản ứng, bởi nó cho thấy tính chất thiếu bền vững trong sáng tạo cũng như làm lai tạp văn hóa bản địa.
Victorias Secret là thương hiệu thường xuyên b.ị t.ố chiếm dụng văn hóa. Năm 2016, việc người mẫu Adriana Lima, Elsa Hosk và Lais Ribeiro mặc trang phục lót với hình ảnh một con rồng phủ đầy lông, áo bolero giống sườn xám và các núm tua Trung Quốc gây tranh cãi dữ dội.
Zara bị cáo buộc sử dụng họa tiết đặc trưng của cộng đồng Mixteca bản địa ở San Juan Colorado trong mẫu đầm midi màu bạc hà. Mẫu đầm này tương tự chiếc váy huipil truyền thống vốn được xem như một phần bản sắc của phụ nữ và thợ thủ công địa phương.
Anthropologie bị cáo buộc lấy cắp ý tưởng thiết kế thêu do cộng đồng Mixe của Santa Maria Tlahuitoltepec phát triển để sản xuất mẫu quần shorts màu xanh da trời.
Patowl b.ị t.ố sao chép một mẫu từ cộng đồng Zapotec ở San Antonino Castillo Velasco cho một mẫu áo. Viện Nghệ nhân Oaxaca (miền Nam Mexico) cũng từng buộ.c tộ.i thương hiệu Zimmermann của Úc vì lấy họa tiết của cộng đồng Mazatec cho bộ sưu tập Resort 2021.
Sau nhiều cáo buộc chiếm dụng văn hóa, Dior đã mời nhà thiết kế Pathé Ouédraogo cộng tác trong bộ sưu tập Dior Cruise 2020 x PathéO nhằm tôn vinh văn hóa châu Phi
Những năm gần đây, truyền thông và dư luận ngày càng quan tâm đến việc các hãng thời trang hưởng lợi từ việc đưa vào sản phẩm những họa tiết mang đậm phong cách của một số bộ tộc thiểu số nhưng không đề cập rõ nguồn gốc các thiết kế ấy, cũng không có bất cứ sự đóng góp nào cho các cộng đồng thiểu số.
Các sự cố trên đã buộc các nhà thiết kế và thương hiệu nỗ lực nhiều hơn trong việc sáng tạo đồng thời tạo ra tác động tích cực cho những cộng đồng thiểu số mà họ tiếp cận. Sau hàng loạt cáo buộc chiếm dụng văn hóa, Dior đã mời nhà thiết kế châu Phi – Pathé Ouédraogo cộng tác trong bộ sưu tập Dior Cruise 2020 x PathéO.
Bộ sưu tập Dior Cruise 2020 x PathéO đi kèm thông điệp nhà thiết kế Pathé Ouédraogo dành cho dân tộc ông: “Chúng ta có quyền và nên tự hào về nghệ thuật thủ công của châu Phi và những gì được làm 100% Made in Africa cũng có chỗ đứng trong ngành thời trang xa xỉ”
Tại Việt Nam, Kilomet 109 của nhà thiết kế Vũ Thảo được xem là một trong những người thể hiện mạnh mẽ trách nhiệm xã hội thông qua việc hỗ trợ, phát triển và tạo tính thương mại bền vững đối với nguồn lao động là phụ nữ dân tộc thiểu số. Tất cả những công đoạn làm nên sản phẩm của Kilomet 109 (nhuộm, dệt, in hoa batik và cán láng) đều do khoảng 30 phụ nữ sống ở các cộng đồng khác nhau tại miền Bắc Việt Nam thực hiện.
Trở lại câu chuyện sáng tạo, với Bitis nói riêng và các nhà mốt nói chung, yêu văn hóa và bắt tay vào hành động thôi chưa đủ. Hành động đó cần dựa trên nền tảng của sự hiểu biết, sáng tạo và tiếp cận đúng cách. Có như vậy, cộng đồng mới được hưởng lợi nhờ văn hóa từ giá trị vô hình đến hữu hình. Ở chiều ngược lại, văn hóa truyền thống từ đó được bước vào đời sống, gần gũi và thiết thực.
Thà phá nát chiếc túi hàng hiệu còn hơn giảm giá?
"Thà phá nát những chiếc túi còn hơn tặng chúng hay giảm giá" là quy tắc ngầm của nhiều ông lớn thời trang lâu nay để bảo toàn giá trị thương hiệu.
Coach - thương hiệu cao cấp của Mỹ - mới đây nhận về nhiều phản ứng dữ dội khi tiêu hủy hàng tồn kho bằng cách rạc.h mặ.t trước túi. Đại diện hãng phải nhanh chóng xác nhận có sự hiểu lầm và cam kết loại bỏ việc phá hủy sản phẩm. Tuy nhiên, đây không phải thương hiệu duy nhất chọn cách tiêu hủy lượng hàng dư thừa.
Theo Vogue Business, việc tiêu hủy các sản phẩm không sử dụng từ lâu đã trở thành chuẩn mực của nhiều thương hiệu. Với các nhà mốt xa xỉ, hành động này giúp đảm bảo giá trị thương hiệu. Ở Mỹ, việc tiêu hủy sản phẩm thừa cũng rẻ và hợp pháp hơn là dành nguồn lực để tìm cách tái chế.
Năm 2018, Burberry từng phải đối mặt với những lời chỉ trích khi hãng chọn cách đốt hàng tồn kho. Thực tế, tất cả thương hiệu đều chứa sản phẩm không thể bán được và ngành công nghiệp vẫn "bó tay" khi không có giải pháp để đối phó với vấn đề này một cách hiệu quả.
Quyên góp hay vứt bỏ?
Vấn đề càng trở nên trầm trọng khi doanh số bán hàng trực tuyến tăng. Các mặt hàng bị khách trả có thể khó bán lại. Theo Optoro - công ty làm việc với các nhà bán lẻ và nhà sản xuất để quản lý, bán lại hàng tồn kho bị trả, thừa, con số này nằm trong khoảng 30-50%.
Quần áo và phụ kiện không bán được thường "chẳng còn nơi nào để đi". Ảnh: Angus Mordant.
"Đây là vấn đề lớn từ bao năm nay khi lượng hàng tồn kho có thể chất đống như Everest. Trong một số trường hợp, khi hàng hóa không bán được, chúng không có nơi nào để đi", Raffy Kassardjian - người sáng lập công ty quản lý lượng hàng tồn kho xác nhận.
Trong thời trang, hầu hết sản phẩm không được sản xuất với "tính năng tháo rời". Điều này có nghĩa là các bộ phận của chúng không thể được tái chế thành sản phẩm khác. Hơn nữa, năng lực tái chế chất lượng cao của ngành vẫn còn hạn chế.
Do đó, các chuyên gia cho biết việc khắc phục vấn đề là không thể nếu chẳng giải quyết nguyên nhân gốc rễ của tình trạng sản xuất thừa. Anna Sacks - chuyên gia chuyển hướng và giảm thiểu chất thải - nói việc sản xuất dư thừa xuất phát từ nhu cầu của các thương hiệu phải báo cáo doanh số bán hàng liên tục tăng trưởng. Từ đó, Sacks cho rằng cần phải đo lường thành công theo một cách khác.
Coach cho biết họ đã quyên góp phần lớn hàng tồn kho chưa bán được. Các sản phẩm họ đã phá hủy trước đó là hàng trả lại bị hư hỏng nặng hoặc lý do khác không thể bán, tặng.
Người đứng đầu toàn cầu về kỹ thuật số và bền vững Joon Silverstein cho rằng Coach đã có cách giải quyết khá tích cực so với những gì phần lớn thương hiệu khác làm. Nhiều tổ chức không chấp nhận quyên góp hàng hóa bị hư hỏng. "Quyên góp không phải là giải pháp thu thập. Tất cả thương hiệu có lẽ đã làm điều này từ rất lâu trước đây nếu nó đơn giản chỉ là tặng các mặt hàng", Silverstein nhấn mạnh.
Vào tháng 4, Coach đã ra mắt (Re) Loved - chương trình trao đổi và bán lại sản phẩm. Theo công ty, 40% cửa hàng ở Mỹ đang gửi các sản phẩm bị hư hỏng, lỗi để sửa chữa, bán lại hoặc tái chế. Sự phẫn nộ dành cho video tiêu hủy túi của thương hiệu đã đẩy nhanh kế hoạch này.
Đối với Burberry, họ loại bỏ tiêu hủy sản phẩm kể từ năm 2018 thông qua việc quyên góp sản phẩm và nguyên liệu thô cho trường học thiết kế, tổ chức từ thiện. Họ mở không gian chăm sóc sản phẩm ở các cửa hàng tại London (Anh) và Paris (Pháp). Họ cũng thí điểm dịch vụ ủ da để kéo dài tuổ.i thọ sản phẩm.
Các chuyên gia cho rằng ngành thời trang còn chậm chạp trong việc áp dụng công nghệ tái chế. Ảnh: Teen Vogue.
Tuy nhiên, có những lỗ hổng khác mà các nỗ lực đơn giản này không giải quyết được. Burberry cho biết họ cũng đã đào tạo nhân viên về nguyên tắc thiết kế, tổ chức hội thảo tháo rời sản phẩm và tài trợ nghiên cứu để lập hệ thống tái chế cho hàng da sau tiêu dùng. Qua đây, có thể thấy ngành công nghiệp thời trang đã chậm chạp trong việc đầu tư, áp dụng các công nghệ tái chế và cơ sở hạ tầng cho hàng dệt may nói chung và da nói riêng.
Tương tự, khả năng mở rộng chương trình (Re) Loved của Coach đã bị hạn chế bởi tài năng sẵn có để vận hành nó, Silverstein nhận định. Coach cho biết họ đang khởi động chương trình học để giúp xây dựng lại năng lực nghề thủ công ở Mỹ.
Vấn đề gốc rễ
Qua video gây tranh cãi, Sacks nói việc Coach tiêu hủy sản phẩm là nhằm hưởng lợi về thuế. Cụ thể, bà khẳng định Coach đã yêu cầu khấu trừ thuế cho những sản phẩm bị tiêu hủy.
Trước cáo buộc này, hãng đồ da Mỹ lập tức phủ nhận. Họ gọi đây là sai lầm nghiêm trọng dù không đưa ra giải thích rõ ràng về việc tiêu hủy sản phẩm và lợi ích thuế.
Tuy nhiên, trong giới thời trang, các chuyên gia đều hiểu rõ việc tiêu hủy sản phẩm không sử dụng đem lại lợi ích tài chính hơn là bán lại, sửa chữa hay tái chế. Luật pháp Mỹ không bắt buộc các thương hiệu trình bày rõ việc hàng hóa bị hủy là cố tình hay vô ý.
Julie Zerbo - người sáng lập tạp chí The Fashion Law - nhấn mạnh các thương hiệu tiêu hủy sản phẩm sẽ được yêu cầu khấu trừ thuế. Đây là vấn đề gây nhiều nhức nhối. Ở Pháp, vào năm 2023, việc tiêu hủy hàng hóa không bán được sẽ trở thành bất hợp pháp. Đây là cách chống lãng phí được Susan Scafidi - nhà sáng lập Fashion Law Institute - nhận xét là "bước đột phá".
Scafidi nói: "Tôi không nói đây là kẽ hở pháp lý. Đó đơn giản là cấu trúc thuế nhập khẩu ở Mỹ hoạt động".
Cần sự can thiệp của luật pháp về vấn đề tiêu hủy sản phẩm như Pháp đã làm. Ảnh: Nytimes.
Theo Vogue Business, nhà bảo vệ môi trường Sacks đang thành lập liên minh để kêu gọi thay đổi các quy định thuế liên bang ở Mỹ theo cách như Pháp đã làm. Dù vậy, các chuyên gia nói lệnh cấm tiêu hủy nếu không đi kèm bộ giải pháp toàn diện về quy trình xử lý đồ thừa cũng gây nên vấn đề lớn. Thay vào đó, hàng thừa đơn giản sẽ chỉ bị đổ đi nơi khác.
Nhìn chung, tiêu hủy sản phẩm thừa thường được xem là phương án tiết kiệm nhất. Tuy nhiên, về lâu dài, nó tạo nên những tác động xấu đến hành tinh. Nhìn gần hơn, danh tiếng của thương hiệu cũng bị ảnh hưởng. Mary Heaney - giám đốc biên tập tại Luxury Law Alliance - cho biết: "Một số cổ đông hoạt động đặc biệt chú trọng đến tuyên bố bền vững của các công ty".
Trong khi đó, giáo sư luật Thời trang Dogulas Hand của Đại học New York (Mỹ) nhận xét: "Hiện tại, chẳng có gì ảnh hưởng đến thương hiệu hơn việc họ bị phát hiện nói dối cộng đồng về những thứ không làm".
BST Dior Cruise 2022: Bản giao hưởng hài hòa của di sản thời trang cổ điển và tinh thần thể thao năng động Lấy cảm hứng từ nữ thần Hera vĩ đại trong thần thoại Hy Lạp, Giám đốc Sáng tạo Maria Grazia Chiuri mang vẻ đẹp duyên dáng, nữ tính nhưng cũng vô cùng mạnh mẽ của người phụ nữ đương đại vào các thiết kế thể thao thông qua BST Dior Cruise 2022 mà cô gọi với cái tên Erratum - thuật ngữ Latin...