ĐH khối kinh tế: Tăng tự chủ, tăng hiệu quả

Không nằm ngoài thực trạng của giáo dục ĐH Việt Nam nói chung, trong những năm qua, các trường ĐH khối kinh tế không tránh khỏi sự bất cập trong vấn đề quản trị. Với việc Luật Giáo dục ĐH có hiệu lực từ năm 2013, các trường ĐH kinh tế đã có hành lang pháp lý nhằm nâng cao hiệu quả quản trị trong bối cảnh đang tiến tới mô hình tự chủ.

Nhiều bất cập trong quản trị đại học

Theo ông Nguyễn Quang Dong, Trường ĐH Kinh tế, mô hình quản trị các trường ĐH công lập hiện nay là mô hình nhà nước kiểm soát hoàn toàn. Ngoại trừ ĐH quốc gia, các trường khác đều được Bộ GD-ĐT giao chỉ tiêu đào tạo, kèm theo chỉ tiêu ngân sách. Bộ thẩm định và cho phép mở ngành, quy định khung chương trình. Các trường không được tự chủ về tài chính (5 trường được thí điểm tự chủ nhưng học phí vẫn phải thực hiện theo mức chung của Nhà nước). Tất cả các chương trình, dự án đầu tư cho cơ sở vật chất đều cần xin ý kiến của Bộ.

Giờ lên lớp của sinh viên Trường Đại học Ngoại thương. Ảnh: Bảo Kha

Vài năm gần đây, Bộ GD-ĐT bắt đầu chuyển đổi sang mô hình nhà nước giám sát, giao một số chức năng, nhiệm vụ quản trị cho Hội đồng trường. Dù vậy, nhiều chuyên gia nhìn nhận: Sự quản lý của cấp Bộ đối với các trường còn cứng nhắc, ôm đồm và chưa hiệu quả, quyền hạn giao chưa đủ, mang tính “ban phát” theo từng thời điểm trước sự đòi hỏi của các trường ĐH và sức ép của xã hội. Còn có sự lẫn lộn giữa quản lý nhà nước về giáo dục và quản lý của cơ sở trường ĐH. Các trường ĐH Việt Nam nói chung và trường kinh tế nói riêng, do ảnh hưởng của cơ chế tập trung từ nhiều năm nên chủ yếu thực hiện nhiệm vụ từ trên giao xuống, chưa có nhiều quyền tự quyết. Trong khi đó, hoạt động của Hội đồng trường còn mờ nhạt và lúng túng. Sự nhập nhằng về trách nhiệm và quyền hạn giữa Đảng ủy, Ban giám hiệu và Hội đồng khoa học có những bất cập không thể sớm giải quyết.

Xã hội hóa cao, cần tăng tính tự chủ

Từ góc nhìn của nhà quản trị, ông Nguyễn Đông Phong, Trường ĐH Kinh tế TP Hồ Chí Minh cho rằng, rất khó để chỉ ra đâu là đặc thù của trường ĐH khối kinh tế, bởi hầu hết các ĐH trên thế giới đều đào tạo đa ngành, đa lĩnh vực. Tuy vậy, trong điều kiện đặc thù của Việt Nam, cũng có thể tìm ra những nét riêng. Trước tiên, với khoa học kinh tế, Nhà nước không nhất thiết phải đặt hàng các trường đào tạo theo “đơn”. Thay vào đó, xã hội sẽ nhập cuộc và can dự vào chương trình đào tạo của nhà trường. Do vậy, tính xã hội hóa đối với chương trình đào tạo của các trường ĐH khối kinh tế là rất cao. Từ đó, việc chia sẻ kinh phí đào tạo giữa nhà trường và xã hội cũng cởi mở hơn rất nhiều. Các trường có nhiều điều kiện để tham gia việc hoạch định chính sách, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế – xã hội cho từng địa phương, cho từng vùng và quốc gia. Ngoài ra, trong bộ máy tổ chức của một trường ĐH khối kinh tế cũng cần tính đến việc thành lập các đơn vị xuất bản, thông tin kinh tế, các trung tâm dịch vụ và các công ty TNHH, công ty cổ phần. Đây chính là thế mạnh và nét đặc sắc cần khai thác và phát huy đối với một trường ĐH chuyên đào tạo, nghiên cứu và tư vấn khoa học kinh tế.

Đó là tính đặc thù mà theo ông Nguyễn Đông Phong, các trường khối kinh tế cần lưu ý khi được Nhà nước giao quyền tự chủ gắn liền với trách nhiệm giải trình.

Đi sâu vào khía cạnh quản lý liên quan tới quyền tự chủ, theo ông Nguyễn Đức Thành, Trường ĐH Kinh tế quốc dân, mô hình quản lý giáo dục hiện nay ở Việt Nam thuộc mô hình phổ biến ở Liên Xô cũ và các nước Đông Âu. Quyền lực tập trung vào Bộ GD-ĐT, tiếp đó là trường rồi mới đến các khoa/bộ môn theo dạng quản lý tập trung từ trên xuống. Theo xu hướng phát triển của ĐH thế giới, trong những năm tới, các trường ĐH công lập khối kinh tế và quản trị kinh doanh nên áp dụng mô hình phổ biến ở các quốc gia đang phát triển. Đó là mô hình quyền lực tập trung ở cấp trường, sau đó là khoa, bộ môn. Nhà trường được trao nhiều quyền tự chủ và chịu trách nhiệm xã hội.

Việc thay đổi mô hình quản lý đòi hỏi phải thay đổi mô hình tổ chức bộ máy của nhà trường. Hiện nay, ở phía Bắc, các trường ĐH đang theo hai mô hình chính: Mô hình trường 4 cấp đối với ĐH Quốc gia và ĐH vùng (ĐH Quốc gia/vùng – trường thành viên – khoa – bộ môn); mô hình 3 cấp (trường ĐH độc lập – khoa – bộ môn). Với xu hướng phát triển chung là đa ngành, quy mô lớn, mô hình 3 cấp không có hiệu quả cao vì mọi việc đều tập trung vào trường, không phát huy được sự chủ động của khoa và giáo viên. Thay vào đó, mô hình 4 cấp với ĐH – trường thành viên – khoa – bộ môn có thể tăng tính tự chủ cho các đơn vị, khoa.

Đổi mới quản trị ĐH còn phụ thuộc rất nhiều vào đổi mới quản lý kinh tế – xã hội, phụ thuộc vào sự phát triển chung của đất nước, song các nhà quản lý giáo dục đều thống nhất: Phê duyệt tự chủ cho các trường lớn là một việc có thể làm ngay, chắc chắn đem lại hiệu quả cao.

Theo Quỳnh Phạm (Hà Nội Mới)