Dạy học tích hợp theo chương trình mới: Từ trong lớp đến… ngoài sân trường
Sau những bỡ ngỡ ban đầu, việc triển khai dạy môn học tích hợp trong Chương trình mới tại Hà Nội đã dần đi vào ổn định, nền nếp.
Tiết dạy môn Khoa học tự nhiên đầy hào hứng của thầy Nguyễn Văn Trung.
Những giờ học cuốn hút
Trong giờ học môn Khoa học tự nhiên lớp 7 tại Trường THCS Hoàng Mai (quận Hoàng Mai, Hà Nội), thầy Nguyễn Văn Trung dạy về bảng tuần hoàn các nguyên tố hóa học, giúp học trò nêu được nguyên tắc xây dựng, mô tả được cấu tạo, cách sử dụng bảng tuần hoàn để chỉ ra các nhóm nguyên tố.
Dù là giáo viên được đào tạo chuyên sâu hóa học nhưng thầy Trung đã lồng ghép các kiến thức vật lý, sinh học trong bài giảng. Học sinh được liên hệ với những ứng dụng của các nguyên tố hóa học trong đời sống hàng ngày như tìm hiểu thủy ngân, kim loại được ứng dụng để chế tạo nhiệt kế… Thầy cũng hướng dẫn học sinh tìm hiểu về nguyên tố phi kim có trong thành phần của kem đánh răng, muối ăn… Hoặc trong dịp Tết hay lễ hội kinh khí cầu, vậy thành phần khí nào được bơm trong đó?
Qua bài học đậm hơi thở cuộc sống, học sinh hiểu hơn về các nguyên tố hóa học. Thầy còn hướng dẫn các em tìm hiểu từ Internet và tài liệu để viết một đoạn thông tin về nguyên tố hóa học cần thiết cho sự hô hấp của con người và sinh vật trên Trái đất. Việc vận dụng ngay các kiến thức vừa học để giải quyết vấn đề thực tiễn trong cuộc sống sẽ xóa tan tình trạng học vẹt, học trước quên sau trước đây.
Thầy Trung cho biết, phương pháp dạy học cũ, chỉ xuất phát từ phía giáo viên, đôi khi khiến học sinh cảm thấy bơ vơ, không theo kịp tiến độ học tập trên lớp. Tuy nhiên với phương pháp mới, đòi hỏi giáo viên cần nhiều thời gian quan tâm và giám sát từng em để phát triển năng lực đồng đều.
Nguyễn Ngọc Anh – học sinh Trường THCS Hoàng Mai – thích thú với giờ học Khoa học tự nhiên của thầy Trung. “Nội dung bài học bám sát thực tế kết hợp với phương pháp giảng dạy trực quan sinh động, giúp em hứng thú với bài học hơn. Học khoa học tự nhiên nhưng em còn được ra sân trường vận động, để thầy giải thích cho những hiện tượng vật lý, hóa học qua những bước chạy”, Ngọc Anh chia sẻ.
Theo thầy Phạm Bá Dũng – Trường THCS Thái Thịnh (quận Đống Đa), đối với môn Khoa học tự nhiên của chương trình mới, mỗi bài học đều có tiến trình riêng như khởi động, hình thành kiến thức và luyện tập vận dụng kiến thức. Trong quá trình dạy, các em khá hào hứng khi được vận dụng kiến thức của nhiều lĩnh vực, cũng như các chuyên ngành để giải quyết một vấn đề cụ thể.
Trước đây, với các chương trình như Hóa học, Vật lý và Sinh học chỉ dừng ở mức độ khi học xong các em biết được điều gì. Nhưng với chương trình mới, định hướng khi học xong, học sinh làm được những gì. Các em được học cách vận dụng kiến thức của các môn học để giải quyết vấn đề trong cuộc sống, có thể đó là kiến thức về hóa học, sinh học, vật lý, thậm chí cả kiến thức về lịch sử, địa lý.
Video đang HOT
Học sinh Trường THCS Hoàng Mai học môn Khoa học tự nhiên ngoài sân trường.
Tự tin thực hiện chương trình mới
Sau một năm được phân công dạy môn Khoa học tự nhiên lớp 6 tại Trường THCS Ngô Gia Tự (quận Long Biên), năm học này, công tác giảng dạy của cô Nguyễn Bích Ngọc đã thuận lợi hơn khi tiếp tục theo học sinh lên lớp 7. Trong hầu hết tiết dạy, cô đều đổi mới phương pháp, ứng dụng công nghệ thông tin để giúp học sinh có giờ học sinh động, hiệu quả.
Cô Ngọc cho biết, để có được những tiết học thu hút học sinh, cô đã tích cực tham gia các lớp tập huấn, tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin, luôn sẵn sàng làm mới mình để thích nghi với giáo dục hiện đại. Cùng với đó, ban giám hiệu liên tục đồng hành cùng giáo viên để tháo gỡ những vướng mắc trong quá trình giảng dạy chương trình mới.
Cô Vũ Thị Hải Yến – Hiệu trưởng Trường THCS Ngô Gia Tự (quận Long Biên) – cho hay: Theo lộ trình đổi mới, dạy học theo hướng tích hợp liên môn được nhà trường áp dụng từ năm học 2021 – 2022. Việc dạy học được tổ chức theo hướng đề cao sự sáng tạo và tự lực của học sinh, theo xu hướng của giáo dục hiện đại nên các em nhiệt tình đón nhận.
Theo đánh giá của các giáo viên, bài giảng trong chương trình mới có kiến thức phong phú, cái nhìn đa chiều, giúp học sinh hiểu vấn đề tốt hơn cũng như dễ áp dụng vào thực tiễn cuộc sống. Trong giai đoạn học trực tuyến dù gặp nhiều khó khăn nhưng các hoạt động học tập được thực hiện ổn định. Đây là tiền đề thuận lợi khi học sinh đi học trực tiếp trở lại.
Tại Trường THCS Phúc Xá (quận Ba Đình), đến nay, tất cả giáo viên đều tự tin dạy tốt môn Khoa học tự nhiên, không còn tình trạng 3 giáo viên cùng dạy một môn nữa. Có được kết quả trên, theo cô Nguyễn Thị Hoàng – Tổ trưởng Tổ Tự nhiên, cùng với việc tham gia các lớp bồi dưỡng tập huấn do cơ quan quản lý tổ chức, tổ bộ môn chủ động lên phương án tự bồi dưỡng cho giáo viên.
Ở góc nhìn khác, thầy Trần Thế Đấu – Hiệu trưởng Trường THCS Ba Trại (huyện Ba Vì) – cho rằng, để triển khai hiệu quả môn Khoa học tự nhiên, đòi hỏi giáo viên phải có năng lực sư phạm, điều này khó thực hiện tại các vùng có điều kiện khó khăn. “Khó khăn lớn nhất của nhà trường là thiếu giáo viên dạy được liên môn. Một giáo viên chỉ được đào tạo đơn môn thì không thể dạy thật sâu, thật kỹ những phân môn khác”, thầy Đấu bộc bạch.
Thầy Nguyễn Cao Cường – Hiệu trưởng Trường THCS Thái Thịnh (quận Đống Đa) – bày tỏ: Dù đã chú trọng công tác bồi dưỡng giáo viên nhưng thực tế nhà trường mới đảm bảo được về số lượng. Thực tế không phải tất cả thầy cô được bồi dưỡng đều có thể sẵn sàng dạy học vì lộ trình bồi dưỡng ngắn, chưa đủ tự tin với những lĩnh vực chưa đào tạo chuyên sâu.
Việc triển khai dạy các môn học tích hợp trong Chương trình giáo dục phổ thông mới đã dần đi vào ổn định. Thời gian tới, các nhà trường cần chú trọng hơn nữa công tác bồi dưỡng, tập huấn cho đội ngũ giáo viên. Ngoài ra, nhà trường cần quan tâm đầu tư, sử dụng có hiệu quả cơ sở vật chất, trang thiết bị dạy học; giáo viên cần tích cực đổi mới phương pháp dạy học. - Ông Phạm Xuân Tiến (Phó Giám đốc Sở GD&ĐT Hà Nội)
Cách phiên âm tiếng nước ngoài trong sách giáo khoa: Có còn hợp với thời 4.0?
Trong sách giáo khoa bậc phổ thông hiện nay, tên riêng, tên địa danh... nước ngoài vẫn được viết theo lối phiên âm có gạch ngang.
Ngay cả trong các cuốn sách giáo khoa của Chương trình phổ thông mới, việc phiên âm vẫn được duy trì, tất nhiên, có một số điều chỉnh ở từng khối lớp. Tuy không quá lộn xộn, bất nhất, song thực tế cho thấy cách làm này vẫn gây trở ngại với học sinh. Nhiều ý kiến cho rằng, đã hội nhập quốc tế, và học sinh đã được học ngoại ngữ, thì việc phiên âm đã 'hoàn thành sứ mệnh lịch sử'.
Phiên âm trong sách giáo khoa Tiếng Việt (bộ Kết nối tri thức với cuộc sống). Ảnh: Vân Trang.
Gặp khó với phiên âm
Nhiều phụ huynh cảm thấy bất ngờ khi xem sách giáo khoa (SGK) của con. Trong đó, có chuyện phiên âm tiếng nước ngoài trong SGK theo chương trình mới. Chị Khương Diệp Anh (Thanh Xuân, Hà Nội) kể rằng, chị có 2 con học lớp 3 và lớp 7. Khi kiểm tra SGK của con, chị ngạc nhiên khi thấy các nhà soạn sách vẫn còn sử dụng cách phiên âm tên riêng nước ngoài theo kiểu đọc như thế nào thì viết như vậy. "Tôi không nghĩ rằng SGK vẫn còn dùng cách phiên âm tên riêng tiếng nước ngoài. Bây giờ trong nhà trường đều đã bắt buộc dạy ngoại ngữ, với trình độ của các con hiện nay đều có thể phát âm chuẩn xác tên các nhân vật lịch sử, địa danh nước ngoài rồi".
PGS. TS Đặng Thị Oanh - Trưởng tiểu ban Xây dựng và Phát triển Chương trình giáo dục phổ thông môn Hóa học 2018 cho biết, việc sử dụng tiếng nước ngoài trong SGK mới có sự thống nhất giữa các môn học và cấp học. Môn nào nhắc đến nguyên tố Hóa học thì mới phải dùng tiếng Anh. Tên 13 nguyên tố đã quen dùng trong tiếng Việt tiếp tục được sử dụng nhưng có kèm chú thích tiếng Anh, gồm: vàng, bạc, đồng, chì, sắt, nhôm, kẽm, lưu huỳnh, thiếc, nitơ, natri, kali và thủy ngân.
Không chỉ phụ huynh băn khoăn, nhiều học sinh cũng cảm thấy "có vấn đề". Tuấn - một học sinh lớp 5 ở Hà Nội cho biết, em gặp khó khăn khi tìm hiểu các địa danh, các nhân vật lịch sử, khoa học kỹ thuật của thế giới. Vì không thể tra trên mạng theo tên các nhân vật mà em đã được học trong SGK để bổ sung kiến thức cho mình.
Tìm hiểu kỹ hơn, được biết, trong SGK dành cho tiểu học, các từ và tên riêng tiếng nước ngoài đều được phiên âm sang tiếng Việt, có cuốn có bảng tra cứu ở cuối sách. Ở bộ sách Kết nối tri thức với cuộc sống, sách Tự nhiên và Xã hội lớp 3 ghi khí các-bô-níc, ô-xi; SGK Tiếng Việt 3 phiên âm Vích-to Huy-gô, Liu-xi-a, Pi-vo-va-rô-va.
Sách Ngữ văn 7, bộ Chân trời sáng tạo, cũng phiên âm tiếng Việt tên người nhưng mở ngoặc từ nguyên dạng bên cạnh, ví dụ Rô-mê-ô (Romeo), Sếch-xơ-pia (Shakespeare), Ơ-ni-xơ-tơ Hê-minh-uây (Enest Hemingway). Cuốn Khoa học tự nhiên 7, bộ Kết nối tri thức với cuộc sống, viết: Đê-mô-crit (Democritus), Đan-tơn (J. Dalton), Rơ-dơ-pho (E. Rutherford). Còn ở cuốn Lịch sử và Địa lý lớp 5, các địa danh quen thuộc bỗng có phần lạ lẫm khi được phiên âm: Rừng A-ma-dôn, núi An-đét, hoang mạc Xa-ha-ra...
Giải thích vấn đề phiên âm tiếng nước ngoài trong SGK, GS.TS Nguyễn Minh Thuyết - Tổng chủ biên Chương trình Giáo dục phổ thông 2018 cho biết, các từ có nguồn gốc nước ngoài gồm 2 loại: tên riêng nước ngoài (tên người, tên địa lý) và thuật ngữ khoa học. Tên riêng nước ngoài từ trước tới nay có năm cách thể hiện trong sách, báo là: Dịch nghĩa (Thái Bình Dương, Liên Hợp Quốc); phiên âm qua âm Hán Việt (Tây Ban Nha, Bồ Đào Nha, Anh, Pháp); phiên âm tiếng Việt (Niu-Oóc); viết nguyên dạng tiếng nước ngoài đối với những nước sử dụng chữ Latin và chuyển tự đối với một số ngôn ngữ không sử dụng chữ Latin. Thuật ngữ nước ngoài gồm tên các chất hóa học và các thuật ngữ khác, chủ yếu là của các ngành khoa học tự nhiên như Sinh học, Vật lý học.
Khi xây dựng chương trình, ông Thuyết cùng các cộng sự đã đề xuất Bộ GDĐT ban hành quy định chính tả trong chương trình, SGK mới, trong đó ghi rõ, trừ những trường hợp phiên âm Hán Việt hoặc dịch nghĩa đã quen, tất cả trường hợp tên riêng nước ngoài đều giữ nguyên dạng, đối với ngôn ngữ sử dụng chữ viết Latin. Riêng ở tiểu học, học sinh đầu cấp chưa học ngoại ngữ thì phải phiên âm có gạch nối nhưng từ lớp 4 trở lên, khi phiên âm phải chú thích nguyên dạng. Theo đề nghị này, Bộ GDĐT ban hành Quyết định số 1989 hướng dẫn Cách viết tên riêng nước ngoài. Trong đó, trừ cấp tiểu học, Bộ không yêu cầu phiên âm tiếng Việt đối với những cấp học khác.
Nhưng sau khi Chính phủ ban hành Nghị định 30 về công tác văn thư năm 2020, Bộ đã điều chỉnh quy định về chính tả trong SGK theo Nghị định này. Tất cả tên riêng nước ngoài trong SGK mới đều phải viết dưới hình thức phiên âm tiếng Việt (có chú tên riêng nguyên dạng), kể cả SGK cho học sinh trung học.
Học sinh gặp khó khi tra cứu thông tin trên mạng để tìm hiểu các địa danh mà sách giáo khoa đã hướng dẫn.
Đã tới lúc bỏ phiên âm?
Mặc dù những nhà biên soạn SGK đều có những nghiên cứu kỹ về từng độ tuổi và thực thi việc phiên âm theo những quy tắc nhất định, song thực tế cho thấy việc phiên âm vẫn còn những bất cập. Cũng phải khẳng định, chỉ là sự bất cập chứ không phải lộn xộn, vô nguyên tắc.
PGS.TS Bùi Mạnh Hùng - Tổng chủ biên SGK Tiếng Việt - Ngữ văn, bộ sách Kết nối Tri thức với cuộc sống, thừa nhận rằng, đã là phiên âm thì không thể thống nhất được. Một tên nước ngoài, chẳng hạn như tiếng Đức, Tây Ban Nha, Italy, Thụy Điển thì không nhiều người biết đọc thành tiếng thế nào để phiên âm cho đúng. Đấy là bất cập rất lớn. Vì vậy, mặc dù khi biên soạn SGK mới, PGS.TS Bùi Mạnh Hùng và các đồng nghiệp rất muốn khắc phục bằng một giải pháp căn bản hơn, khoa học hơn nhưng quy định chính tả hiện nay khiến ý muốn đó không thực hiện được.
Nhiều ý kiến cho rằng, trong khi chúng ta đang hội nhập với thế giới, và việc SGK bộ mới cho lớp 7 môn Khoa học tự nhiên, và lớp 10 môn Hóa học đã thực hiện việc đổi tên theo tiếng Anh hàng loạt nguyên tố hóa học trong bảng tuần hoàn, thì cớ sao không "đồng bộ hóa" các tên riêng khác theo cách viết đúng với tên nguyên gốc?
GS.TS Nguyễn Minh Thuyết cũng cho rằng, hiện Việt Nam hội nhập ngày càng sâu rộng với thế giới, những từ tiếng nước ngoài xuất hiện liên tục nên dùng phiên âm không hợp lý vì mỗi người phiên âm một cách khác nhau do tai người nghe và quan điểm của người phiên âm. Phiên âm tiếng nước ngoài cũng khiến học sinh gặp khó khăn trong hội nhập do khác xa với nguyên gốc. Các em khó hiểu nổi khi đọc tài liệu nước ngoài. Hơn nữa, lúc tham dự các kỳ thi quốc tế, thi tuyển sinh đại học, thi học sinh giỏi hoặc các hoạt động giao lưu có yếu tố nước ngoài, học sinh sẽ vướng mắc.
Theo GS Thuyết, cách viết phiên âm có thể phù hợp với sách báo phổ cập hoặc văn bản hành chính nhưng SGK thì phiên âm vừa không cần thiết, vừa cồng kềnh, lại không thống nhất. Theo ông, mỗi nước có cách viết khác nhau nhưng phần lớn các nước sử dụng chữ ghi âm (như chữ Latin) đều viết nguyên dạng, không phiên âm tên riêng nước ngoài.
"Việc phiên âm hiện không đến nỗi quá lộn xộn nhưng thời đại này, đối với SGK, nhất là khi học sinh đã bắt đầu học ngoại ngữ rồi, cần phải viết nguyên dạng mới đỡ gây khó khăn cho các em khi hội nhập", ông Thuyết bày tỏ.
Trao đổi với báo chí, TS Đinh Đức Tiến - Giảng viên khoa Lịch sử - Trường ĐH Khoa học Xã hội và Nhân văn (ĐHQG Hà Nội) nêu quan điểm: Việc phiên âm tên riêng nước ngoài đến nay đã hoàn thành "sứ mệnh lịch sử" của mình, và trong giai đoạn mới hiện nay, nó không còn phù hợp trong việc giảng dạy, hay dùng trên sách báo nữa. "Thứ nhất là việc chúng ta đã phổ biến ngoại ngữ trong trường học, hầu hết học sinh cũng như các thế hệ lớn tuổi hơn đều đã biết ít nhất một ngoại ngữ... Hơn nữa chúng ta đã có những công cụ truyền thông mở, từ tivi, đài báo, thậm chí là các công cụ trên internet... đã quá phổ biến, việc phiên âm như vậy không còn phù hợp nữa", TS Tiến phân tích, đồng thời nêu giải pháp: Nên giữ nguyên gốc tên riêng nhân vật, địa danh nước ngoài.
"Chúng ta mới chỉ có chuyển tự, tức là hai ngôn ngữ theo hệ thống chữ viết khác nhau thì đưa về một hệ thống chữ viết như tiếng Nga theo hệ chữ Kirin được chuyển về hệ khác như Latin. Tiếng Đức, Tây Ban Nha, Pháp, Anh đều có cách đọc khác nhau, lấy tiếng Anh đọc tiếng Đức không đúng nhưng không phải ai cũng biết tiếng Đức để đọc. Do đó, tôi nghĩ nên ghi nguyên dạng, có thể mở ngoặc đơn thêm cách đọc tham khảo".
Đọc tên nguyên tố bằng tiếng Anh, GV có khi phải dành nguyên buổi cho HS phát âm Khi dạy tích hợp 7, giáo viên phải "bơi" trong bể kiến thức khi phải tìm hiểu thêm các phân môn không đúng chuyên ngành đào tạo. Năm học 2022-2023, triển khai dạy tích hợp đối với lớp 7, kiến thức "nặng" hơn so với lớp 6 nên giáo viên không dễ gì dạy cả 2-3 phân môn cùng lúc. Để học tích...