Đào tạo theo đặt hàng: Liệu có lạm dụng?

Trong Dự thảo quy chế tuyển sinh đại học, cao đẳng sư phạm năm 2021 (gọi tắt là dự thảo) ngoài việc cho thí sinh đăng ký và điều chỉnh nguyện vọng online và được thay đổi 3 lần thì điểm mới đáng chú ý là đăng ký đào tạo theo đơn đặt hàng.

Quy định này nhằm mục tiêu giải quyết nhu cầu nguồn nhân lực chất lượng cao cho khu vực Tây Bắc, Tây Nguyên, Tây Nam bộ.

Tuy nhiên, việc này cần phải có tính toán hợp lý để đạt hiệu quả như mong muốn, đảm bảo đầu vào cũng như đầu ra, tránh tình trạng lạm dụng dẫn đến lãng phí.

Thí sinh đăng ký xét tuyển bằng học bạ năm 2021 tại Trường ĐH Công nghiệp thực phẩm TPHCM

Giải quyết bài toán nhân lực cho 3 vùng khó khăn

Theo Điều 15 của dự thảo, tuyển sinh theo đặt hàng do các chủ thể (UBND tỉnh, các tổ chức, đơn vị có sử dụng ngân sách nhà nước) đặt hàng và cam kết sử dụng sinh viên tốt nghiệp thực hiện theo hợp đồng giữa các bên liên quan, không trái với quy định pháp luật. Văn bản giao nhiệm vụ, đặt hàng hoặc đấu thầu cung cấp sản phẩm, dịch vụ công sử dụng ngân sách nhà nước hoặc thỏa thuận giữa các bên và các thông tin liên quan phải được đưa vào thành phụ lục của Đề án tuyển sinh.

Thí sinh đăng ký xét tuyển bằng học bạ năm 2021 tại một trường đại học ở TPHCM

Về điểm đầu vào, Bộ GD-ĐT quy định điểm trúng tuyển theo yêu cầu đặt hàng, không thấp hơn điểm trúng tuyển của chương trình/ngành đào tạo.

Trường hợp UBND cấp tỉnh đặt hàng để đào tạo lao động cho các cơ quan, tổ chức doanh nghiệp của tỉnh thuộc vùng Tây Bắc, Tây Nguyên, Tây Nam bộ; thí sinh là người có hộ khẩu thường trú từ 3 năm trở lên, học 3 năm cấp THPT tại địa phương; cam kết sử dụng sinh viên tốt nghiệp thì điểm trúng tuyển có thể thấp hơn nhưng không thấp hơn quá 1 điểm so với điểm trúng tuyển của chương trình/ngành đào tạo, theo thang điểm 30 và không thấp hơn ngưỡng đảm bảo chất lượng theo quy định của chương trình/ngành tuyển sinh.

Chủ tịch UBND cấp tỉnh đặt hàng phải chịu trách nhiệm giải trình về nhu cầu đặt hàng đào tạo và sử dụng lao động sau đào tạo.

Theo đại diện Bộ GD-ĐT, việc tuyển sinh do Nhà nước, các đơn vị sử dụng ngân sách đặt hàng đào tạo thực hiện theo Nghị định số 32/2019 ngày 10-4-2019 về việc giao nhiệm vụ, đặt hàng hoặc đấu thầu cung cấp sản phẩm, dịch vụ công sử dụng ngân sách nhà nước từ nguồn kinh phí chi thường xuyên.

Trong đó, lĩnh vực giáo dục (từ giáo dục phổ thông đến giáo dục ĐH) là một trong 7 lĩnh vực được sử dụng ngân sách để đặt hàng thực hiện. Đào tạo theo đặt hàng là chủ trương đúng của Chính phủ về giải quyết bài toán nguồn nhân lực chất lượng cao cho 3 khu vực Tây Bắc, Tây Nguyên, Tây Nam bộ – là 3 vùng khó khăn nhất cả nước, vì thế cần có cơ chế để phát triển nhân lực cho các khu vực này.

Tránh lãng phí, tăng hiệu quả

Th.S Phạm Thái Sơn, Giám đốc Trung tâm Tuyển sinh và Truyền thông, Trường ĐH Công nghiệp thực phẩm TPHCM, nhận định, chỗ khó cần giải quyết cho người học cũng như địa phương là ở khâu bố trí việc làm. Lãnh đạo địa phương thì có nhiệm kỳ, còn người học thì có thể sẽ học lâu hơn nên sẽ khó bố trí việc làm thích hợp. Ví dụ như ngành sư phạm, giáo viên các môn bị thiếu bây giờ nhưng vài năm nữa sẽ đủ.

Khi đó, các em đã ra trường khó bố trí việc làm và nếu bố trí mà các em không nhận thì cũng khó giải quyết. Do đó, ngay khâu xác định, lựa chọn để cử người đi học lãnh đạo địa phương phải có thông báo, cam kết và hướng dẫn rõ ràng để đơn vị sử dụng lao động đề xuất và cam kết bằng văn bản với thời hạn đủ dài để người học an tâm. Khi làm được điều này thì việc cử người đi học và sử dụng ngân sách mới đạt hiệu quả.

“Về hợp đồng và cam kết sử dụng lao động, địa phương phải công khai tất cả điều khoản như đối tượng được tuyển, lương bổng, chế độ ưu tiên khi làm việc và nghĩa vụ của người được cử đi học… Khi điều khoản giữa 2 bên cam kết rõ ràng thì thực hiện hợp đồng sẽ thuận lợi, tránh được rắc rối khó giải quyết về sau”, Th.S Phạm Thái Sơn nhấn mạnh.

Theo TS Hoàng Ngọc Vinh, thành viên Tổ tư vấn của Ủy ban Quốc gia đổi mới giáo dục đào tạo giai đoạn 2016-2021, việc đặt hàng đào tạo là giải pháp đúng để đảm bảo cung – cầu nguồn nhân lực nói chung và lực lượng giáo viên nói riêng hợp lý cho 3 khu vực.

Nếu đi học theo hợp đồng của địa phương thì địa phương phải có trách nhiệm phân công sắp xếp công việc cho người tốt nghiệp theo cam kết. Việc tuyển người đi học theo diện hợp đồng cần công khai và có giám sát của hội đồng nhân dân, mặt trận các cấp. Quá trình tuyển chọn ở địa phương cũng phải đề phòng trường hợp thân quen gửi gắm, chạy chọt từ lúc vào học đến khi ra trường đi làm.

ThS Hứa Minh Tuấn, nguyên Phó hiệu trưởng Trường ĐH Tài chính Marketing TPHCM: Tránh đặt hàng sai đối tượng, gây lãng phí

Trước đây Nhà nước có chính sách cử tuyển dành cho đối tượng là thí sinh đồng bào dân tộc thiểu số ở các địa phương. Việc cử tuyển là do địa phương quyết định xét duyệt, tuyển chọn rồi sau đó gửi danh sách đến các trường. Các trường làm nhiệm vụ đào tạo. Trong quá trình đào tạo, trường thực hiện rà soát lại các khâu tuyển chọn, nếu không đúng thì trả lại cho địa phương.

Tuy nhiên, hệ cử tuyển này cũng tập trung nhiều ở các trường hot và ngành hot như trường y và ngành sư phạm. Tuy nhiên, việc cử tuyển trước đây địa phương làm có nhiều vấn đề, gây thiệt hại, lãng phí lớn ngân sách của Nhà nước. Để hạn chế bất cập, lãng phí trong tuyển sinh đào tạo theo đặt hàng, quy định “đối tượng thí sinh là người có hộ khẩu thường trú từ 3 năm trở lên tại tỉnh” để được xét tuyển còn nhiều điểm phải làm rõ hơn.

Ví dụ, nhiều học sinh có hộ khẩu ở các địa phương vùng Tây Bắc, Tây Nguyên, Tây Nam bộ nhưng lại học THPT tại TPHCM. Nếu không quy định chặt thì sẽ tái diễn cảnh “đặt hàng” sai đối tượng, chính sách thực thi không hiệu quả. Ngoài ra, các địa phương, bộ ngành cần xác định và tính toán, dự báo nguồn nhân lực đủ dài để khi cử người đi học cho hợp lý, tránh tình trạng thừa nhưng vẫn thiếu.

Ngoài ra, những ngành nghề đòi hỏi người học phải có trình độ cao như kinh tế, y dược, sư phạm, phải tránh tình trạng trước đây hệ cử tuyển ngành y tế chiếm đến 26%, kinh tế 16,8%, sư phạm 23%, những ngành khác địa phương kêu thiếu nhân lực nhưng không cử người đi học.