Chìa khóa để thay đổi quan niệm về văn mẫu

Chìa khóa để thay đổi lối tư duy, giảng dạy và học tập, lối viết và nói sao chép, lệ thuộc văn mẫu, tài liệu mẫu hiện nay chính là đề thi Ngữ văn.

Chấm dứt văn mẫu trong học đường là ý kiến chỉ đạo của Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo Nguyễn Kim Sơn, chiều ngày 12/8/2021 tại Hội nghị trực tuyến Tổng kết năm học 2020-2021 và triển khai nhiệm vụ năm học 2021-2022.

Không thể xóa bỏ văn mẫu học đường mà cần thay đổi quan niệm về văn mẫu.

Văn mẫu có cần thiết

Những người đi học ở bất cứ quốc gia nào cũng cần có những bài mẫu, sản phẩm mẫu, động tác mẫu hay tài liệu tham khảo. Sản phẩm mẫu thực chất là một công cụ quy chuẩn theo yêu cầu nào đó dùng để tham khảo, học hỏi và dựa vào sản phẩm mẫu để thực hiện công việc tiếp theo.

Văn mẫu cũng là sản phẩm mẫu và rất cần thiết cho người học, dù lớp 1 hay sau đại học. Dù văn mẫu được các chuyên gia, các nhà giáo có thâm niên và nghiệp vụ tốt hay học sinh viết thì văn mẫu đều được biên tập, in, phát hành và đảm bảo các yêu cầu chung của bộ môn (ngoại trừ các bài văn mẫu trên mạng internet).

Nhiều thế hệ học sinh đã thành công khi biết sử dụng văn mẫu. Những cuốn văn mẫu rõ ràng rất ý nghĩa với những người học văn, viết văn lâu nay.

Văn mẫu sẽ giúp người học – cả phổ thông và sau đại học – nhận thức vấn đề, kiến giải và định hướng tháo gỡ những khó hiểu, bế tắc, nhờ bắt chước và làm theo mẫu để có những sản phẩm mới đạt mục đích của mình.

Đọc nhiều tài liệu mẫu sẽ giúp chúng ta biết nhiều tri thức và kỹ năng, sẽ mở ra ý tưởng và sáng tạo, sẽ hoàn thiện tư duy và trưởng thành. Đôi khi, văn mẫu còn như khuôn vàng thước ngọc, như đỉnh cao cho người học mơ ước, phấn đấu.

Trái lại, nhiều người dựa văn mẫu, tài liệu mẫu để sao chép, đạo văn để qua bài, qua môn, lên lớp hay để đỗ đạt, thăng tiến. Văn mẫu với họ không liên quan gì nhiều đến học vấn, tư duy hay tri thức. Văn mẫu chỉ là phương tiện hữu ích sống còn với tương lai của họ.

Dù vì mục đích tích cực hay tiêu cực, văn mẫu xưa nay vẫn rất quan trọng trong học đường và cuộc sống. Người lao động cần sản phẩm mẫu thế nào thì người học cần văn mẫu, bài giải mẫu như vậy!

Ảnh minh hoạ: Sachhoc.com

Văn mẫu bị lên án

Người ta dễ dàng chấp nhận sách tham khảo giải bài tập các môn Toán, Lý, Hóa, Sử, Địa,… nhưng lại sôi sục lên án văn mẫu, nhất là sau ý kiến của Bộ trưởng Nguyễn Kim Sơn. Vì sao lại có nghịch cảnh này?

Ngẫm lại, thời bao cấp những năm 80-90 thế kỷ XX, tài liệu, văn mẫu không tràn lan ngập đầu như hai chục năm nay. Văn mẫu ngày đó là những tài liệu quý hiếm, chỉ thầy cô dạy cho học sinh giỏi mượn đọc tham khảo. Người nào cẩn thận thì ghi chép. Nhưng vì hiếm có khó tìm (do hạ tầng, vật tư, công nghệ in thấp kém lúc đó) cho nên thầy cô phải lặn lội tìm kiếm mới có tài liệu, văn mẫu kia.

Ngày nay, sản phẩm văn mẫu bung nổ đủ loại, đáp ứng tất tần tật nhu cầu của thượng đế miễn phí hay trả phí. Trong thi thì phao thi, trên mạng internet thì là tài liệu, nhờ công nghệ hiện đại, chỉ chớp mắt có liền.

Thi trắc nghiệm đã triệt tiêu phao thi mấy năm rồi. Chỉ còn Ngữ văn thi theo hình thức tự luận và 50% điểm bài có thể dùng phao thi – tài liệu – văn mẫu.

Sự chùng chình cải cách giáo dục trong thời mở cửa phát triển kinh tế thị trường đã tạo nhiều hệ lụy giáo dục mà sau hàng chục năm mới lộ ra. Những thế hệ học trò học lệch bị cuốn theo căn bệnh yếu kém và thành tích của giáo dục. Môn Ngữ văn đã bị bỏ quên trong cặp sách học trò từ bao giờ.

Những con điểm, con số chỉ tiêu đã hạ gục tâm huyết của nhiều nhà giáo yêu tiếng Việt, yêu văn chương, lúc nào cũng tha thiết muốn dạy trò học văn và viết văn để làm Người.

Học Ngữ văn kiểu gì cũng lên lớp. Viết được hay không viết được bài, đúng sai không quan trọng bằng văn của cô và càng đúng văn mẫu điểm càng cao!

Giám khảo bài tự luận “chấm nương tay” từ lớp học đến trường thi, thành thử bài thi Ngữ văn gần đây đã bỏ qua mọi tiêu chí chuẩn mực ngôn ngữ và văn chương nên nhiều năm chỉ khoảng 10% điểm Văn thi tốt nghiệp THPT dưới 5, với rất nhiều điểm từ 7 trở lên.[1]

Mặt khác, đội ngũ thầy cô dạy Ngữ văn còn nhiều bất cập về năng lực Tiếng Việt, làm văn và đọc văn. Sản phẩm học lệch kiến thức phổ thông tạo nên không ít thầy cô không dám dạy thoát li văn mẫu, rồi chấm bài theo văn mẫu và tệ hơn, yêu cầu học sinh học thuộc và làm bài y như văn mẫu!

Học trò kể với người viết, cô giáo em dạy theo sách, chỉ dẫn tu từ ẩn dụ “Mặt trời trong lăng rất đỏ” (Bài Viếng lăng Bác – Viễn Phương)! Không ít bố mẹ 7X, 8X, 9X không thể trả lời con yêu, từ này là từ loại nào, câu này là câu đơn hay ghép, viết đoạn tả con vật thế nào… Mua cho con văn mẫu là thượng sách. Hoặc nhờ thầy cô dạy thêm, kèm thêm, nhưng lại không biết rằng, cô giáo của con cũng trung thành với văn mẫu từ khi còn học phổ thông.

Học trò được khuyến khích sử dụng văn mẫu. Em nào tự viết điểm thấp, em nào văn mẫu điểm cao, thậm chí viết càng dài, điểm càng cao.

Văn mẫu đã ít nhiều làm trầm trọng thêm hiện tượng người Việt không nói và viết đúng chuẩn tiếng mẹ đẻ; nhiều bạn trẻ không thể trình bày nói hay viết bài luận nhưng “chém gió”, “comment” – không theo quy chuẩn nào, thì rất thạo!

Văn mẫu chỉ dùng tham khảo

Bộ trưởng Nguyễn Kim Sơn nêu ý kiến chấm dứt văn mẫu nhưng chúng ta không nên nghĩ tới đây sẽ xóa được văn mẫu. Chúng ta đã thấy rõ tác hại lâu dài của quốc nạn văn mẫu và lên án văn mẫu.

Ông Bộ trưởng cũng như đồng bào và giáo giới tâm huyết giữ gìn sự trong sáng của tiếng Việt muốn thay đổi cách dạy và học, thi và đánh giá môn Ngữ văn để học sinh được học thật, thi thật, chất lượng thật.

Chúng ta làm thế nào để từng bước làm cho văn mẫu hay tài liệu không còn là phao cứu điểm cho người học từ lớp 1 trở lên.

Chúng ta muốn văn mẫu chỉ còn là công cụ tham khảo đắc lực, trợ giúp người học để các thế hệ con em biết nói đúng, viết đúng rồi nói hay, viết hay tiếng Việt; biết thuyết trình, biết viết bài luận thể hiện quan điểm, tri thức và sự sáng tạo của cá nhân. Chúng ta muốn, văn mẫu chỉ là tài liệu tham khảo bổ ích, không thể thiếu của người học.

Hiện nay, đề bài môn Ngữ văn, phần Đọc hiểu và viết đoạn nghị luận xã hội đã loại bỏ được phao thi. Chỉ câu nghị luận văn học 5 điểm vẫn để cơ hội cho phao thi. Giới hạn các tác phẩm văn xuôi và thơ dùng nghị luận, từ khi bố mẹ thi rồi đến con thi. Dù hỏi cách nào thì vẫn dùng văn mẫu được, chỉ cần viết nhiều chữ là ổn.

Chúng ta có cần tìm hiểu, đánh giá và chấn chỉnh việc chấm bài Ngữ văn coi trọng văn mẫu và xem nhẹ yêu cầu hành văn, chính tả, dùng từ, và ngữ pháp của thầy cô lâu nay để kê đơn bốc thuốc?

Tôi rất mong Bộ Giáo dục và Đào tạo sẽ sớm thay đổi cấu trúc đề thi Ngữ văn từ 45 phút theo cấu trúc đề Ngữ văn vào lớp 10 của Hà Nội và Thành phố Hồ Chí Minh mấy năm nay.

Chìa khóa để thay đổi lối tư duy, giảng dạy và học tập, lối viết và nói sao chép, lệ thuộc văn mẫu, tài liệu mẫu hiện nay chính là đề thi Ngữ văn. Đề thi thay đổi, cách dạy và học, cách kiểm tra và đánh giá môn Ngữ văn sẽ mau chóng thay đổi và thích ứng.

Tài liệu tham khảo:

[1] https://vietnamnet.vn/vn/giao-duc/pho-diem-mon-ngu-van-thi-tot-nghiep-thpt-2021-759257.html

(*) Văn phong, nội dung bài viết thể hiện góc nhìn, quan điểm của tác giả.