Cách nhận biết nhiễm độc thạch tín

Bệnh viện Da liễu Trung ương tiếp nhận và điều trị cho nhiều bệnh nhân bị ung thư tế bào gai do nhiễm độc arsen (hay còn gọi là thạch tín).

Đặc điểm đáng chú ý của nhiễm độc arsen mạn tính là nó tích tụ ở răng, móng, tóc, da nhiều năm mà người dân không hề hay biết.

Đường xâm nhập của arsenic

Arsen là một kim loại rất độc, kim loại này cũng được dùng để điều trị bệnh, tuy nhiên chỉ dùng với một liều lượng nhỏ. Và trong tự nhiên, nồng độ arsen trong nước ngầm, nước giếng khoan người dân hay dùng cao hơn nhiều so với nguồn nước đến từ sông hồ.

Trong nông nghiệp, độc tính của arsen được ứng dụng để diệt côn trùng, vi khuẩn, nấm, bảo quản gỗ, thuốc diệt cỏ, ngoài ra còn có trong thức ăn gia súc.

Với y học, arsen được dùng như là thuốc chữa bệnh trong suốt thế kỷ 18, 19, 20, arsphenamine dùng để chữa giang mai, trypanosomiasis, arsen trioxide chữa ung thư, vẩy nến. Viên asiatic (arsenic trioxide) dùng điều trị hen phế quản.

Công nghiệp sản xuất ắc-quy, chất bán dẫn; chiến tranh hóa học: hợp chất ClCH=CHAsCl2 làm rộp da, kích ứng phổi.

Sự hòa tan tự nhiên của các khoáng chất và quặng chứa arsen; các chất thải công nghiệp: thuốc nhuộm, thuộc da, thủy tinh, đồ gốm, chất bảo quản gỗ, thuốc diệt côn trùng ngấm vào nước. Trong nước uống, arsenic không trông thấy được, không mùi vị. Chính vì vậy, arsen xâm nhập cơ thể qua nước uống, thực phẩm, không khí.

Trẻ em thường tiếp xúc với arsen trioxide từ thuốc diệt cỏ hoặc diệt động vật gặm nhấm. Người lớn thường bị phơi nhiễm thông qua các công việc có nguy cơ cao như luyện kim, khai mỏ, sản xuất kính,… Ngoài ra còn có thể nhiễm arsen từ thực phẩm, đồ uống, sữa…

Arsen lắng đọng tại tổ chức giàu keratin như móng, tóc và da.

Nhiễm độc arsen mạn tính

Phơi nhiễm arsen từ nước, đất, thuốc chữa bệnh. Các nghề có nguy cơ cao như: khai mỏ, luyện kim, nông, lâm nghiệp, mạ điện, bán dẫn, sản xuất kính… Độc tính phụ thuộc vào sự tích lũy của arsen vào mô đích và sự chuyển hóa, đào thải của nó (methyl hóa ở gan). Thời gian tiềm tàng dài, có thể tới 50 năm.

Arsen được hấp thu và tích lũy ở gan, thận, tim, phổi và một lượng nhỏ ở cơ, hệ thần kinh, tiêu hóa, lách. Arsen lắng đọng tại tổ chức giàu keratin như móng, tóc và da.

Triệu chứng nhận biết

Các triệu chứng xảy ra sớm sau khi tiếp xúc với nồng độ cao arsen, nhất là khi hít phải chất khí. Biểu hiện lâm sàng ở tất cả hệ thống cơ quan.

Biểu hiện nổi trội là buồn nôn, nôn, đau thượng vị, tiêu chảy, tăng tiết đờm dãi. Các biểu hiện khác như rối loạn tâm thần cấp, ban đỏ ở da lan tỏa, bệnh lý cơ tim và co giật. Rối loạn về máu, suy thận, suy hô hấp, phù phổi cấp. Biểu hiện thần kinh: bệnh lý thần kinh ngoại biên hoặc não.

Một số biểu hiện da do nhiễm arsen mạn tính:

Dày sừng do arsen: Dày sừng do arsen thường xuất hiện tại vùng da dễ bị chấn thương và cọ xát, đặc biệt là ở lòng bàn tay, bàn chân (vùng gót và ngón cái). Biểu hiện lâm sàng là rất nhiều sẩn giống hạt cơm, kích thước nhỏ từ 2-10mm, cứng, màu vàng nhạt, thường xuất hiện đối xứng hai bên.

Tổn thương có thể liên kết với nhau thành mảng sùi, hoặc mảng chai chân, kèm theo tăng tiết mồ hôi.

Dày sừng do arsen dễ chẩn đoán nhầm với hạt cơm hoặc dày sừng thành điểm ở lòng bàn tay, bàn chân. Bệnh có thể đau, nứt, loét. Khi tổn thương trở nên loét, vết loét tiến triển rộng và khó điều trị. Ung thư tế bào gai xâm lấn có thể xuất hiện trên dày sừng do arsen.

Thay đổi sắc tố da: Biểu hiện tăng sắc tố, kèm theo với các vùng nhỏ giảm sắc tố, được miêu tả bằng hình ảnh “những giọt mưa rơi xuống bụi” (raindrops in the dust). Tăng sắc tố có thể gặp ở núm vú, nách, bẹn, hoặc ở vùng tỳ đè.

Trái với tăng sắc tố trong bệnh Addison, nhiễm arsen không có tăng sắc tố ở niêm mạc.

Đường Mee ở móng với các biểu hiện dải ngang hẹp, màu trắng ở móng ngón tay có thể gặp ở cả trong nhiễm độc arsen cấp và mạn tính. Đường Mee có thể giúp ước lượng thời gian tiếp xúc với arsen trước đó. Sau khi tiếp với arsen 30-40 ngày thì xuất hiện đường Mee ở vùng lunula.

Bệnh tiền ác tính hoặc ác tính; Bệnh Bowen có thể xuất hiện sau 10 năm nhiễm độc arsen, ung thư tế bào gai xâm lấn xuất hiện sau 20 năm, ung thư phổi sau 30 năm.

Đặc điểm thương tổn của bệnh Bowen do arsen: Thời gian tiềm tàng có thể là 40 năm. Thường xuất hiện ở vùng da kín. Thương tổn da: lúc đầu là sẩn nhỏ màu thịt tới màu tím, có lớp sừng hoặc vẩy tiết dày, khi mất đi để lại mảng rỉ nước, màu đỏ. Thương tổn lớn dần tạo thành các sẩn hoặc mảng, thường gặp nhiều thương tổn.

Ung thư tế bào đáy do arsen thường có nhiều thương tổn và gặp chủ yếu là type nông. Các thương tổn phân bố ngẫu nhiên, chủ yếu ở thân mình và vùng da có lông, tóc, khó phân biệt với bệnh Bowen.

Ung thư tế bào gai: Có thể là tiên phát do arsen hoặc từ dày sừng do arsen và bệnh Bowen chuyển thành (với biểu hiện các thương tổn dày sừng do arsen trở nên đau, ra máu, nứt nẻ, loét, tăng kích thước).

Biểu hiện hệ thống: Tăng nguy cơ mắc bệnh lý tim mạch, mao mạch ngoại vi, bệnh lý hô hấp, tiểu đường và giảm bạch cầu trung, xơ gan, ung thư phổi, bàng quang, tiết niệu, ung thư gan, bệnh bạch cầu cấp, lymphoma, u máu ở gan…