Bóng ma độc quyền đang trở lại thị trường viễn thông Việt Nam

Ai cũng biết, cạnh tranh là yếu tố giúp nuôi dưỡng thị trường phát triển và làm lợi cho người tiêu dùng. Hơn 10 năm qua, thị trường viễn thông Việt Nam đã có những bước phát triển mạnh nhờ có sự cạnh tranh của nhiều nhà mạng đối chọi với vị thế độc quyền của VNPT.

Tuy nhiên, khi thị trường gần như là của ba nhà mạng lớn, người ta lại lo ngại về tình trạng “độc quyền nhóm” khi mà các mạng lớn liên kết với nhau nhằm tăng giá dịch vụ, đẩy người dùng vào thế buộc phải chấp nhận.

Viettel – một thời gian nan chống độc quyền…

Nhà mạng Viettel chắc chắn hiểu rõ hơn ai hết chặng đường đầy khó khăn những năm phải đấu tranh phá bỏ sự độc quyền từ VNPT, nhưng sau khi gặt hái được thành công, nhà mạng này dường như đã quay lưng lại với người tiêu dùng và cũng chèn ép các doanh nghiệp nhỏ hơn.

Viettel hẳn còn nhớ những ngày đầu gian khó

Tuy nhiên, Viettel đã chiến đấu với VNPT trong một tư thế khá là ngang sức, không hề là “châu chấu đá voi”. Được sự hậu thuẫn từ Bộ Quốc phòng, Viettel có đủ tiềm lực kinh tế cũng như nhân lực để trụ vững trên thị trường bằng chiến lược ưu tiên phát triển hạ tầng, mở rộng mạng lưới, có nhiều chính sách cước táo bạo, luôn là nhà mạng tiên phong, dẫn dắt thị trường trong các đợt giảm cước viễn thông. Chính Viettel là nhà mạng đầu tiên áp dụng những chính sách như giảm cước tới 75% vào giờ thấp điểm, giảm 80% cước GPRS, giảm cước gọi từ di động sang các máy cố định cùng mạng Viettel…

Người tiêu dùng đã từng được chứng kiến những cuộc rượt đuổi giữa Viettel và VNPT trong cạnh tranh giá cước, dịch vụ, chẳng hạn khi Viettel tuyên bố hạ giá cước nội mạng rẻ hơn gọi cố định, ngay lập tức anh em nhà VNPT – VinaPhone và MobiFone vội vã lập liên minh cho phép khách hàng mới gọi miễn phí nội mạng trong một năm. Hay khi Viettel tung ra những bộ SIM và gói cước dành cho sinh viên thì các nhà mạng khác cũng nhanh chóng tìm đến nhóm khách hàng này. Những cuộc đua giành giật thuê bao mới bằng các đợt khuyến mãi tặng 100%, thậm chí 150% giá trị thẻ nạp… Nhờ có áp lực cạnh tranh từ Viettel và các nhà mạng khác, Việt Nam từ chỗ là một trong những nước có cước viễn thông đắt nhất thế giới nay đã dễ chịu hơn rất nhiều.

Hiện tại, Viettel có khoảng 60 triệu thuê bao di động (44% thị phần), là mạng viễn thông có hạ tầng lớn nhất Việt Nam với khoảng 55.000 trạm phát sóng, trong đó có 25.000 trạm 3G và các dịch vụ 3G đang đóng góp trên 50% doanh thu cho nhà mạng này (theo Thời báo Kinh tế Sài Gòn).

… Và chèn ép, nuốt “cá bé”

Một bài viết trên báo ICTNews từng bình luận: “Khi Viettel mới cung cấp dịch vụ di động, cơ quan quản lý nhà nước đã phải “trói” anh em nhà VNPT để lính mới Viettel có lợi thế cạnh tranh bằng mức cước thấp hơn VinaPhone và MobiFone. Chỉ sau 3 năm thâm nhập thị trường, Viettel đã phát triển nhanh chóng và được “ngồi cùng thuyền” doanh nghiệp chiếm thị phần khống chế cùng anh em nhà VNPT”.

Tuy nhiên, các mạng di động khác đã và đang tham gia thị trường viễn thông Việt Nam không được may mắn và ưu ái như vậy.

Mạng S-Fone gia nhập thị trường tương đối sớm, từ tháng 7/2003 và cũng từng có những dấu ấn nhất định trên thị trường. Là liên doanh với đối tác là nhà mạng lớn nhất Hàn Quốc SK Telecom, S-Fone cũng góp phần không nhỏ trong việc ép VNPT rời bỏ vị thế độc quyền và là nhà mạng mang nhiều cái “đầu tiên” vào Việt Nam: áp dụng cách tính cước theo block 10 giây và sau đó là block 6 giây; tính cước thống nhất một vùng; nhiều gói cước linh hoạt… S-Fone từng thu hút hàng triệu thuê bao mới với chiến dịch tặng máy điện thoại – nhà mạng đầu tiên áp dụng phương thức tặng máy điện thoại kèm SIM. Đây cũng là nhà mạng đầu tiên cung cấp 3G và các dịch vụ 3G tại Việt Nam. Những năm 2006 – 2008, gói cước tình nhân Forever Couple đã từng là ‘mốt’ trong giới trẻ các thành phố lớn – nơi mà S-Fone phủ sóng như Hà Nội hay TP.HCM bởi mức cước gọi nội mạng siêu rẻ.

S-Fone từng mang lại nhiều dịch vụ mới mẻ cho người dùng trong nước

S-Fone không thành công một phần là do mạng này sử dụng công nghệ CDMA khá hạn chế về số lượng thiết bị đầu cuối hỗ trợ (điện thoại CDMA khá hiếm và đắt), nhưng một nguyên nhân sâu xa khác còn là do mạng này bị các mạng lớn chèn ép.

Cũng trong bài báo trên của báo Sài Gòn Giải Phóng, ông Nguyễn Mạnh Hùng, Phó Giám đốc Công ty Viettel (nay là Phó TGĐ Tập đoàn Viettel) cho rằng, thị trường viễn thông Việt Nam chỉ có thể thực sự có cạnh tranh khi các công ty mới, ngoài VNPT chiếm từ 20% thị phần trở lên. “Muốn cạnh tranh thực sự thì phải tạo cơ hội cho các doanh nghiệp mới phát triển. Khi đã chiếm được khoảng 20% thị phần rồi, mọi chuyện sẽ khác đi rất nhiều”, ông Hùng khẳng định. Tất nhiên khi đó Viettel mới chỉ chiếm thị phần rất khiêm tốn trên một thị trường mà VNPT chiếm tới 93%.

Những ai theo dõi thị trường viễn thông di động hẳn không quên nhà mạng Beeline – với sự đầu tư hợp tác giữa hãng di động Nga Vimpelcom và Tổng công ty Viễn thông Toàn cầu (Gtel) của Bộ Công an – đã từng có những chiến dịch phát triển thuê bao rất táo bạo, đặc biệt là sự ra đời của các gói cước như Big Zero, Tỉ phú 1, Tỉ phú 2 đã thu hút rất nhiều thuê bao mới, mức tăng trưởng có lúc đạt 400%/ngày, khiến các nhà mạng lớn phải giật mình kinh sợ.

Khi đó, lãnh đạo hai tập đoàn VNPT và Viettel đều bày tỏ sự lo ngại các doanh nghiệp mải chạy đua cạnh tranh sẽ bán dưới giá thành khiến thị trường phát triển không lành mạnh. Lãnh đạo Tập đoàn Viettel lúc đó đề xuất Bộ TT&TT nên quy định mức giá sàn cho hai năm 2010 và 2011 là 800 đồng/phút.

Beeline không thua kém về sự năng động, sáng tạo trong kinh doanh, nhưng vẫn không trụ nổi trên thị trường Việt Nam

Nếu không có sự can thiệp của Bộ TT&TT yêu cầu ngừng cung cấp gói cước Tỉ phú rất có thể Beeline sẽ còn khiến các “đại gia” giữ thị phần khống chế không thể ngồi yên nhiều phen nữa.

Điều đáng nói là, một nhà mạng nhỏ với chỉ khoảng 2 triệu thuê bao như Beeline, đã đặt cược tất cả vào một gói cước hầu như không có lợi nhuận chỉ để mong nâng số thuê bao rồi sau đó sẽ có những kế sách khác để phát triển, nhưng đã bị chính sách quản lý can thiệp và dập tắt từ trong trứng nước ngay sau khi ba mạng lớn khiếu nại Beeline bán phá giá dịch vụ.

Kết cục đáng buồn cho Beeline là nhà đầu tư nước ngoài rút khỏi thị trường, rút cả hình ảnh chú gà con dễ thương cùng thương hiệu Beeline khỏi Việt Nam, để lại Gtel với mạng G-Mobile đang chật vật tồn tại.

Chung số phận với Beeline, S-Fone còn có EVN Telecom – nhà mạng đuối sức trong cuộc cạnh tranh và phải chấm dứt hoạt động từ năm 2011 và sau đó sáp nhập vào Viettel. Cũng như các mạng nhỏ khác, EVN Telecom cũng từng bị VNPT và Viettel ngăn cản phát triển dịch vụ mới.

Báo chí bình luận, EVN Telecom thất bại còn vì tư duy độc quyền của chính họ, một doanh nghiệp nhà nước 100%

Từ 7 nhà mạng có hạ tầng và 2 nhà khai thác không tần số, thị trường di động Việt Nam từng được cho là có quá nhiều nhà cung cấp dịch vụ để rồi theo quy luật, những doanh nghiệp (DN) không đủ sức kinh doanh đã phải ra đi.

Vietnamobile cần nhiều nỗ lực vượt bậc mới cạnh tranh và tồn tại được

Dấu hiệu độc quyền quay trở lại

Ý nghĩa của cạnh tranh là đảm bảo cho người mua hàng hóa /người sử dụng dịch vụ được quyền chọn lựa hàng hóa hoặc dịch vụ từ nhiều nguồn cung cấp khác nhau với giá cả/ chất lượng cạnh tranh.

Tuy nhiên hiện nay, khi 3 nhà mạng Viettel, MobiFone và VinaPhone đang chiếm hơn 95% thị phần viễn thông di động cả nước, nếu họ ngấm ngầm bắt tay nhau thì thị trường sẽ hoàn toàn mất tính cạnh tranh. Trong đợt tăng giá cước 3G mới đây, cả ba nhà mạng đều đồng loạt tăng cước, thay đổi block tính cước, không những giống hệt nhau về phương thức tính cước, giá cước mà còn trùng lặp các gói cước.

Thay vì đặt câu hỏi “Nên dùng gói 3G của mạng nào?” thì bây giờ người dùng không có cơ hội so sánh để lựa chọn, bởi chúng giống hệt nhau. Vậy thì hoặc là bỏ không dùng nữa, hoặc ai đang dùng mạng nào thì cứ dùng tiếp. Vì tính chất công việc, học tập, sẽ rất nhiều người dùng bắt buộc phải tiếp tục sử dụng dịch vụ cho dù giá có cao hơn đi nữa, bởi họ không có lựa chọn khác. Thế thì cạnh tranh ở đâu, khi mà người dùng không còn quyền chọn lựa dịch vụ?

Bảo vệ và tạo điều kiện cho các mạng nhỏ phát triển cũng chính là bảo vệ tính cạnh tranh cho thị trường viễn thông. Nhìn lại những sự vụ, thực tế nói trên, khó có thể nói Bộ TT&TT đã giữ vai trò vô tư, công tâm trong các cuộc phân xử, kiện cáo giữa các doanh nghiệp.

Một trong những biện pháp để các mạng phải nâng cao chất lượng dịch vụ và năng lực cạnh tranh là cho phép chuyển mạng giữ nguyên số, nhưng đề án này mặc dù đã được đề cập từ lâu song sẽ chưa được triển khai cho đến năm 2017. Mong là trong 3 năm tới, các nhà mạng sẽ cạnh tranh với nhau một cách lành mạnh, bằng chất lượng và những dịch vụ tốt cho người tiêu dùng chứ không phải là những tiểu xảo.

Theo VNE