Bại trận trước Nhật Bản: 2 bài học Trung Quốc học 120 năm vẫn chưa thuộc

“Với thái độ bề trên, giống như phần lớn thời gian qua – Trung Quốc còn bắt nạt và đe dọa các quốc gia này. Thử hỏi làm sao có thể kết bạn hay kết đồng minh!”.

Tàu Trung Quốc gần Senkaku/Điếu Ngư (ảnh minh hoạ)

Phần 1: TQ muốn chiếm Senkaku/Điếu Ngư để trả mối thù 120 năm với Nhật

… Tokyo tiếp cận các quốc gia ven biển châu Á khác đang vướng vào tranh chấp lãnh thổ với Bắc Kinh – các đối tác liên minh có thể bổ sung nguồn lực cho nhau khi đối đầu với Bắc Kinh trên mặt trận chính trị.

Liệu Nhật Bản hay Trung Quốc có bỏ sót điều gì, hoặc có hiểu sai bài học khiến chiến lược của mình bị méo mó?

Bài học về liên minh: Nhật thấm nhuần, Trung Quốc thờ ơ

Một bài học mà Nhật Bản đã học được, nhưng Trung Quốc lại thờ ơ, đó là giá trị của liên minh. Chiến tranh Trung-Nhật là sự kiện một đấu một. Nhưng sau chiến tranh, Pháp, Đức và Nga đã can thiệp ngoại giao để Nhật Bản phải buông một phần lãnh thổ mới giành được ở phía bắc Trung Quốc. Châu Âu lo ngại đế quốc Nhật Bản hùng mạnh sẽ phong tỏa đường giao thương của các đế quốc khác với Trung Quốc và đảo ngược cán cân quyền lực trong khu vực.

Nhật Bản thấy như vậy đã là quá đủ. Nhưng rồi sau đó, Nga lại chớp lấy một số lợi ích của Nhật Bản – đáng chú ý là các thành trì ở Port Arthur, cửa ngõ hàng hải phía bắc Trung Quốc.

Để tránh bị bẽ mặt thêm một lần nữa, Tokyo đã thành lập liên minh với Anh trước khi bắt đầu cuộc chiến tiếp theo với Nga (1904-1905). Không cần cầm vũ khí, Anh chỉ việc đóng cửa kênh đào Suez chặn lực lượng hải quân Nga, buộc quân tiếp viện hải quân của Moscow phải đi vòng thêm 20.000 dặm quanh châu Phi, qua Ấn Độ Dương vào vùng biển Viễn Đông để tác chiến. Đường xa vòng vèo đã khiến Hạm đội Baltic của Nga suy yếu, trở thành mồi ngon cho Hải quân Đế quốc Nhật Bản trong trận chiến then chốt ở eo biển Tsushima (được đặt tên theo vùng biển hẹp giữa Nhật Bản và bán đảo Triều Tiên).

Năm 1905, Nhật Bản đã lấy lại lãnh thổ từng tuột khỏi tay năm 1895, và giảm trọng lượng tiếng nói của một đế quốc châu Âu trong đàm phán.

Có vẻ như liên minh mang lại rất nhiều lợi ích. Đó là Chiến lược 101, và một bài học mà liên minh an ninh sau chiến tranh với Mỹ thường xuyên nhắc nhở Nhật Bản. Trung Quốc, ngược lại, đứng tách biệt với các nước láng giềng Đông Á, thậm chí trong những thời điểm huy hoàng nhất của mình. Với thái độ bề trên, giống như phần lớn thời gian qua – Trung Quốc còn bắt nạt và đe dọa các quốc gia này. Thử hỏi làm sao có thể kết bạn hay kết đồng minh!.

Thủ tướng Nhật Bản Shinzo Abe và Thủ tướng Anh David Cameron.

Trung Quốc ảo tưởng về năng lực chiến đấu của mình

Bình luận của Trung Quốc về cuộc chiến Trung-Nhật còn hé lộ một góc khuất liên quan tới yếu tố con người trong chiến tranh hải quân. Các nhà chiến lược quân sự miễn cưỡng thừa nhận thành quả ấn tượng của Đế quốc Nhật về mặt tài sản vật chất. Họ đồng thời cũng tìm cách đổ lỗi cho Trung Quốc vì thua kém đối phương. Họ săn lùng kẻ có lỗi trong chính quyền nhà Thanh hoặc lực lượng hải quân. Giọng điệu phê phán giống như: Nhật Bản lẽ ra đã không thắng, Trung Quốc tự thua.

Ví dụ, nhiều ý kiến phân tích từ lâu đã chỉ trích chỉ huy hải quân Trung Quốc vì những sơ suất chiến thuật và kỹ thuật. Giờ đây, một số sĩ quan cấp cao của Quân đội Giải phóng Nhân dân Trung Quốc (PLA) muốn minh oan cho các tướng lĩnh nhà Thanh, và thay vào đó quy kết chính triều đại này. Cách thức tổ chức quan liêu mà nhà Thanh áp dụng trở nên lạc hậu, thiếu linh hoạt, và không theo kịp với một Nhật Bản Minh Trị yếu thế hơn nhưng năng động hơn.

Dù việc đánh giá lại này đúng hay sai thì hành động chỉ trích một chế độ Trung Quốc đã chết cũng là cách hành xử thiếu tôn trọng đối với tài thao lược trên biển, tài chế tạo và sử dụng khí tài của Hải quân Đế quốc Nhật Bản. Đôi khi một bên thua cuộc không hẳn vì kém mà bởi đối phương chiến đấu tốt hơn. Không chịu thừa nhận sự ưu việt của Nhật Bản trong quá khứ cũng chính là một biểu hiện coi thường đối phương của Trung Quốc trong thời đại ngày nay. Và trong khi Lực lượng Phòng vệ Nhật Bản không hay khoe khoang về tiềm lực, Hải quân Trung Quốc vẫn ảo tưởng về năng lực chiến đấu của mình.

Gạt sang một bên những suy nghĩ thiển cận, Bắc Kinh không phải là không có những lợi thế về trí tuệ và cảm xúc. Trước kia Nhật Bản từng rút ra được nhiều bài học trong lĩnh vực này, và vì thế có thể nảy sinh tâm lý tự mãn. So với giới chiến lược gia Trung Quốc, số lượng nhà nghiên cứu Nhật Bản hiện nay rất ít để ngồi nghiền ngẫm mọi ngóc ngách lịch sử.

Tại sao lại khác biệt như vậy? Có lẽ những thất bại và hổ thẹn khiến các bộ óc xích lại với nhau, trong khi việc bảo vệ thành quả lâu đời thì dễ bị xao lãng. Có lẽ quyết tâm lấy một thứ gì đó từ kẻ khác khiến con người ta sục sôi theo cách mà kẻ đang sở hữu không làm được. Dù trong trường hợp nào thì Bắc Kinh cũng là phía có mong muốn mãnh liệt hơn.

Những gì mà các bên tham chiến học được từ lịch sử sẽ khiến họ không quyết định tiến hành một cuộc chiến tranh bất chợt và thần tốc, nếu nó thực sự diễn ra trên Biển Hoa Đông. Nhưng lịch sử cũng có thể tạo nên khác biệt bằng cách tập trung sự quan tâm vào nỗ lực phát triển lực lượng hải quân – đồng thời kích động những cái đầu nóng ở cả Bắc Kinh lẫn Tokyo.

Theo Trí Thức Trẻ