Về Hà Giang nếm thử món “cháo độc dược”

Ngày còn ở quê, sau mỗi mùa gặt, tôi thích nhất là được ăn những món ngon mẹ nấu từ nấm rơm vườn nhà. Đó là những búp nấm còn vương mùi ruộng đồng, rơm rạ, thơm ngai ngái, dùng cho món mặn hay món chay đều ngon.

Không giống như câu “nấm mọc sau mưa”, nấm rơm lại ưng trời nắng, trời mà đổ mưa hay lạnh giá là nấm mọc rất èo uột, dễ chết. Đó là trồng theo kiểu nhà ăn đơn giản, còn nếu trồng bán thì có kỹ thuật, mùa nào nấm cũng sống được.

Nhà tôi hồi đó còn làm ruộng, mỗi lần gặt lúa xong là rơm rạ chất đống, mẹ tôi sẽ giậm rạ để trồng nấm. Nấm trồng kiểu này mới hái được nhiều để ăn, còn thứ nấm mọc tự nhiên dưới cây rơm mục, hay có vào mùa mưa, ngon thì rất ngon nhưng không nhiều.

Mẹ tôi trồng nấm rơm để ăn chứ không trồng bán nên cách làm cũng đơn giản, thủ công, chủ yếu là quen tay. Sau mùa gặt, mẹ nhổ rạ về bó lại, chọn nơi khuất gió xếp rạ thành luống, tưới nước cho mềm, dùng chân giậm cho dẽ chặt. Chọn meo nấm tốt rắc lên rạ rồi rải thêm một lớp rạ nữa, giậm đều.

Khoảng 3 ngày sau thì đem rơm ra đậy lên rạ, đốt rơm rồi tưới nước lên, đậy tiếp một lớp rơm nữa, tưới nước mỗi ngày, khoảng hơn 10 ngày sau thì có nấm.

Để nấm ngon, rơm làm nấm phải là rơm tốt, không bị mốc, mục. Hái nấm rơm cũng phải canh chừng, hái sớm thì nấm còn nhỏ quá, hái trễ là nấm nở bung. Nấm rơm mà để nở xòe như cây dù thì ăn bị dai, hết ngọt.

Nấm rơm nhà trồng bao giờ cũng là nấm rất sạch, không thuốc trừ sâu, không hóa chất. Loại nấm này ngọt lắm, khi nấu món chay, nấm vừa là rau vừa có thể thay thịt, cá, ngon mà lại ít chất béo, nên ăn nhiều vẫn không thấy ngán.

Tôi nhớ ngày còn nhỏ, những hôm rằm nếu vào mùa nấm, mẹ thường cho cả nhà ăn chay với thực đơn nấm, có đủ các món canh, mặn, xào. Dù cũng chỉ là những nguyên liệu đơn giản, nhưng với tài chế biến khéo léo của mẹ, bữa cơm từ nấm không bao giờ đơn điệu.

Như với nấm kho, mẹ có nhiều cách kho, hôm thì kho tiêu, kho chao, kho gừng, bữa thì kho với khổ qua, đậu hũ, bắp non, măng, mít non hoặc cho tất cả rau củ vào kho thập cẩm. Mẹ tôi lại chuộng nồi đất, kho gì cũng bằng nồi này, món kho của mẹ không cần thịt, cá gì cả, chỉ ăn với cơm trắng thôi cũng ngon.

Món canh chay cũng vậy, nấm rơm nấu được với nhiều loại rau. Những ngày nóng, mẹ hay giải nhiệt cho cả nhà bằng nồi canh nấm nấu với rau trái vườn nhà, khi thì mướp, mồng tơi, rau dền, khi thì bù ngót. Đó là những hôm mẹ ở nhà, nếu mẹ đi chợ thì tô canh sẽ có thêm những nguyên liệu khác, như đậu hũ trắng, cà rốt, đậu Hà Lan, hạt sen, nấm kim châm, nấm đông cô…

Ngày thường ăn đơn giản thì canh nấm nấu với rau là đã ngon, nhưng nếu cuối tuần nấu lẩu chay thì mẹ thường cho nhiều loại rau củ vào nấu cùng để ngọt nước dùng. Lẩu chay của mẹ cũng rất phong phú, hôm nào nóng bức thì mẹ nấu lẩu ngọt, những ngày mưa thì có lẩu chua cay, ăn đến đâu ấm bụng đến đấy.

Với món xào, thực đơn chay từ nấm rơm tuy không phong phú bằng món mặn, nhưng cũng có nhiều món “bắt cơm”. Cho những bữa trưa đơn giản, mẹ thường hay xào nấm rơm với sả ớt, tuy đơn giản nhưng rất ngon vì nhà tôi ai cũng thích ăn cay.

Nấm xào dễ làm lắm, chỉ cần băm nhuyễn sả ớt, phi thơm với dầu ăn sau đó cho nấm vào xào chín, nêm nếm vừa ăn là được. Nếu không thích xào không, có thể xào chung với đậu hũ, bắp cải, đậu rồng… hoặc lăn bột chiên giòn.

Với tất cả các món, trước khi nấu mẹ đều sơ chế nấm rất kỹ, gọt bỏ chân nấm, ngâm nước muối loãng sau đó rửa sạch lại, nếu là món xào thì chần sơ cho hết mùi hăng (chỉ với nấm búp vì nấm nở sẽ bị nát).

Ngoài những món ăn với cơm, thỉnh thoảng mẹ cũng đổi bữa với cháo nấm. Nấm rơm đã ngọt thanh nên nấu cháo chay không cần thêm nguyên liệu, chỉ gạo, đậu xanh và nấm là được. Khi nấu cháo, mẹ thường rang gạo trước để cháo thơm và không bị lềnh nước, sau đó cho vào nấu cùng đậu xanh nguyên hạt.

Nấm rơm xào sơ bên ngoài, khi nào cháo nhừ thì trút nấm vào, nêm nếm vừa ăn. Phi thơm ít hành tím, trước khi tắt bếp cho vào cùng với hành lá xắt nhỏ, rắc tiêu lên.

Sau này dù đã dọn lên thành phố, mỗi mùa gặt mẹ vẫn thường nhắn cậu khi nào lên chơi thì nhớ xách theo vài ký nấm rơm. Loại nấm này lớn lên nhờ rơm, mang hương của đất nên có vị ngọt lành, người khỏe mạnh hay đau ốm gì dùng cũng được.