Ukraine “chuyển lửa” qua biên giới, dồn dập tấn công sâu lãnh thổ Nga

Khi quân đội Nga tiếp tục nắm giữ lợi thế trên bộ, Ukraine đã tìm cách cân bằng sức mạnh trên không để gây sức ép với Moscow.

Một đơn vị thuộc cơ quan tình báo quân sự Ukraine đã phóng máy bay không người lái vào một kho tên lửa hồi tháng 11/2024 (Ảnh: Olga Ivashchenko/Kyiv Independent).

Trong năm 2024, lực lượng Ukraine đã đặt cược vào máy bay không người lái (UAV), tấn công hàng trăm mục tiêu sâu hàng nghìn km bên trong lãnh thổ Nga.

Các cuộc tấn công của Ukraine đã nhắm vào hàng chục nhà máy lọc dầu hỗ trợ cho chiến dịch quân sự của Nga, các kho vũ khí, nhà máy sản xuất vũ khí cũng như các sân bay quân sự có sự hiện diện của lực lượng không quân Moscow.

Các cuộc tấn công vào sâu trong lãnh thổ Nga không ngăn chặn được xung đột, nhưng được cho là đã làm chậm bước tiến của Moscow, cản trở hoạt động hậu cần và đẩy các kho vũ khí xa hơn biên giới phía đông Ukraine.

“Theo những gì chúng tôi biết – điều này không còn là bí mật nữa – về mặt lý thuyết, máy bay không người lái tầm xa của Ukraine có thể hoạt động ở phạm vi lên tới 2.000km”, người phát ngôn tình báo quân sự Ukraine (HUR) Andrii Yusov cho biết vào cuối tháng 12.

Số lượng hơn chất lượng

Đối với Ukraine, năm 2024 là một năm đột phá trong việc triển khai máy bay không người lái tầm xa.

Vào cuối tháng 9/2024, Bộ trưởng Quốc phòng Ukraine Rustem Umerov cho biết lực lượng Kiev đã phá hủy hoặc làm hư hại hơn 200 cơ sở quân sự ở Nga bằng công nghệ “máy bay không người lái bầy đàn”. Cả Ukraine và Nga đều sử dụng công nghệ này, bao gồm việc phóng hàng chục, đôi khi là hàng trăm máy bay không người lái cùng một lúc, để chế ngự hệ thống phòng không của đối phương, thường là theo từng đợt.

Các hệ thống phòng không của Nga, chủ yếu được thiết kế để chống lại các mục tiêu lớn như tên lửa hoặc máy bay, không phải lúc nào cũng nhận dạng được máy bay không người lái. Trong khi đó, Ukraine, sản xuất máy bay không người lái tầm xa từ đầu, đã chế tạo hàng nghìn máy bay trong vòng một năm.

Theo các báo cáo của Nga, cuộc tấn công bằng máy bay không người lái lớn nhất của Ukraine vào lãnh thổ Nga diễn ra vào ngày 1/9. Chính quyền Nga tuyên bố đã bắn hạ 158 máy bay không người lái trên 16 khu vực, bao gồm cả Moscow. Cuộc tấn công đã gây ra hỏa hoạn tại nhà máy lọc dầu của Gazpromneft ở quận Kapotnya của Moscow, sau đó nhà máy chỉ còn hoạt động một nửa công suất, theo hãng tin Reuters.

Các nhà máy điện ở Moscow và Tver cũng bị nhắm mục tiêu và một mạng lưới phân phối khí đốt ở Konakovo của Tver Oblast đã bị hư hại.

Cuộc tấn công lớn thứ hai được ghi nhận diễn ra vào ngày 10/9, khi các quan chức Nga tuyên bố hệ thống phòng không Nga đã bắn hạ 144 máy bay không người lái của Ukraine. Số lượng máy bay không người lái cao nhất, 72 chiếc, đã bị bắn hạ ở Bryansk, tiếp theo là Moscow (20) và Kursk (14).

Theo trang tin Kyiv Independent, các cuộc tấn công vào tháng 9 đã cho thấy phòng không của Nga dễ bị tấn công như thế nào, vì không những không có khả năng bao phủ hầu hết lãnh thổ Nga mà còn không thể bao phủ cả khu vực xung quanh thủ đô Moscow.

Mattias Eken, chuyên gia về quốc phòng và an ninh tại tổ chức RAND Europe, cho rằng Nga có thể sẽ cần nâng cấp công nghệ radar để đối phó với sự hiện diện ngày càng tăng của các máy bay không người lái nhỏ, giá rẻ. Công nghệ này tích hợp các hệ thống phát hiện quang học và âm thanh để phát hiện máy bay không người lái một cách đáng tin cậy ở tầm xa và việc nâng cấp có thể mất nhiều năm.

Nga đang cố gắng bảo vệ vùng trời bằng cách tăng số lượng các nhóm hỏa lực cơ động, cùng với các phương pháp khác. Ukraine đã chứng minh rằng bước đi này cũng sẽ đòi hỏi nguồn lực lớn, xét đến khả năng tầm xa của máy bay không người lái.

Hoạt động tầm xa

Cuộc tấn công bằng UAV vào vùng Tatarstan, Nga hồi tháng 4/2024 (Ảnh: Kyiv Independent).

Máy bay không người lái của Ukraine có giá rẻ hơn nhiều so với tên lửa đang được sản xuất, nhưng có tầm hoạt động ấn tượng không kém. Theo Bộ trưởng Quốc phòng Ukraine Rustem Umerov, Kiev đã tăng cường năng lực quân sự tầm xa “nhiều lần” trong năm nay.

Vào tháng 4/2024, Ukraine lần đầu tiên bắn trúng mục tiêu cách biên giới 1.300km.

Một máy bay không người lái tầm xa của Ukraine đã nhắm vào một trong những nhà máy lọc dầu lớn nhất của Nga, nằm ở thành phố Nizhnekamsk thuộc vùng Tatarstan của Nga. Cuộc tấn công vào Tatarstan cũng đã đánh trúng một cơ sở sản xuất máy bay không người lái tấn công Shahed tại Đặc khu kinh tế Alabuga ở quận Yelabuga.

Một nguồn tin trong Cơ quan An ninh Ukraine (SBU) cho biết máy bay không người lái đã tấn công cơ sở lọc dầu chính của nhà máy lọc dầu với công suất sản xuất hàng năm khoảng 8 triệu tấn, tương đương 2,6% công suất sản xuất dầu hàng năm của Nga.

Vào tháng 7, một máy bay không người lái của Ukraine đã lập kỷ lục tầm xa mới khi tấn công sân bay quân sự Olenya ở tỉnh Murmansk của Nga và làm hư hại một máy bay ném bom Tu-22M3. Mục tiêu cách biên giới 1.800km.

“Máy bay ném bom Tu-22M3 là thứ mà chỉ Liên Xô mới có thể sản xuất, và đó là lý do họ cố gắng giấu chúng ở nơi xa như vậy”, người phát ngôn tình báo quân sự Ukraine (HUR) Andrii Yusov tuyên bố.

Các cuộc tấn công tầm xa đã buộc Nga phải di dời máy bay sang vị trí khác, ảnh hưởng đến kế hoạch chiến lược cho các cuộc tấn công trong tương lai của Moscow vào Ukraine. Cho đến nay, Nga đã di dời 90% máy bay được sử dụng để tấn công Ukraine cách biên giới Ukraine hơn 300km, sau khi Kiev được cho phép sử dụng tên lửa do Mỹ cung cấp để tấn công tầm xa vào lãnh thổ Nga.

Tuy nhiên, nhiều cơ sở quân sự của Nga không thể di dời và trở thành mục tiêu mở cho máy bay không người lái Ukraine.

Kho chứa đạn dược

Một trong những mục tiêu được Ukraine thường xuyên nhắm tới là các kho vũ khí của Nga, nơi lưu trữ vũ khí được Moscow chuyển đến tiền tuyến.

Vào tháng 9, máy bay không người lái của Ukraine đã đốt cháy ít nhất 30.000 tấn đạn dược, được cho là bao gồm cả tên lửa đạn đạo.

Kho đạn dược ở Toropets thuộc vùng Tver của Nga được cho là có thể chịu được một cuộc tấn công hạt nhân, như chính quyền Nga từng tuyên bố, nhưng không thể đối phó với máy bay không người lái do Ukraine sản xuất.

Theo một nguồn tin từ Cơ quan An ninh Ukraine (SBU), cuộc tấn công “thực sự đã xóa sổ một nhà kho lớn của bộ phận tên lửa và pháo binh chính của Bộ Quốc phòng Nga”.

Trong khi đó, báo cáo tình báo của Bộ Quốc phòng Anh cho biết, các cuộc tấn công vào Toropets và sau đó là kho vũ khí ở thị trấn Tikhoretsk đã phá hủy một tấn vũ khí. Đây được coi là “thiệt hại lớn nhất về đạn dược” của Nga trong cuộc xung đột với Ukraine.

Các chuyên gia nhận định, ngay cả khi các kho vũ khí chỉ bị thiệt hại nhỏ cũng có thể dẫn đến những tác động đáng kể trong các hoạt động hậu cần của Nga.

“Nếu tiến hành 10 cuộc tấn công bằng máy bay không người lái khiến cơ sở đó không thể bốc dỡ hoặc lưu trữ đạn dược mới trong 5, 6 hoặc 8 giờ, đó là một tác động lớn. Nó có thể không gây hư hại gì, nhưng vẫn sẽ có tác động đến chiến trường vì những đạn dược đó sẽ không đến kịp tiền tuyến”, Michael Bohnert, kỹ sư tại tổ chức nghiên cứu RAND, cho biết.

Federico Borsari, thành viên của Trung tâm Phân tích Chính sách Châu Âu (CEPA), cũng cho biết những tổn thất đáng kể hơn, chẳng hạn số vũ khí đắt đỏ đủ dùng trong một tháng, có thể làm chậm tốc độ tiến quân của quân đội Nga ở tiền tuyến, cũng như làm giảm lượng hỏa lực nhắm vào binh lính Ukraine.

Kho dầu bốc cháy

Lính Ukraine phóng máy bay không người lái gần Bakhmut (Ảnh: Reuters).

Xuất khẩu năng lượng từ lâu đã là nguồn thu chính của Nga và giúp duy trì chiến dịch quân sự của Moscow ở Ukraine. Tuy nhiên, ngành công nghiệp dầu mỏ của Nga chịu ảnh hưởng nặng nề nhất từ các cuộc tấn công gần đây của Ukraine, dẫn đến gián đoạn sản xuất và giá nhiên liệu tăng mạnh ở Nga.

Vào cuối tháng 4/2024, giá dầu diesel tăng gần 10%, trong khi giá xăng đạt mức cao nhất trong 6 tháng, tăng hơn 20% so với đầu năm, theo báo cáo của hãng tin Politico. Trong khi đó, “gã khổng lồ” khí đốt của Nga Gazprom đã chịu lỗ ròng từ tháng 1 đến tháng 6/2024, gần gấp đôi so với cùng kỳ năm ngoái, theo báo cáo tài chính của công ty.

Sau các cuộc tấn công, nhiều nhà máy lọc dầu Nga cũng đã buộc phải tạm dừng sản xuất. Các cuộc tấn công bằng máy bay không người lái của Ukraine vào các nhà máy lọc dầu Nga đã khiến sản lượng giảm khoảng 17%, theo tính toán của NATO vào tháng 7.

Vào tháng 8, một cuộc tấn công của Ukraine vào nhà máy lọc dầu Kavkaz ở ngoại ô Proletarsk, một thị trấn ở vùng Rostov của Nga, đã gây ra một vụ hỏa hoạn kéo dài hơn hai tuần. Đám cháy lan sang một cơ sở lưu trữ dầu mỏ, khiến việc dập tắt trở nên khó khăn. Chính quyền Nga không báo cáo quy mô thiệt hại, nhưng hình ảnh vệ tinh cho thấy khu vực bị ảnh hưởng rất rộng.

Theo Reuters, tính đến tháng 11, ít nhất 3 nhà máy lọc dầu của Nga – Tuapse, Ilyich và Novoshakhtinsk – đã buộc phải dừng hoặc thu hẹp sản xuất do thua lỗ đáng kể và phải đối mặt với nguy cơ đóng cửa.

Dưới các cuộc tấn công thường xuyên của Ukraine và áp lực từ lệnh trừng phạt của phương Tây, ngành công nghiệp dầu mỏ của Nga đang tìm ra những cách mới để tiếp tục xuất khẩu, bao gồm đầu tư vào “hạm đội bóng tối”. Trong khi đó, các đối tác phương Tây của Ukraine vẫn chưa tìm ra biện pháp đối phó hiệu quả và các cuộc tấn công của Ukraine vẫn chưa thể làm chệch hướng hoàn toàn hoạt động sản xuất dầu của Nga.

Động thái tiếp theo

Ukraine có thể sản xuất ít nhất 4 triệu máy bay không người lái mỗi năm và hơn 1,5 triệu chiếc đã được ký hợp đồng, Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky cho biết tại Diễn đàn Công nghiệp Quốc phòng Quốc tế lần thứ hai vào tháng 10/2024.

Quân đội Ukraine không chỉ cam kết tăng sản lượng máy bay không người lái trong năm 2025, mà còn tìm cách tăng cường sản xuất tên lửa trong bối cảnh nguồn cung vũ khí từ các đối tác phương Tây, đặc biệt là Mỹ, có thể suy giảm.

Các tên lửa do Ukraine tự sản xuất có thể là một nhân tố thay đổi cuộc chơi trong các cuộc tấn công của Ukraine vào sâu trong lãnh thổ Nga, đặc biệt là khi Kiev sẽ không phải chỉ dựa vào các đồng minh của mình.