Trung Quốc mở rộng hợp tác với châu Phi
Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình đ.ánh giá quan hệ giữa Bắc Kinh và châu Phi đang ở giai đoạn tốt đẹp nhất trong lịch sử, đồng thời thông báo Trung Quốc sẽ cung cấp hàng chục tỷ USD giúp các nước “lục địa đen” phát triển kinh tế để “cùng nhau đạt những thành tựu mới và to lớn hơn trên con đường hiện đại hóa”.
Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình ngày 5/9 đón tiếp hơn 50 nhà lãnh đạo các quốc gia châu Phi tới dự Diễn đàn hợp tác Trung Quốc – châu Phi (FOCAC 2024) ở thủ đô Bắc Kinh, sự kiện ngoại giao kéo dài 3 ngày được Tân Hoa xã mô tả là có quy mô lớn nhất mà nước này đăng cai tổ chức trong nhiều năm qua.
Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình cùng phu nhân và các nhà lãnh đạo châu Phi tại FOCAC 2024. Ảnh: New York Times
Phát biểu tại phiên khai mạc, Chủ tịch Trung Quốc đ.ánh giá Bắc Kinh và châu Phi đã tạo nên “hình mẫu cho quan hệ quốc tế kiểu mới” và rằng, sau gần 70 năm phát triển, “quan hệ Trung Quốc – châu Phi đang ở thời kì tốt đẹp nhất lịch sử”. “Chúng ta đã cùng nhau xây dựng đường bộ, đường sắt, trường học, bệnh viện, khu công nghiệp và các đặc khu kinh tế. Những dự án này đã thay đổi cuộc sống và vận mệnh của nhiều người”, ông nói, đề nghị nâng cấp quan hệ song phương giữa Trung Quốc với các nước châu Phi có quan hệ ngoại giao lên “quan hệ chiến lược” và nâng tầm quan hệ Trung Quốc-châu Phi thành Cộng đồng Trung Quốc-châu Phi bền vững vì tương lai chung trong kỷ nguyên mới.
Theo nhà lãnh đạo cao nhất Trung Quốc, dân số của nước này và châu Phi chiếm 1/3 dân số toàn cầu. Ông tin tưởng rằng, miễn là 2,8 tỷ người Trung Quốc và châu Phi đoàn kết, “chúng ta sẽ cùng nhau đạt những thành tựu mới và to lớn hơn trên con đường hiện đại hóa, dẫn đầu động lực hiện đại hóa của Nam Bán cầu (Global South)”.
Đáng chú ý, Chủ tịch Trung Quốc đã vạch ra 10 kế hoạch hành động tăng cường hợp tác thực chất giữa nước này và châu Phi. Ông nhấn mạnh, Trung Quốc sẵn sàng triển khai hàng chục dự án mới ở châu Phi trên các lĩnh vực công nghiệp, nông nghiệp, năng lượng, giáo dục, y tế… Bắc Kinh cũng sẽ thực hiện ít nhất 30 dự án kết nối hạ tầng cùng các dự án năng lượng và hỗ trợ mục tiêu năng lượng hạt nhân của châu lục này, giúp giải quyết tình trạng thiếu hụt điện năng lâu nay kìm hãm tiến trình công nghiệp hóa trên khắp “lục địa đen”. Ông cho biết thêm, để thực hiện các mục tiêu đề ra, Trung Quốc sẽ cung cấp 360 tỷ NDT (tương đương 51 tỷ USD) hỗ trợ tài chính cho châu Phi, trong đó, 210 tỷ NDT sẽ được giải ngân thông qua các hạn mức tín dụng; 80 tỷ NDT thông qua các hình thức hỗ trợ khác; và 70 tỷ NDT là khoản đầu tư mới của các công ty Trung Quốc vào châu Phi, từ đó tạo ra ít nhất một triệu việc làm.
Ngay trong ngày 5/9, các nhà lãnh đạo Trung Quốc và châu Phi đã thông qua Tuyên bố Bắc Kinh về xây dựng một “Cộng đồng Trung Quốc-châu Phi trong mọi hoàn cảnh với tương lai chung trong kỷ nguyên mới” với nhiều kế hoạch chi tiết thúc đẩy các mặt hợp tác giai đoạn 2025-2027. Chủ tịch Tập Cận Bình và lãnh đạo các nước châu Phi cũng chủ trì 4 cuộc họp cấp cao về các chủ đề “quản trị và điều hành đất nước”, “công nghiệp hóa và hiện đại hóa nông nghiệp”, “hòa bình và an ninh” và “chung tay xây dựng Vành đai và Con đường chất lượng cao”.
Video đang HOT
Ở cấp độ song phương, trước đó, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình và Chủ tịch Hội đồng Tổng thống Libya Mohamed al-Menfi thông báo thiết lập quan hệ đối tác chiến lược giữa hai nước. Chủ tịch Tập Cận Bình và Tổng thống Cameroon Paul Biya cũng xác nhận nâng cấp quan hệ lên đối tác chiến lược toàn diện. Trên báo chí Trung Quốc, các nhà phân tích nhận định những cuộc họp chuyên sâu giữa các nhà lãnh đạo Trung Quốc và châu Phi cùng việc nâng cấp quan hệ song phương cho thấy quan hệ Trung Quốc – châu Phi đã bước vào giai đoạn phát triển nhanh chóng.
Những thập niên gần đây, Trung Quốc không ngừng mở rộng hợp tác với châu Phi, tham gia thúc đẩy phát triển châu lục nghèo nhất thế giới này, qua đó gặt hái những thành tựu về địa chính trị và kinh tế. Từ cuối những năm 1990, Bắc Kinh bắt đầu đưa ra các cam kết đầu tư và thương mại hấp dẫn, đặc biệt thông qua Sáng kiến Vành đai và con đường (BRI) năm 2013. Các hoạt động hợp tác chủ yếu gồm cho vay phát triển cơ sở hạ tầng, do các công ty Trung Quốc thiết kế và xây dựng. Theo AlJazeera, đầu tư trực tiếp nước ngoài của Trung Quốc vào châu Phi đã vượt Mỹ trong hơn một thập kỉ qua. Từ 2006 đến 2021, Bắc Kinh đã cam kết đầu tư tới 191 tỷ USD tại đây.
Đối với các nước châu Phi, Trung Quốc là đối tác thương mại lớn nhất, với kim ngạch thương mại song phương trên đà đạt 300 tỷ USD vào năm 2035. Số liệu thống kê chính thức cho thấy, khoảng 1/4 lượng hàng hóa xuất khẩu của châu Phi là sang Trung Quốc, chủ yếu bao gồm khoáng sản, nhiên liệu và kim loại. Ở chiều ngược lại, Bắc Kinh cung cấp 16% trong tổng số hàng hóa nhập khẩu của châu Phi. Theo giới quan sát, thông qua các sự kiện như FOCAC, bên cạnh thu hút đầu tư từ Trung Quốc, lãnh đạo các nước châu Phi có thể tận dụng để đàm phán những điều khoản hợp tác thương mại thuận lợi hơn để thúc đẩy phát triển kinh tế trong nước
Trung Quốc và châu Phi "xích lại gần nhau"
Điều này được phản ánh khi hai bên tổ chức Hội nghị thượng đỉnh Diễn đàn hợp tác Trung Quốc - châu Phi năm 2024 vào tháng 9 tới.
Đây là lần thứ tư hội nghị này được tổ chức sau Hội nghị thượng đỉnh Diễn đàn Hợp tác Trung Quốc - châu Phi tổ chức vào các năm 2006, 2015 và 2018 tại Bắc Kinh và Johannesburg (Nam Phi).
Đây cũng là sự kiện ngoại giao có quy mô lớn nhất và nhiều lãnh đạo nước ngoài tham dự nhất được Trung Quốc tổ chức trong những năm gần đây.
Theo thông báo ngày 23/8 của Bộ Ngoại giao Trung Quốc, Hội nghị Thượng đỉnh diễn ra tại Bắc Kinh từ ngày 4-6/9. Chủ tịch nước chủ nhà Tập Cận Bình sẽ tham dự và có bài phát biểu quan trọng tại lễ khai mạc vào ngày 5/9. Lãnh đạo các nước châu Phi và Chủ tịch Ủy ban Liên minh châu Phi (AU) sẽ dẫn đầu các phái đoàn tham dự hội nghị. Tổng Thư ký Liên hợp quốc tham dự với vai trò khách mời đặc biệt, trong khi một số tổ chức quốc tế và khu vực liên quan sẽ tham dự các hoạt động trong khuôn khổ hội nghị với tư cách quan sát viên.
Đây là sự kiện ngoại giao chủ nhà có quy mô lớn nhất và nhiều lãnh đạo nước ngoài tham dự nhất được Trung Quốc tổ chức trong những năm gần đây.
Thứ trưởng Bộ Ngoại giao Trung Quốc Trần Hiểu Đông cho biết, lần đầu tiên các cuộc họp cấp cao sẽ được tổ chức đồng thời tại hội nghị thượng đỉnh năm nay, xoay quanh các chủ đề "Quản trị và điều hành đất nước", "Công nghiệp hóa và hiện đại hóa nông nghiệp", "Hòa bình và an ninh" và "Chung tay xây dựng Vành đai và Con đường chất lượng cao" - chiến lược của Chủ tịch Tập Cận Bình nhằm xây dựng mạng lưới cơ sở hạ tầng kết nối Trung Quốc với thế giới.
Thứ trưởng Trần Hiểu Đông (trái) thông báo về Hội nghị Thượng đỉnh Diễn đàn hợp tác Trung Quốc - châu Phi năm 2024. Ảnh: The Paper
Theo Thứ trưởng Trần Hiểu Đông, những chủ đề lớn trên phản ánh mối quan tâm và kỳ vọng chung của Trung Quốc và châu Phi đối với quá trình phát triển hiện đại hóa, cũng là những định hướng chính để xây dựng Diễn đàn Hợp tác Trung Quốc-châu Phi trong thời đại mới. Các diễn này sẽ là nơi để các bên đi sâu trao đổi những vấn đề quan trọng nhất và cấp bách nhất trong hợp tác Trung Quốc-châu Phi, nhằm tạo động lực mạnh mẽ hơn cho việc xây dựng cộng đồng chia sẻ tương lai Trung Quốc-châu Phi cấp độ cao.
Sau thời gian tạm lắng do đại dịch COVID-19, chương trình hợp tác kinh tế hàng đầu của Trung Quốc đã phục hồi trở lại với châu Phi là trọng tâm chính. Các nhà lãnh đạo Trung Quốc đã trích dẫn hàng tỷ USD cam kết cho những dự án xây dựng mới và ghi nhận thương mại hai chiều làm bằng chứng trong việc hỗ trợ hiện đại hóa "lục địa đen" cũng như thúc đẩy hợp tác "đôi bên cùng có lợi".
Theo Viện Griffith châu Á tại Đại học Griffith của Australia, trong khi đầu tư mới của Trung Quốc vào châu Phi đã tăng 114% trong năm ngoái, họ tập trung chủ yếu vào các khoáng sản cần thiết cho quá trình chuyển đổi năng lượng toàn cầu và các kế hoạch của Trung Quốc nhằm vực dậy nền kinh tế vốn bị đại dịch làm trì trệ. Những khoáng sản và đặc biệt là nguồn dầu mỏ này cũng thống trị quan hệ thương mại giữa hai bên, dù Trung Quốc đã có những nỗ lực nhằm tăng cường nhập khẩu các mặt hàng khác từ châu Phi, như các sản phẩm nông nghiệp và hàng công nghiệp.
Các khoản cho vay có chủ quyền của Trung Quốc, từng là nguồn tài chính chính cho cơ sở hạ tầng của châu Phi, đang ở mức thấp nhất trong hai thập niên. Và quan hệ đối tác công-tư (PPP), mà Trung Quốc coi là phương tiện đầu tư ưa thích mới trên toàn cầu, vẫn chưa thu hút được sự chú ý ở châu Phi. Kết quả là dẫn đến mối quan hệ một chiều hơn những gì Bắc Kinh mong muốn, một mối quan hệ bị chi phối bởi việc nhập khẩu nguyên liệu thô từ châu Phi và một số nhà phân tích cho rằng, có dấu vết của mối quan hệ kinh tế của châu Âu thời thuộc địa với lục địa này.
Chuyên gia Eric Olander, đồng sáng lập trang web và podcast của Dự án Trung Quốc - Nam Toàn cầu (China-Global South Project), cho biết: "Đây là điều mà nước Anh vào cuối thế kỷ 19 từng làm như vậy". Trung Quốc đã bác bỏ những nhận định trên. Bộ Ngoại giao Trung Quốc nhấn mạnh trong một tuyên bố: "Châu Phi có quyền, năng lực và trí tuệ để phát triển quan hệ đối ngoại và lựa chọn đối tác. Sự hỗ trợ thiết thực của Trung Quốc đối với con đường hiện đại hóa của châu Phi phù hợp với đặc điểm riêng của nước này đã được ngày càng nhiều nước châu Phi hoan nghênh".
Việc Trung Quốc tăng cường sự hiện diện ở châu Phi, trọng tâm của BRI, đã phát triển nhanh chóng trong hai thập niên trước đại dịch COVID-19. Các công ty Trung Quốc đã xây dựng cảng, nhà máy thủy điện và đường sắt trên khắp lục địa, được tài trợ chủ yếu thông qua các khoản vay chính phủ. Cam kết cho vay hàng năm đạt đỉnh 28,4 tỷ USD vào năm 2016, theo Sáng kiến Trung Quốc toàn cầu tại Đại học Boston. Tuy nhiên, đại dịch COVID-19 sau đó đã khiến nhiều dự án xây dựng của Trung Quốc ở châu Phi bị đình trệ.
Viện Griffith châu Á ước tính tổng mức đầu tư theo cam kết của Trung Quốc vào châu Phi, kết hợp giữa các hợp đồng xây dựng và cam kết đầu tư, ở mức 21,7 tỷ USD vào năm ngoái, khiến nước này trở thành quốc gia cung cấp viện trợ lớn nhất trong khu vực. Trong khi đó, dữ liệu từ Viện Doanh nghiệp Mỹ, một tổ chức tư vấn có trụ sở tại Washington D.C, cho thấy các khoản đầu tư thực tế đạt gần 11 tỷ USD vào năm 2023. Nhưng khoảng 7,8 tỷ USD trong số đó dành cho khai thác mỏ, như mỏ đồng Khoemacau của Botswana được MMG Ltd của Trung Quốc mua với giá 1,9 tỷ USD, cùng các mỏ coban và lithium ở các quốc gia như Namibia, Zambia và Zimbabwe.
Việc tìm kiếm các khoáng sản quan trọng cũng đang thúc đẩy việc xây dựng cơ sở hạ tầng. Ví dụ, vào tháng 1/2024, các công ty Trung Quốc đã cam kết đầu tư cơ sở hạ tầng lên tới 7 tỷ USD để sửa đổi thỏa thuận liên doanh về đồng và coban với CH Congo.
Theo dữ liệu hải quan Trung Quốc, thương mại hai chiều đạt mức kỷ lục 282 tỷ USD vào năm ngoái. Nhưng đồng thời, giá trị xuất khẩu của châu Phi sang Trung Quốc giảm 7%, chủ yếu do giá dầu giảm và thâm hụt thương mại tăng 46%.
Để xoa dịu mối lo ngại của một số nhà lãnh đạo châu Phi về thâm hụt cán cân thương mại, tại Hội nghị Thượng đỉnh Diễn đàn hợp tác Trung Quốc - châu Phi ở Johannesburg vào tháng 8 năm ngoái, Chủ tịch Tập Cận Bình cho biết Bắc Kinh sẽ đưa ra các sáng kiến hỗ trợ hiện đại hóa sản xuất và nông nghiệp của lục địa này - những lĩnh vực mà các nhà hoạch định chính sách châu Phi coi là chìa khóa để thu hẹp khoảng cách thương mại, đa dạng hóa nền kinh tế và tạo việc làm. Trung Quốc cũng cam kết tăng nhập khẩu nông sản từ châu Phi
Thách thức và triển vọng với Trung Quốc khi thực hiện BRI Để thực hiện khát vọng phục hưng dân tộc Trung Hoa vĩ đại, những năm qua, Trung Quốc đã đề xuất triển khai nhiều sáng kiến liên kết kinh tế và chính trị do nước này dẫn dắt nhằm giành ưu thế cạnh tranh chiến lược và gia tăng ảnh hưởng trên phạm vi toàn cầu. Một trong số đó là Sáng kiến...