Toàn cảnh năng lực quân sự của Iran trước nguy cơ đối đầu với Israel

Nguy cơ xảy ra một cuộc đối đầu quân sự trực tiếp giữa Iran và Israel đã thu hút sự chú ý đến các lực lượng vũ trang của Iran.

Họ có những năng lực gì?

Lãnh tụ Iran, Ayatollah Ali Khamenei (rìa trái) dự một buổi lễ tốt nghiệp sĩ quan ở Tehran vào tháng 10/2019. Ảnh: EPA

Sau khi vụ không kích được cho là của Israel nhằm vào tòa nhà lãnh sự bên trong Đại sứ quán Iran tại thủ đô Damascus của Syria, Tehran đã phản ứng bằng lời đe dọa trả thù cho các tướng lĩnh và quân nhân thiệt mạng.

Giới chức Mỹ và Israel đánh giá rằng phản ứng của Iran có thể sẽ được tiến hành từ lãnh thổ của nước này.

Đó cũng là những gì người Iran đã làm sau khi cựu Tổng thống Donald Trump ra lệnh ám sát Tướng Qassim Suleimani của Iran vào năm 2020. Tehran đã bắn tên lửa đạn đạo vào hai căn cứ quân sự của Mỹ ở Iraq và làm bị thương hơn 100 lính Mỹ.

Các quan chức Israel tuyên bố họ sẽ đáp trả bất kỳ cuộc tấn công nào của Iran bằng một đòn phản công, điều này có thể khiến Iran trả đũa nhiều hơn và có thể khiến đối đầu trở thành một cuộc chiến tranh khu vực rộng lớn hơn. Thậm chí có khả năng một cuộc xung đột kiểu đó sẽ kéo theo sự can dự của Mỹ, mặc dù Washington đã nói rõ rằng họ không liên quan gì đến vụ tấn công Damascus.

Lực lượng vũ trang hùng mạnh của Iran

Theo đánh giá hàng năm vào năm ngoái của Viện Nghiên cứu Chiến lược Quốc tế (IISS), lực lượng vũ trang Iran nằm trong số những lực lượng lớn nhất ở Trung Đông, với ít nhất 580.000 quân nhân đang tại ngũ và khoảng 200.000 quân nhân dự bị đã qua đào tạo, thuộc quân đội truyền thống và Quân đoàn Vệ binh Cách mạng Hồi giáo (IRGC).

Một cuộc duyệt binh ở Tehran năm 2023. Ảnh: New York Times

Cả quân đội và Vệ binh Cách mạng đều có các lực lượng lục quân, không quân và hải quân riêng biệt và đang hoạt động, trong đó IRGC chịu trách nhiệm về an ninh biên giới của Iran. Bộ Tổng tham mưu Các lực lượng vũ trang điều phối các quân chủng và đề ra chiến lược tổng thể.

Lực lượng Vệ binh Cách mạng còn điều hành Quds Force, một đơn vị tinh nhuệ phụ trách trang bị vũ khí, huấn luyện, hỗ trợ mạng lưới các nhóm vũ trang ủy quyền trên khắp Trung Đông được gọi là “trục kháng cự”. Các lực lượng dân quân này bao gồm Hezbollah ở Liban, Houthi ở Yemen, các nhóm dân quân ở Syria và Iraq, nhóm Hamas và Islamic Jihad ở Gaza.

Tổng tư lệnh các lực lượng vũ trang Iran là lãnh đạo tối cao Ayatollah Ali Khamenei, người đưa ra tiếng nói cuối cùng đối với mọi quyết định lớn.

Mặc dù các lực lượng dân quân ủy quyền không được tính là một phần của lực lượng vũ trang Iran, nhưng các nhà phân tích nói rằng họ được coi là một lực lượng đồng minh trong khu vực – sẵn sàng chiến đấu, được trang bị vũ khí mạnh mẽ và trung thành về mặt tư tưởng – và có thể hỗ trợ Iran nếu bị tấn công.

Ông Fabian Hinz, chuyên gia về quân đội Iran tại Viện Nghiên cứu Chiến lược Quốc tế ở Berlin, cho biết: “Mức độ hỗ trợ và các loại hệ thống mà Iran cung cấp cho các tổ chức phi nhà nước thực sự chưa từng có về máy bay không người lái, tên lửa đạn đạo và tên lửa hành trình. Chúng có thể được coi là một phần trong khả năng quân sự của Iran, đặc biệt là Hezbollah, nhóm có mối quan hệ chiến lược thân thiết nhất với Iran”.

Iran có những loại vũ khí nào?

Trong nhiều thập kỷ, chiến lược quân sự của Iran tập trung vào răn đe, ưu tiên phát triển tên lửa tầm xa và chính xác, máy bay không người lái và hệ thống phòng không. Họ đã xây dựng một đội xuồng cao tốc lớn và một số tàu ngầm nhỏ có khả năng làm gián đoạn giao thông vận tải và nguồn cung cấp năng lượng toàn cầu đi qua Vịnh Ba Tư và Eo biển Hormuz.

Ông Hinz cho biết Iran sở hữu một trong những kho vũ khí tên lửa đạn đạo và máy bay không người lái lớn nhất ở Trung Đông. Số này bao gồm tên lửa hành trình và tên lửa chống hạm, cũng như tên lửa đạn đạo có tầm bắn lên tới 2.000 km. Chúng có năng lực và tầm bắn để tấn công bất kỳ mục tiêu nào ở Trung Đông, bao gồm cả Israel.

Tầm bắn các loại tên lửa của Iran. Ảnh: Guardian

Trong những năm gần đây, Tehran đã tập hợp một lượng lớn máy bay không người lái với tầm hoạt động khoảng 1.900-2.300km và có khả năng bay thấp để tránh radar. Iran không giấu giếm việc nỗ lực tăng cường quân sự, công khai kho máy bay không người lái và tên lửa trong các cuộc duyệt binh, đồng thời có tham vọng xây dựng một ngành kinh doanh xuất khẩu lớn về máy bay không người lái.

Các chuyên gia cho biết, các căn cứ và kho chứa vũ khí của Iran nằm rải rác, chôn sâu dưới lòng đất và được tăng cường phòng không, khiến chúng khó bị tiêu diệt bằng các cuộc không kích.

Iran lấy vũ khí ở đâu?

Các lệnh trừng phạt quốc tế đã khiến Iran không được tiếp cận với vũ khí công nghệ cao và thiết bị quân sự được sản xuất ở nước ngoài, như xe tăng và máy bay chiến đấu.

Trong cuộc chiến kéo dài 8 năm của Iran với Iraq vào những năm 1980, rất ít quốc gia sẵn sàng bán vũ khí cho Iran. Khi ông Ayatollah Khamenei trở thành lãnh đạo tối cao của Iran vào năm 1989, một năm sau khi chiến tranh kết thúc, ông đã ủy quyền cho Lực lượng Vệ binh Cách mạng phát triển ngành công nghiệp vũ khí nội địa và đổ nguồn lực vào nỗ lực này. Điều này đã được đưa tin rộng rãi trên các phương tiện truyền thông Iran. Ông Khamenei muốn đảm bảo rằng Iran sẽ không bao giờ phải phụ thuộc vào các cường quốc nước ngoài cho nhu cầu phòng thủ của mình nữa.

Các chuyên gia cho biết ngày nay, Iran tự sản xuất một lượng lớn tên lửa và máy bay không người lái trong nước và ưu tiên sản xuất quốc phòng. Những nỗ lực sản xuất xe bọc thép và tàu hải quân lớn của nước này đã đạt được nhiều kết quả khác nhau. Iran cũng nhập khẩu các tàu ngầm nhỏ đồng thời mở rộng và hiện đại hóa hạm đội sản xuất trong nước.

Các mô hình máy bay không người lái tại triển lãm công nghiệp quốc phòng Iran ở Tehran năm ngoái. Ảnh: Getty Images

Điểm yếu của quân đội Iran

Theo giới chuyên gia, quân đội Iran được đánh giá là một trong những quân đội mạnh nhất khu vực về trang bị, sự gắn kết, kinh nghiệm và chất lượng nhân sự nhưng lại thua xa sức mạnh và sự tinh nhuệ so với lực lượng vũ trang Mỹ, Israel và một số nước châu Âu.

Điểm yếu lớn nhất của Iran là lực lượng không quân. Phần lớn máy bay của nước này có niên đại từ thời Shah Mohammed Reza Pahlavi, người lãnh đạo Iran từ năm 1941 đến 1979, và nhiều chiếc đã không thể hoạt động vì thiếu phụ tùng thay thế. Các chuyên gia cho biết nước này cũng đã mua một đội tàu nhỏ từ Nga vào những năm 1990.

Bên cạnh đó, chuyên gia phương Tây đánh giá, xe tăng và xe bọc thép của Iran đã cũ và nước này chỉ có một số ít tàu hải quân lớn.

Các cuộc tấn công có làm gián đoạn hoạt động của quân đội Iran?

Các vụ tấn công và ám sát được cho là do Israel tiến hành chỉ có tác động ngắn hạn đến các hoạt động trong khu vực của Iran, khi loại bỏ các chỉ huy có nhiều năm kinh nghiệm và có mối quan hệ với những người đứng đầu lực lượng dân quân đồng minh.

Tuy nhiên, các chuyên gia cho biết, chuỗi chỉ huy của các lực lượng vũ trang bên trong Iran vẫn còn nguyên vẹn và đó sẽ là những người chỉ đạo các cuộc tấn công tiềm tàng vào Israel hoặc các mục tiêu khác và bảo vệ lãnh thổ Iran nếu chiến tranh nổ ra.