The Diplomat: Tại sao ngành công nghiệp ô tô Việt Nam có khả năng phục hồi bất chấp đại dịch và sự cạnh tranh của ô tô nhập?

Không chỉ có Covid-19, công nghiệp ô tô còn phải đối mặt với sự cạnh tranh của ô tô nhập khẩu. Nếu EVFTA được Quốc hội thông qua, thuế suất nhập khẩu đối với ô tô sản xuất từ EU đến Việt Nam sẽ ở mức 55-75%, cạnh tranh với ô tô trong nước.

Dự báo sản lượng xe ô tô thương mại toàn cầu sẽ giảm 22% so với năm 2019, xuống còn 2,6 triệu chiếc vào năm 2020. Đại dịch Covid-19 đã ảnh hưởng đến ngành công nghiệp ô tô toàn cầu khi đến tận bây giờ nhiều nhà máy vẫn đóng cửa. Ngành công nghiệp ô tô Việt Nam cũng không ngoại lệ.

Theo báo cáo của Hiệp hội các nhà sản xuất ô tô Việt Nam (VAMA), ngành công nghiệp này chỉ sản xuất ra 11.761 chiếc – bao gồm 7.796 xe khách, 3.652 xe thương mại và 313 xe chuyên dùng – vào tháng 4/2020. Họ chỉ ra rằng doanh số bán xe chở khách giảm 40%, xe thương mại giảm 26% và xe chuyên dụng giảm 16%, so với tháng trước. Toàn bộ thị trường ô tô trong 4 tháng đầu năm 2020 giảm 36%. Lý do chính cho sự sụt giảm doanh số là tác động của đại dịch. Việt Nam đã thực hiện các biện pháp giãn cách xã hội để ngăn chặn sự lây lan của dịch. Mọi người cũng mua ít xe mới hơn.

The Diplomat ước tính rằng 70% nguồn cung xe ô tô của Việt Nam là lắp ráp trong nước, trong khi xe nhập khẩu chiếm 30% còn lại. Tại Việt Nam, có 3 hình thức sản xuất ô tô chính: Complete Knocked-Down (CKD), tức là các nhà máy tại Việt Nam đã nhập khẩu 100% linh kiện để lắp ráp xe; Semi-Knocked-Down (SKD) – các nhà máy lắp ráp xe với một số thành phần nội địa hóa; và Built-Up (CBU) tức là xe được sản xuất 100% ở nước ngoài và nhập khẩu vào Việt Nam.

Thương nhân ngành công nghiệp ô tô Việt Nam phải trả thuế và lệ phí cao cũng như đối mặt với những lo ngại về tắc nghẽn đô thị. Các doanh nghiệp trong nước vẫn chưa mạnh vì nhiều lý do. Chưa có sự hợp tác, liên kết chuyên môn giữa lắp ráp và sản xuất ô tô, với sản xuất phụ tùng và linh kiện; và các sản phẩm cũng không có công nghệ mới nhất.

Cho đến nay, ngành công nghiệp ô tô Việt Nam vẫn chủ yếu phụ thuộc vào phụ tùng nhập khẩu. Tại Việt Nam hầu hết giá trị của phụ tùng và linh kiện của ngành ô tô là từ các doanh nghiệp FDI. Vấn đề của ngành là đổi mới công nghệ vẫn còn yếu, The Diplomat nhận xét.

Chính phủ Việt Nam đóng một vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ ngành công nghiệp ô tô, đặc biệt thông qua Thuế tiêu thụ đặc biệt. Giá mua xe hơi ở Việt Nam đắt hơn các nước ASEAN khác, như Thái Lan hay Indonesia, vì thuế cao và chi phí sản xuất trong nước. Mặt khác, các nước trong khu vực ASEAN có giá cả cạnh tranh hơn và tỷ lệ nội địa hóa cao hơn Việt Nam.

Bộ Công thương Việt Nam cũng thừa nhận rằng các doanh nghiệp trong nước đang phải đối mặt với sự cạnh tranh gay gắt từ các sản phẩm nhập khẩu khi Việt Nam ký hiệp định thương mại tự do EVFTA và CPTPP, trong đó có nhiều quốc gia sản xuất ô tô chất lượng cao.

Trong 30 năm qua, Việt Nam đã tham gia nhiều hiệp định thương mại song phương và đa phương. Việt Nam đã bắt đầu loại bỏ thuế nhập khẩu đối với ô tô từ các nước ASEAN kể từ năm 2018 như một phần trong các cam kết của Khu vực thương mại tự do ASEAN. Nếu EVFTA được Quốc hội thông qua, thuế suất thuế nhập khẩu đối với ô tô CBU từ EU đến Việt Nam sẽ ở mức 55-75%, cạnh tranh với ô tô trong nước.

Bất chấp tác động của Covid-19 đối với nền kinh tế của Việt Nam, ngành công nghiệp ô tô tại Việt Nam dự kiến sẽ phục hồi trở lại. Trong những năm tới, khối lượng ô tô nhập khẩu sẽ tăng đáng kể do nhu cầu trong nước cao, điều đó có thể khiến các doanh nghiệp ô tô trong nước gặp rắc rối nghiêm trọng.

Bộ Tài chính Việt Nam đề xuất một loại thuế tiêu thụ đặc biệt mới sẽ áp dụng cho ô tô dưới 9 chỗ ngồi được sản xuất và lắp ráp trong nước, cũng như đề nghị giảm thuế cho việc nội địa hóa các bộ phận và linh kiện sản xuất. Không rõ quy định mới sẽ được áp dụng khi nào, nhưng những đề xuất này không chỉ giúp ngành lắp ráp trong nước cạnh tranh với xe nhập khẩu mà còn mang lại lợi ích lớn cho nền kinh tế, mặc dù thu thuế giảm.

Đáng kể, vào ngày 20/5, Thủ tướng Việt Nam Nguyễn Xuân Phúc đã phê duyệt kế hoạch giảm 50% phí đăng ký ô tô cho đến cuối năm. Động thái này là để giúp các doanh nghiệp trong nước phục hồi và kích thích tiêu thụ ô tô cho xe hơi sản xuất và lắp ráp trong nước, thay vì nhập khẩu. Nó cũng sẽ tiết kiệm tiền cho người mua xe hơi, nhưng các nhà sản xuất ô tô trong nước không biết chính xác khi nào sẽ giảm phí.

Hơn nữa, tầng lớp trung lưu của Việt Nam đang mở rộng nhanh chóng và điều đó giúp thúc đẩy chi tiêu của người tiêu dùng. Theo báo cáo của PwC, số người Việt trung lưu sẽ đạt 44 triệu vào năm 2020 và 95 triệu vào năm 2030, sự phát triển đó sẽ thay đổi lối sống trong xã hội Việt Nam và tăng chi tiêu của người tiêu dùng, đặc biệt là các sản phẩm có giá trị gia tăng cao hơn. Mức sống của Việt Nam đang gia tăng, tạo cơ hội cho các doanh nghiệp ô tô nước ngoài đầu tư.

Thị trường xe hơi hạng sang của Việt Nam cũng dự kiến sẽ phát triển mạnh mẽ trong năm nay bất chấp tác động của đại dịch Covid-19. Sở thích của người tiêu dùng trong việc chọn những chiếc xe sang trọng đang là xu hướng. Vinfast là thương hiệu ô tô của tập đoàn Vingroup và muốn trở thành nhà sản xuất ô tô và xe máy hàng đầu tại Đông Nam Á. Tập đoàn ô tô Trường Hải Thaco là nhà sản xuất ô tô hàng đầu tại Việt Nam và chiếm 32% thị trường ô tô của Việt Nam.

Có một số dấu hiệu tích cực trong ngành. Mặc dù nền kinh tế Việt Nam bị ảnh hưởng bởi đại dịch, Việt Nam vẫn đặt mục tiêu tăng trưởng GDP 5% vào năm 2020 và năm tới, báo hiệu sự thịnh vượng của toàn bộ nền kinh tế.