Tham vọng của Bangladesh trong thương vụ mua 20 tiêm kích J-10CE Trung Quốc

Bangladesh bước vào giai đoạn mới của chương trình hiện đại hóa quốc phòng, điển hình là thương vụ mua 20 tiêm kích J-10CE Trung Quốc , khi Nam Á chứng kiến sự thay đổi về cán cân quyền lực quân sự.

Máy bay chiến đấu J-10C của Trung Quốc đã được đưa vào sử dụng từ năm 2018 (Ảnh: Xinhua).

Với kế hoạch mua sắm 20 máy bay chiến đấu đa năng J-10CE từ Trung Quốc trị giá 2,2 tỷ USD, Bangladesh không chỉ muốn nâng cấp phi đội không quân “già nua”, mà còn gửi đi thông điệp chiến lược rõ ràng: củng cố khả năng răn đe khu vực mà không phụ thuộc quá mức vào bất kỳ đối tác nào.

Thỏa thuận này, nằm trong khuôn khổ “Mục tiêu hiện đại hóa Lực lượng vũ trang đến năm 2030″ (Forces Goal 2030), đánh dấu bước nhảy vọt từ các nền tảng thế hệ cũ sang công nghệ thế hệ 4.5, đồng thời phản ánh sự cân nhắc tinh tế giữa nhu cầu an ninh nội tại và động lực địa chính trị rộng lớn hơn.

Theo Business Standard, thỏa thuận bao gồm giá trị 20 máy bay và chi phí đào tạo phi công, bảo dưỡng và hỗ trợ hậu cần kéo dài đến năm 2036. Đây là thương vụ mua sắm hàng không lớn nhất lịch sử Bangladesh, với tổng chi phí 27.060 crore Taka (2,2 tỷ USD), được tài trợ qua kế hoạch thanh toán kéo dài 10 năm tài chính.

Các cuộc đàm phán sơ bộ diễn ra từ chuyến thăm của Cố vấn Chính Muhammad Yunus đến Bắc Kinh hồi tháng 3/2025, Trung Quốc đã phản hồi tích cực, mở đường cho khung hợp tác chính phủ – tư nhân (G2G) với Tổng công ty Xuất nhập khẩu Công nghệ Hàng không Trung Quốc (CATIC), một chi nhánh của Tập đoàn Công nghiệp Hàng không Trung Quốc (AVIC).

Động thái này không chỉ giải quyết vấn đề an toàn bay cấp bách sau vụ tai nạn F-7 năm 2025 tại Dhaka khiến một phi công thiệt mạng, mà còn nâng cao khả năng bảo vệ vùng đặc quyền kinh tế (EEZ) trên Vịnh Bengal, nơi các tuyến hàng hải quan trọng dễ bị đe dọa từ tranh chấp biên giới và nạn cướp biển. Tuy nhiên, động thái này cũng khơi dậy lo ngại về sự phụ thuộc ngày càng tăng vào Bắc Kinh, trong khi Ấn Độ vẫn duy trì lợi thế công nghệ vượt trội. Các chuyên gia quốc tế nhận định, đây là “canh bạc chiến lược” của Bangladesh, cân bằng giữa hiệu quả chi phí và rủi ro địa chính trị.

Nhu cầu cấp thiết: Từ phi đội cũ kỹ đến hiện đại hóa khẩn cấp

Theo TASS, lực lượng Không quân Bangladesh (BAF) đang đối mặt với thách thức kép: phi đội lỗi thời và ngân sách hạn chế. Hiện tại, BAF đang vận hành khoảng 212 máy bay, trong đó chỉ 44 chiếc là máy bay chiến đấu, chủ yếu là 36 chiếc F-7BGI do Trung Quốc sản xuất từ những năm 1980-1990. Những chiếc máy bay này, dù đã được nâng cấp nhiều lần, vẫn thiếu khả năng đa nhiệm hiện đại, với radar cơ bản và vũ khí hạn chế, khiến chúng khó cạnh tranh trong môi trường không chiến đương đại. Chỉ có 8 chiếc MiG-29UB từ Nga cung cấp một số năng lực đa năng, trong khi các máy bay Yak-130 chủ yếu dùng cho huấn luyện và tấn công nhẹ.

Sự cố tai nạn máy bay F-7 vào tháng 4 tại Dhaka, khiến một phi công thiệt mạng do hỏng hóc kỹ thuật, làm nổi bật rủi ro an toàn, thúc đẩy chính phủ lâm thời dưới sự lãnh đạo của Cố vấn chính Yunus ưu tiên hiện đại hóa. Theo Defense News, chi phí bảo dưỡng các máy bay cũ vượt 20% ngân sách quốc phòng hàng năm của Bangladesh, ước tính 4,5 tỷ USD cho năm 2025. Forces Goal 2030, được khởi xướng từ năm 2009 nhằm xây dựng lực lượng quân sự “hiện đại, đa năng và sẵn sàng”, với trọng tâm là không quân, lĩnh vực yếu nhất trong tam giác quốc phòng (không – lục – hải).

Tiến sĩ Michael Kofman, chuyên gia về an ninh châu Á tại Viện Nghiên cứu Chiến lược Quốc tế (IISS) ở London, nhận định: “Bangladesh không thể duy trì trạng thái bảo trì kéo dài cho phi đội F-7. Việc mua J-10CE là lựa chọn thực tế, cung cấp bước nhảy vọt về cảm biến, vũ khí mà không đòi hỏi chi phí khổng lồ như Rafale hay F-35″. Ông nhấn mạnh, với ngân sách quốc phòng chỉ chiếm 1,3% GDP (5,8 tỷ USD năm 2025), Bangladesh phải ưu tiên các nền tảng chi phí thấp nhưng hiệu quả cao, nơi Trung Quốc nổi trội nhờ giá cả cạnh tranh và hỗ trợ dịch vụ hậu mãi.

Hơn nữa, vị trí địa chiến lược của Bangladesh khi bị kẹp giữa Ấn Độ và Myanmar, với bờ biển dài 580km giáp Vịnh Bengal, đòi hỏi khả năng kiểm soát không phận mạnh mẽ hơn. Các mối đe dọa gồm tranh chấp biên giới với Myanmar (Rohingya) và các hoạt động hàng hải của tàu Trung Quốc ở Ấn Độ Dương, khiến EEZ 118.000km trở thành “mục tiêu dễ bị tổn thương”. Theo Army Recognition, việc thiếu máy bay đa năng đã hạn chế BAF thực hiện nhiệm vụ đánh chặn cơ bản, không đủ để hỗ trợ hải quân trong các chiến dịch chống cướp biển hoặc tuần tra.

Máy bay chiến đấu J-10CE của Trung Quốc được trưng bày tại triển lãm hàng không Chu Hải 2024 ở tỉnh Quảng Đông, miền nam Trung Quốc (Ảnh: Hayley Wong/SCMP).

J-10CE: Bước nhảy vọt công nghệ cho BAF

J-10CE, phiên bản xuất khẩu của Chengdu J-10C, đại diện cho đỉnh cao công nghệ hàng không Trung Quốc, được Không quân Trung Quốc sử dụng rộng rãi từ năm 2018. Là tiêm kích thế hệ 4.5, kết hợp thiết kế khí động học tiên tiến với hệ thống điện tử hàng không hiện đại, mang lại hiệu suất vượt trội so với F-7. Về thiết kế, J-10CE sử dụng cấu hình cánh canard-delta (cấu hình cánh máy bay kết hợp cả hai yếu tố: cánh mũi – canard và cánh tam giác – delta), giúp tăng độ linh hoạt ở tốc độ cao và thấp, với động cơ WS-10A cung cấp lực đẩy 132 kN và khả năng siêu âm mà không cần đốt sau liên tục.

Điểm nổi bật là radar mảng pha quét điện tử chủ động (AESA) KLJ-7A, phát hiện mục tiêu ở khoảng cách 170 km và theo dõi 15 mục tiêu đồng thời – bước tiến lớn so với radar cơ học trên F-7. Hệ thống nạp khí siêu thanh không cần chuyển hướng (DSI) giảm lực cản, cho phép máy bay đạt Mach 1.8, tầm bay 1.100km với nhiên liệu nội bộ, mở rộng lên 3.000km khi mang bình phụ.

Cải tiến vũ khí là yếu tố then chốt. J-10CE có 11 điểm treo, tải trọng 6 tấn, tương thích với tên lửa không đối không PL-15 (tầm bắn 200-300km, dẫn đường radar chủ động) và PL-10 (tầm ngắn hồng ngoại, cơ động cao). Đối với nhiệm vụ không đối đất, nó mang bom dẫn đường LS-6 và tên lửa hành trình CJ-10, hỗ trợ nhiệm vụ tấn công chính xác. Theo đánh giá của Zona Militar, J-10CE đã chứng minh giá trị trong xung đột Ấn Độ và Pakistan hồi tháng 5 vừa qua, khi các nguồn tin cho rằng nó bắn hạ ít nhất 2 chiếc Rafale của Ấn Độ, dù thông tin này chưa được xác nhận độc lập.

Đối với Bangladesh, J-10CE mang lại khả năng đa nhiệm thực sự: từ chiếm ưu thế không phận đến hỗ trợ không quân tầm gần (CAS) và tấn công trên biển. Giáo sư Salvatore Garau, chuyên gia hàng không tại Đại học Bologna (Italy), bình luận trên Economic Times: “J-10CE không chỉ là máy bay chiến đấu thế hệ mới; nó còn là nền tảng mạng lưới, với liên kết dữ liệu cho phép chia sẻ thông tin thời gian thực với máy bay cảnh báo sớm (AEW&C). Điều này sẽ biến BAF từ lực lượng phòng thủ thụ động thành một phần của hệ thống chỉ huy tích hợp”. So sánh với các lựa chọn khác, J-10CE vượt trội về giá: chỉ khoảng 60 triệu USD/chiếc, so với 120 triệu USD của Rafale, theo Văn phòng cố vấn chính Bangladesh.

Thỏa thuận tài chính và hậu cần

Thương vụ 2,2 tỷ USD trên được phân bổ rõ ràng, gồm 1,2 tỷ USD cho 20 máy bay (60 triệu USD/chiếc), 820 triệu USD cho đào tạo, thiết bị, vận chuyển, bảo hiểm, VAT và các chi phí phụ. Giao hàng dự kiến trong năm tài chính 2026-2027, với thanh toán hàng năm đến năm 2036, giúp giảm gánh nặng ngân sách, chỉ khoảng 220 triệu USD/năm. Khung G2G với CATIC đảm bảo lịch giao hàng ổn định và tiếp cận phụ tùng, tránh tình trạng “bị kẹt” như với MiG-29 Nga do lệnh trừng phạt.

Đào tạo chuyên gia cũng là mục tiêu ưu tiên. Từ năm 2027, 40-50 phi công và kỹ thuật viên sẽ được huấn luyện tại các căn cứ không quân ở Thành Đô (Trung Quốc), tập trung vào mô phỏng, tích hợp vũ khí. Chương trình kéo dài 18-24 tháng với chi phí 200 triệu USD. Hỗ trợ hậu cần đến năm 2036 bao gồm kho phụ tùng tại Dhaka, các trung tâm bảo dưỡng tại Trung Quốc, giảm thời gian ngừng bay từ 30% hiện tại xuống dưới 10%.

Việc tích hợp J-10CE đòi hỏi nâng cấp hạ tầng. Hai căn cứ chính, gồm Cox’s Bazar và Barishal, sẽ được mở rộng với hầm trú ẩn kiên cố, kho nhiên liệu hiện đại và đường băng gia cố, chi phí ước tính 150 triệu USD, theo hãng tin Tass. Những vị trí này cung cấp phủ sóng radar chồng lấn với Chattogram, tạo “lá chắn không phận” dọc bờ biển, hỗ trợ tuần tra EEZ.

Về hệ thống, BAF cần hiện đại hóa hệ thống tích hợp C4I (Chỉ huy, Điều khiển, Truyền thông, Máy tính và Tình báo) để hỗ trợ liên kết dữ liệu, kết nối với AEW&C và radar mặt đất. Khả năng hoạt động đầy đủ (IOC) dự kiến vào năm 2030, hình thành 2 phi đội (10 chiếc/phi đội) cho nhiệm vụ phản ứng nhanh (QRA) và đánh chặn cao độ. Đại tá Walter Ladwig III từ King’s College London nhận xét: “Tích hợp tiêm kích J-10CE sẽ giúp nâng cao sức mạnh BAF lên mức khu vực, tương đương MiG-29 nâng cấp của Myanmar, nhưng với lợi thế mạng lưới”.

Tác động địa chính trị: Cân bằng giữa răn đe và rủi ro

Theo giới chuyên gia, thỏa thuận giúp củng cố quan hệ Bangladesh – Trung Quốc, vốn đã phát triển mạnh mẽ và sâu sắc qua các khoản vay xây dựng cơ sở hạ tầng trị giá 38 tỷ USD từ Sáng kiến “Vành đai, Con đường (BRI). Với tiêm kích J-10CE, Dhaka sẽ tăng khả năng răn đe, giám sát Vịnh Bengal hiệu quả hơn, giảm phụ thuộc vào Ấn Độ – đối tác truyền thống nhưng đôi khi bị coi là “anh lớn” can thiệp.

Đối với Ấn Độ, nước này hiện sở hữu 36 tiêm kích Rafale và 272 Su-30MKI (Nga), khoảng cách công nghệ với Bangladesh vẫn còn lớn nhưng thương vụ J-10CE sẽ làm thu hẹp lợi thế cảm biến, tên lửa của Ấn Độ. Tạp chí Swarajya của Ấn Độ đưa ra cảnh báo: “Điều này có thể dẫn đến căng thẳng biên giới, đòi hỏi New Delhi tăng cường hơn nữa tiềm lực quốc phòng”. Tuy nhiên, chuyên gia Harsh V. Pant tại Đại học Jawaharlal Nehru cho rằng: “Bangladesh đang đa dạng hóa Không quân, không phải chống Ấn Độ mà để bảo vệ lợi ích riêng”.

Thiếu tướng (đã nghỉ hưu) ANM Muniruzzaman, Chủ tịch Viện Nghiên cứu Hòa bình và An ninh Bangladesh, nhấn mạnh trên Economic Times: “Chia rẽ địa chính trị mới đang hình thành giữa Mỹ và Trung Quốc. Bangladesh phải phân tích tác động trước khi mua, dù nhu cầu máy bay tiên tiến là không thể phủ nhận”. Ông cảnh báo rủi ro trừng phạt từ Mỹ, nơi đã hạn chế xuất khẩu vũ khí cho Dhaka do lo ngại vấn đề nhân quyền. Trong khi đó, chuyên gia Trung Quốc Li Mingjiang tại Đại học Nanyang (Singapore) xem đây là “bước đi khôn ngoan” của Bangladesh, giúp củng cố ảnh hưởng của Bắc Kinh ở Nam Á mà không khiêu khích trực tiếp.

Trên trang mạng xã hội X, một số nhà phân tích nhấn mạnh đây là bước nhảy lớn nhất lịch sử BAF, thay thế máy bay F-7 và mở kỷ nguyên thế hệ 4.5. Tuy nhiên, một số ý kiến cho thấy sự phấn khích đối với khu vực khi liên hệ động thái trên cùng “thành công của tiêm kích J-10 từng bắn hạ Rafale ở biên giới Ấn Độ – Pakistan”.

Kế hoạch mua J-10CE là tính toán chiến lược của Bangladesh, giải quyết nhu cầu cấp bách, tận dụng quan hệ với Trung Quốc và khẳng định vị thế khu vực. Với IOC 2030, BAF sẽ chuyển từ đánh chặn truyền thống sang lực lượng mạng lưới đa năng, góp phần vào ổn định Vịnh Bengal. Chuyên gia Muniruzzaman kết luận: “Đây không chỉ là thương vụ mua máy bay chiến đấu thông thường, mà là đầu tư vào chủ quyền quốc gia”. Trong bối cảnh căng thẳng địa chính trị phức tạp, Dhaka đang đi ván cờ dài hơi, nơi hiệu quả chiến trường gặp gỡ ngoại giao tinh tế.