Thảm họa dịch thuật
“Trên là giời, dưới toàn là sách dịch” – nhà thơ Trần Đăng Khoa đã phải thốt lên như vậy trước tình trạng dịch bừa, dịch ẩu, dịch tràn lan thiếu kiểm soát.
Người đọc là nạn nhân của các thảm họa dịch thuật
Thời gian gần đây, báo chí và bạn đọc đã phê phán gay gắt một bản dịch tệ hại của Nhà xuất bản Thông tấn – cuốn “Nghề làm báo”. Đặc biệt, việc dịch ẩu thể hiện khá rõ trong cuốn “Mật mã Da Vinci” qua bản dịch của Đỗ Thu Hà với rất nhiều lỗi sai ở rất nhiều trang dịch.
Dư luận cũng quan tâm tới các bài phê bình xoay quanh việc dịch của dịch giả trẻ Cao Việt Dũng cùng việc Nhà xuất bản Văn Học và Công ty Nhã Nam phải ra thông báo thu hồi cuốn sách “Bản đồ và vùng đất”.
Đây là cuốn sách dịch để lại nhiều lỗi, thuộc nhiều loại khác nhau: dịch sai nghĩa dịch chệch nghĩa dịch sót, diễn đạt tiếng Việt nhiều bất ổn số lượng lỗi này cao hơn so với chuẩn biên tập, vượt quá số lỗi tối đa cho phép để sách có thể tiếp tục được lưu hành. Rồi hai cuốn sách “Những kẻ thiện tâm” và “Hạt cơ bản” qua bản dịch của Cao Việt Dũng cũng có nhiều sai sót.
Ồ ạt, chụp giật
Tại Hội thảo Những vấn đề lý luận và thực tiễn của văn học dịch hiện nay do Hội Nhà văn Việt Nam tổ chức ngày 10/8 vừa qua, nhiều tham luận của các nhà văn, dịch giả đã xới lên những tiêu cực trong lĩnh vực dịch sách. Tham luận của nhà thơ Bằng Việt gây được sự chú ý khi ông cho rằng những năm qua, có một xu thế dịch ồ ạt các tác phẩm văn chương nước ngoài, ít được thẩm định và xem xét kỹ giá trị đích thực của một trào lưu này hay trào lưu khác mà hầu như sách dịch chỉ chạy theo thị hiếu hấp dẫn độc giả, ăn khách, đôi khi chiều theo cả thị hiếu thích tò mò, hiếu kỳ của bạn đọc, đua đòi theo của lạ dẫu chỉ là “cũ người mới ta”.
Ông Việt cũng báo động về việc nhiều khi một nhà xuất bản, hoặc một nhóm làm sách tư nhân thấy một số tác phẩm vừa được thế giới làm ồn lên vì một vài khía cạnh giật gân nào đó, liền đặt hàng các dịch giả gấp gáp, trả giá cao, thậm chí vài ba người xé lẻ từng chương để dịch cho nhanh, rồi ráp nối lại vội vã, thiếu trách nhiệm, cốt được việc và có t.iền nhanh.
“Cách làm sách chụp giật này dẫn đến thảm họa dịch ẩu, coi việc làm xuất bản cũng chỉ là một món hàng kinh doanh và chỉ có độc giả là người gánh chịu hậu quả. Lại có khi, tuy cũng biết giá trị của một cuốn sách cần dịch, nhưng không đủ điều kiện để mua bản quyền dịch thuật, trả tác quyền sòng phẳng khi dịch, nên đành xoay xở tìm cách dịch chui, hoặc tệ hơn nữa cho phép phóng tác, tóm lược tác phẩm một cách vô tội vạ, thay đổi cả đầu đề sách, đặt mới cả tên tác phẩm” – ông Việt nhận định.
Video đang HOT
Dịch giả – nhà văn Trang Hạ thì cho rằng chất lượng sách văn học dịch nằm ở năng lực của dịch giả và trình độ biên tập của biên tập viên các nhà xuất bản, nhưng trên thực tế, nó nằm hoàn toàn trong tay các đầu nậu sách và công ty sách.
“Thảm họa dịch thuật xuất hiện bởi người tổ chức bản thảo không có trình độ, thậm chí có công ty sách đã thuê dịch giả không biết ngoại ngữ để dịch sách qua công cụ dịch của Google rồi viết lại bằng tiếng Việt.
Người biên tập không biết ngoại ngữ, không có khả năng thẩm định bản dịch. Dịch giả coi dịch sách là nghề kiếm cơm, không phải là sự nghiệp, không cần xây dựng thương hiệu tên t.uổi của mình. Có dịch giả dịch tiểu thuyết ẩu đến mức, mỗi chương sách chỉ dịch một nửa đầu, còn một nửa cuối không dịch. Hóa ra trong quá trình chuyển ngữ, dịch giả đã “quên” không kéo chuột xuống để hiển thị nốt nửa cuối chương sách điện tử trên màn hình, mà đã chuyển sang dịch luôn chương tiếp theo. Độc giả không có thói quen đòi nhà sản xuất (công ty sách, nhà xuất bản) bảo hành cho sản phẩm lỗi” – chị thẳng thắn.
Thiếu phông văn hóa
Tại hội thảo nói trên, nhà phê bình Phạm Xuân Nguyên cho rằng cần có sự phân định giữa dịch văn học hay văn học dịch. Ông nêu ra trường hợp cụ thể về chuyện nhà thơ Nguyễn Phan Quế Mai thời gian gần đây dịch mấy cuốn sách của tác giả nước ngoài sang tiếng Việt và dịch thơ tiếng Việt sang tiếng Anh… còn mắc khá nhiều lỗi.
“Hội Nhà văn và Hội đồng văn học dịch cần phải thống kê đã có bao nhiêu cuốnsách dịch trong thời gian qua: tác phẩm, thể loại, tác giả, dịch giả. Hiện nay chúng ta chưa có nền phê bình dịch và biên tập dịch để đ.ánh giá về nghệ thuật dịch. Các nhà xuất bản đang ở tình trạng không có đủ người đọc chuẩn cho bản dịch tiếng Việt chứ chưa nói đến đọc đối chiếu” – ông Nguyên nhận xét.
Cùng đồng quan điểm, dịch giả Phạm Tú Châu cho biết: “Không nên gọi những bản dịch chưa đạt là văn học mà chỉ coi là dịch văn học. Và chúng ta cần phân biệt rõ khái niệm: dịch văn học, văn học dịch, tác phẩm dịch và tác phẩm được dịch”.
Nhận xét về bản chất của dịch thuật trên nền tảng văn hóa, dịch giả Trần Đình Hiến cho rằng: “Dịch thực chất là giao lưu giữa hai nền văn hóa mà nhiều khi yếu tố văn hóa cho một dịch phẩm thành công quan trọng hơn ngôn ngữ. Văn hóa rất quan trọng với người dịch, cần phải có phông văn hóa sâu rộng của cả hai nền văn hóa. Cần có hội nghị chuyên đề để giải quyết những vấn đề cụ thể. Dù dịch thế nào thì đích cuối cùng vẫn là độc giả”.
Đặt vấn đề làm cách nào để dịch tốt nhất một tác phẩm văn học, dịch giả Ngô Hương Giang cho rằng người dịch cần phải hiểu đến ngọn nguồn vấn đề mà tác giả đề cập trong tác phẩm gốc trước khi chấp bút dịch. Nếu anh chưa hiểu được tác phẩm viết gì thì không thể nói là anh dịch được tác phẩm ấy. Có tác giả phải mất 5 đến 10 năm mới dịch xong được một tác phẩm.
“Không nói đâu xa xôi, trước 1975 để dịch được bộ Hữu thể và Thời gian (hai tập) của Martin Heidegger, Trần Công Tiến phải mất gần 10 năm chỉ để nghiên cứu tác phẩm mà ông chọn dịch. Điều ấy cho thấy dịch thuật là công việc mệt nhọc và nhiều rủi ro. Những tác phẩm lý thuyết văn học và mỹ học thường nặng về khái niệm và tư duy trừu tượng, do đó, dịch sai một thuật ngữ hoặc một nhận định, đôi khi có thể hạ thấp giá trị tác phẩm được dịch. Vì vậy, dịch sách lý thuyết văn học/triết học/mỹ học, theo tôi, dịch giả cần bình tâm và trầm tư cho thấu vấn đề trước khi dịch thành văn bản, không nên vì một lý do nóng vội nào đó làm ý nghĩa, nhận định của tác giả trong tác phẩm gốc bị triệt tiêu hoặc bị hiểu sai” – bà Giang nhận xét.
Cũng tại hội thảo nói trên, nhà thơ Hữu Thỉnh, Chủ tịch Hội Nhà văn Việt Nam, cho biết sẽ kiến nghị với nhà nước về những việc cần làm sắp tới để thúc đẩy sự nghiệp văn học dịch như: hình thành chính sách quốc gia về văn học dịch thành lập trung tâm dịch thuật của Hội Nhà văn Việt Nam lập quỹ dịch văn học: nhà nước tài trợ và xã hội hóa tránh tình trạng tự phát trong dịch văn học phát triển kết nạp hội viên là dịch giả và bồi dưỡng đội ngũ kế cận xin học bổng cho các học viên đi đào tạo dịch văn học ở nước ngoài.
Theo thanh niên
Sách dịch sai vẫn xuất bản
Không có người dịch giỏi, thiếu đội ngũ biết biên tập nên những người làm sách thiếu lương tâm đã cho ra đời những cuốn sách dịch "khuyết tật".
Dịch giả Đoàn Tử Huyến cho rằng tình trạng dịch ẩu, dịch loạn không phải bây giờ mới lan rộng mà đã có từ nhiều năm nay. Thực tế, năm 2005, khi lên tiếng về "thảm họa dịch thuật" Mật mã Da Vinci qua bản dịch của Đỗ Thu Hà, dư luận đã mổ xẻ tình trạng khủng hoảng của thị trường sách dịch. Tuy nhiên, từ đó đến nay, sách dịch ẩu vẫn xuất bản tràn lan.
Lòe thiên hạ bằng tác phẩm "khuyết tật"
Rất nhiều cuốn sách dịch sai be bét là sản phẩm của các dịch giả trẻ, những người có thể giỏi ngoại ngữ nhưng lại chưa đủ sự am hiểu, trải nghiệm để hiểu tác phẩm và chuyển ngữ đúng ý của tác giả. Một dịch giả nổi tiếng cho rằng thực tế hiện nay là người biết ngoại ngữ thì nhiều nhưng dịch giả rất ít. "Không phải cứ biết ngoại ngữ là có thể chuyển ngữ được. Dịch văn học rất khó, không ít người giỏi ngoại ngữ, ham mê dịch nhưng bản dịch đến tay độc giả thì lại rất nhạt nhẽo" - nhà thơ - dịch giả Nguyễn Quang Thiều, Phó Chủ tịch hội Nhà văn Việt Nam, khẳng định.
Ông Nguyễn Quang Thiều còn gay gắt cho rằng việc có những tác phẩm dịch một cách tồi tệ như dư luận phản ánh thời gian qua chính là do thái độ làm việc của dịch giả. "Dịch bừa một câu mà mình không hiểu thì rõ ràng có thể bạn đọc không để ý hoặc không phát hiện nhưng nó mang cảm giác mình đang nói dối. Những dịch giả như thế đã không tôn trọng tác giả, bạn đọc và chính bản thân họ. Nó cho thấy lối làm ăn vô trách nhiệm với chính mình và với cộng đồng đang lan tràn trong xã hội chúng ta ở nhiều lĩnh vực" - nhà thơ Nguyễn Quang Thiều nhấn mạnh.
Một nhà văn nhận xét dịch giả trẻ bây giờ đang dùng thứ tiếng Việt lai căng để che đi những hạn chế của mình, đưa ra những tác phẩm "khuyết tật" để lòe thiên hạ. Nhà thơ Nguyễn Quang Thiều thẳng thắn nhìn nhận mỗi tác phẩm "khuyết tật" được sinh ra từ một lý do khác nhau, có người háo danh, có người vì chút t.iền, có người vì không biết tự trọng, có người nghĩ sẽ lừa được bạn đọc. Tuy nhiên, nói như cách của dịch giả Đoàn Tử Huyến, nguy hiểm nhất chính là háo danh. Có những người dịch không cần t.iền, chỉ cần có sách để mang ra khoe với thiên hạ.
Biên tập qua loa... cho có!
Dịch giả đã yếu, đội ngũ biên tập sách dịch còn kém hơn nhiều. Một thời, biên tập viên sách dịch của các nhà xuất bản (NXB) là những dịch giả, nhà thơ, nhà văn có tiếng như Thái Bá Tân, Bằng Việt, Quang Chiến... Sách dịch phải qua 4 lần biên tập và nhờ có dịch giả tài năng, biên tập cẩn trọng, NXB có lương tâm, các ấn phẩm ra đời đều được bạn đọc trân trọng.
Nhà thơ Nguyễn Quang Thiều cho biết trước đây, các NXB đều có những người giỏi đọc đối chiếu bản dịch và văn bản gốc. Điều này đến nay gần như đã hoàn toàn biến mất. Các NXB có truyền thống về xuất bản sách dịch như NXB Hội Nhà văn, NXB Văn học... hiện nay đều chỉ có 2 - 3 biên tập viên về sách dịch. Mỗi năm, các biên tập viên này phải "đỡ đẻ"
cho từ vài chục đến cả trăm tác phẩm. Không chỉ ít mà đội ngũ biên tập sách dịch còn hạn chế cả về ngoại ngữ. Giám đốc một NXB nổi tiếng cho biết không NXB nào đủ đội ngũ biên tập viên giỏi nhiều thứ tiếng để đáp ứng nhu cầu. Có những người biết tiếng Anh lại đứng tên biên tập sách tiếng Nga, biết tiếng Pháp lại đứng tên biên tập sách tiếng Anh, thậm chí là những kiệt tác văn học thế giới.
Hai cuốn sách trong số nhiều tác phẩm dịch sai be bét bị thu hồi để chỉnh lý
Không có chuyên môn về cuốn sách, người biên tập rất dễ dàng bỏ qua lỗi sai, thậm chí không có kiến thức để phát hiện lỗi sai đó. Điều này đã góp phần lý giải vì sao có những cuốn sách sai be bét về địa danh, phong tục tập quán, câu cú lủng củng, bản dịch tối nghĩa, lỗi chính tả nhan nhản... Do đó, dễ hiểu vì sao Bản đồ và vùng đất lọt qua tất cả các khâu biên tập của một NXB uy tín như NXB Văn học để đến tay độc giả với quá nhiều lỗi: dịch sai nghĩa, dịch chệch nghĩa, dịch sót, diễn đạt tiếng Việt có nhiều bất ổn.
Chỉ biết k.iếm t.iền
Thế nhưng, đáng lo ngại nhất chính là quan niệm làm sách sai lệch, tìm mọi cách để kiếm lợi nhuận của nhiều NXB, đơn vị làm sách. Xu hướng chung hiện nay của nhiều NXB, đơn vị làm sách là sách ra nhiều nhất trong khoảng thời gian ngắn nhất với chi phí ít nhất. Chính vì vậy mới có thực tế 2 biên tập viên "đỡ đẻ" cho cả trăm cuốn sách, trung bình mỗi tháng gần chục cuốn, cuốn nào cũng dày cả trăm trang. Thử hỏi với thực tế như vậy, làm sao có thể có sách hay đến với bạn đọc?
Lãnh đạo một NXB thừa nhận nhiều khi phải nhắm mắt cho ra đời những sản phẩm kém chất lượng vì mối quan hệ của NXB với đối tác liên kết là các nhà làm sách tư nhân. Nếu không in lần này, đối tác sẽ tìm đến NXB khác, như vậy sẽ mất mối làm ăn. Đôi khi, cũng vì nể dịch giả mà đành in cuốn sách, dù biết độc giả mua sách có thể sẽ phí t.iền.
Thiếu đội ngũ dịch giả giỏi Thực tế, rất nhiều dịch giả trẻ, kể cả những người rất nổi tiếng, chỉ cho người đọc sự yên tâm về khả năng ngoại ngữ của họ chứ không phải là khả năng diễn đạt bằng tiếng Việt. Dịch giả Vũ Đình Bình từng chia sẻ quan điểm của ông là phải đọc thật thích, không bị rào cản về ngôn ngữ mà chỉ thưởng thức văn học. Chính vì thế, khi đọc bản dịch của Cao Việt Dũng, ông không cảm thấy thoải mái. Dịch giả Đoàn Tử Huyến, Giám đốc Trung tâm Văn hóa Ngôn ngữ Đông Tây - nơi từng xuất bản cuốn Hạt cơ bản với lỗi sai ngớ ngẩn đến c.hết người qua bản dịch của Cao Việt Dũng, cho biết mấy năm nay, trung tâm không xuất bản sách dịch. Lý do thứ nhất vì không mua được bản quyền nhưng điều quan trọng hơn là vì không có đội ngũ dịch giỏi.
Theo NLĐO
Hãi hùng sách dịch: "Bố c.hết vì ung thư tử cung" Nhiều cuốn sách có giá trị khi chuyển ngữ tiếng Việt đã gây ra tranh luận gay gắt trên các diễn đàn bởi có quá nhiều lỗi và cách hành văn không trong sáng, thậm chí làm sai lệch nội dung nhưng vẫn được xuất bản. Từ ung thư ruột dịch sang ung thư tử cung đối với một người đàn ông thì...
