Tâm lý học đường – Giải pháp giảm áp lực học hành
Những năm gần đây, tại Việt Nam, thực trạng tự tử ngày càng trẻ hóa và có dấu hiệu gia tăng, đặc biệt ở nhóm trẻ em và thanh, thiếu niên vẫn còn đang ngồi trên ghế nhà trường.
Áp lực học tập khiến tỷ lệ học sinh, sinh viên trầm cảm, lo âu gia tăng.
Tham vấn tâm lý học đường được xem là một trong những giải pháp gỡ rối.
Tham vấn tâm lý học đường là nhu cầu cần thiết tại các trường học Âu Mỹ.
Chính vì thế, tham vấn tâm lý học đường đã được xem là một trong những giải pháp giúp tháo gỡ áp lực của học sinh. Thế nhưng, thực tế những phòng tham vấn học đường tại các trường học vẫn còn nhiều hạn chế.
Đã có hướng dẫn nhưng phần lớn chỉ hoạt động… cầm chừng
Năm 2017, Bộ Giáo dục và Đào tạo (GD&ĐT) đã ban hành Thông tư số 31/2017/TT-BGDĐT hướng dẫn thực hiện công tác tư vấn tâm lý cho học sinh trong trường phổ thông. Trong Thông tư đã hướng dẫn cụ thể về nội dung, hình thức thực hiện và công tác phối hợp trong tư vấn tâm lý trong nhà trường, giữa nhà trường với các lực lượng bên ngoài như thế nào.
Tuy nhiên, theo đánh giá của nhiều chuyên gia tâm lý, các phòng tham vấn tâm lý học đường ở trường học hiện nay “hầu như chỉ hoạt động cầm chừng, cho có”. Bên cạnh đó, nguồn nhân lực là đội ngũ tư vấn viên, bác sĩ tâm thần, chuyên gia tâm lý vẫn còn thiếu về số lượng, yếu về chất lượng.
Theo đó, ngày 31/8/2022, Bộ GD&ĐT lại tiếp tục ban hành Công văn số 4252/BGDĐT-GDCTHSSV gửi Ủy ban nhân dân các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương về việc tăng cường triển khai hỗ trợ, tư vấn tâm lý cho học sinh phổ thông. Trong văn bản chỉ ra những hạn chế của công tác hỗ trợ tư vấn tâm lý hiện tại như: Công tác chỉ đạo triển khai thực hiện tại nhiều địa phương chưa được quan tâm, chú trọng; hoạt động truyền thông nâng cao nhận thức cho gia đình, cộng đồng, xã hội về sức khỏe tinh thần và tâm lý học đường chưa phong phú, đa dạng và hiệu quả; cơ chế phối hợp giữa các lực lượng trong và ngoài nhà trường để thực hiện tư vấn tâm lý cho học sinh còn thiếu chặt chẽ, đồng bộ.
Thêm vào đó, công tác tư vấn tâm lý học đường tại nhiều cơ sở giáo dục thực hiện còn lúng túng, chưa đúng quy trình, chưa bảo đảm đúng yêu cầu; chưa có biên chế nhân sự chuyên trách phụ trách công tác tư vấn tâm lý học đường tại các cơ sở giáo dục; năng lực của một số cán bộ, giáo viên kiêm nhiệm tư vấn tâm lý học đường còn hạn chế; nguồn lực cho hoạt động phòng ngừa, hỗ trợ, tư vấn tâm lý cho học sinh chưa được đầu tư. Ngoài ra, công tác kiểm tra, giám sát việc hiện tư vấn tâm lý học đường tại các cơ sở giáo dục còn chưa được thường xuyên.
Đặc biệt, sau 02 năm bị ảnh hưởng của đại dịch COVID-19, nhiều học sinh phổ thông đã gặp các vấn đề tâm lý như căng thẳng, rối loạn lo âu, rối loạn hành vi, trầm cảm, tự tử,… Cụ thể, một thống kê của Quỹ Nhi đồng Liên Hợp quốc (UNICEF) được công bố vào đầu năm nay cho thấy, trước đại dịch COVID-19, Việt Nam có khoảng 3% trẻ có suy nghĩ liên quan đến tự tử. Nhưng con số này đã tăng lên thành gần 24%, cao hơn nhiều so với chỉ số trung bình trên thế giới là khoảng 9%.
Video đang HOT
Tham vấn tâm lý học đường được xem là một trong những giải pháp gỡ rối.
Bên cạnh đó, một loạt các nghiên cứu về tình trạng sức khỏe tâm thần của học sinh, sinh viên tại Việt Nam trong thời gian qua cũng cho thấy tỷ lệ trầm cảm, lo âu, căng thẳng tăng đột biến, đây cũng là những vấn đề làm kích hoạt hành vi tự tử xảy ra. Trong các loại căng thẳng thường gặp ở học sinh, sinh viên, áp lực học tập thường được đánh giá có tác động lớn nhất, bên cạnh đó còn có các tác nhân khác như bất hòa trong gia đình, bạn bè, rắc rối liên quan đến giới tính, tiền bạc, sức khỏe, thói quen nghiện chơi điện tử,…
Trước thực trạng khủng hoảng tâm lý trong lứa tuổi học đường ngày một phức tạp hơn bởi nhiều yếu tố tác động, việc thành lập các tổ tư vấn tâm lý học đường là một giải pháp quan trọng nhằm góp phần phòng ngừa, hỗ trợ, can thiệp đối với học sinh đang hoặc có nguy cơ gặp phải khó khăn về tâm lý trong học tập và cuộc sống, có hướng giải quyết phù hợp, giảm thiểu tác động tiêu cực có thể xảy ra.
Tại nhiều quốc gia Âu Mỹ, tham vấn tâm lý học đường là nhu cầu cần thiết tại các trường học. Các mô hình tham vấn học đường đa dạng đã ngày càng phổ biến và phát triển trong hệ thống giáo dục của nhiều quốc gia phát triển, góp phần đưa ra các ý tưởng và giải pháp đối với việc quản lý nhà trường, đồng thời tư vấn cho việc ra các quyết định mang tính chất hết sức cá nhân của học sinh và phụ huynh.
Tại Việt Nam, khi thành lập các tư vấn tâm lý học đường tại nhiều trường học, hiệu quả nhãn tiền chính là nhận thức của lãnh đạo, cán bộ giáo viên trong các nhà trường về công tác tư vấn tâm lý cho học sinh ngày càng được nâng cao. Trên cở sở đó, công tác tập huấn, bồi dưỡng về kỹ năng tư vấn tâm lý học đường cho đội ngũ giáo viên trong trường cũng được quan tâm, chú trọng hơn.
Ngừng đổ lỗi mà hãy phối hợp để tìm giải pháp
Nhằm cải thiện công tác tham vấn tâm lý học đường, nhiều chuyên gia tâm lý đã nêu các nhận định đa chiều trước truyền thông, báo chí. Đơn cử, TS Hoàng Trung Học, Trưởng Khoa Tâm lý Giáo dục, Học viện Quản lý giáo dục, nêu nhận định về vấn nạn học sinh tự tử gia tăng rằng “nếu đổ lỗi tất cả cho gia đình, thầy cô, nhà trường khá phiến diện. Áp lực có thể ở môi trường nào cũng có, nhiều học sinh cũng trong tình huống tương tự, nhưng tại sao mỗi em lại lựa chọn một hướng giải quyết khác?”.
Tham vấn tâm lý học đường là nhu cầu cần thiết tại các trường học Âu Mỹ.
Rõ ràng, để giải quyết vấn đề này cần sự tìm hiểu kỹ lưỡng về các khúc mắc tâm lý của các em học sinh và đưa ra các giải pháp căn cơ hơn để cải thiện trạng thái tâm lý và sức khỏe tâm thần của các em, hơn là đổ lỗi. Mặt khác, chuyên gia tham vấn tâm lý Ngô Minh Uy cho rằng “trường học tuyệt đối không có tư tưởng “mọi chuyện là do học sinh hư hỏng” mà đổi sang hướng tìm kiếm những cản trở và nâng đỡ học sinh”.
Nhấn mạnh vai trò của cơ chế phối hợp, Công văn số 4252/BGDĐT-GDCTHSSV đã nêu rõ trách nhiệm của Ủy ban nhân dân các tỉnh, thành phố chỉ đạo Sở Y tế và các sở, ban, ngành, các tổ chức đoàn thể, các tổ chức chính trị – xã hội liên quan tại địa phương phối hợp chặt chẽ với Sở GD&ĐT trong triển khai phòng ngừa, hỗ trợ, can thiệp với những trường hợp học sinh có khó khăn về tâm lý.
Sở GD&ĐT xây dựng kế hoạch triển khai thực hiện cụ thể và hướng dẫn các cơ sở giáo dục phổ thông trên địa bàn thực hiện đúng quy trình, nguyên tắc, hình thức, nội dung tư vấn tâm đường; có biện pháp phòng ngừa, phát hiện và can thiệp kịp thời về tư vấn tâm lý học đường; có đánh giá, khen thưởng những tập thể, cá nhân làm tốt hoạt động hỗ trợ tư vấn tâm lý cho học sinh. Bên cạnh đó, chủ trì phối hợp với các đơn vị liên quan tổ chức bồi dưỡng nâng cao năng lực, chuyên môn nghiệp vụ cho đội ngũ cán bộ, giáo viên tại các cơ sở giáo dục về tư vấn tâm lý học đường.
Về phía các trường học phải nâng cao chất lượng, hiệu quả hoạt động tư vấn học đường, từng bước tiến tới chuyên nghiệp hóa hoạt động trợ giúp, tư vấn tâm lý học đường, không để xảy ra những sự cố đáng tiếc liên quan đến tâm lý của học sinh, sinh viên. Đặc biệt, thông tin về việc khuyến khích các trường ký hợp đồng với cán bộ, giáo viên hoặc chuyên gia có chuyên môn, nghiệp vụ phù hợp trong việc tư vấn tâm lý ngay lập tức thu hút sự quan tâm, ủng hộ của đông đảo phụ huynh, học sinh trên cả nước.
Trong năm 2022 và các năm tiếp theo, để bảo đảm và nâng cao hiệu quả công tác hỗ trợ tư vấn tâm lý cho học sinh, khắc phục những tồn tại, hạn chế trong thời gian qua, nhiệm vụ trọng tâm của ngành Giáo dục là tiếp tục quán triệt thực hiện các văn bản chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ, Bộ GD&ĐT liên quan đến công tác hỗ trợ, tư vấn tâm lý cho học sinh. Tăng cường công tác truyền thông, nâng cao nhận thức của các cấp ủy đảng, chính quyền, các sở, ban, ngành, gia đình – nhà trường – xã hội về vai trò, trách nhiệm của các bên liên quan trong công tác hỗ trợ, tư vấn tâm lý cho học sinh. Hoạt động truyền thông cần thực hiện thường xuyên, liên tục, có chiều sâu và có hệ thống bằng nhiều hình thức phong phú, đa dạng, hấp dẫn.
Vì sao nên đồng ý cho học sinh nghỉ học vì stress?
Mới đây, trong kỳ thi tuyển chọn Học sinh Giỏi môn Ngữ văn cấp tỉnh năm học 2022-2023 của Thừa Thiên-Huế, bài viết "Cảm xúc cũng cần được nghỉ ngơi như cảm cúm" trên báo Hoa Học Trò của nữ sinh Khánh An (đang học lớp 11 tại TP.HCM) được đưa ra để thí sinh phân tích thu hút sự chú ý của nhiều nhà giáo dục, tâm lý và đặc biệt là các phụ huynh.
Sức khỏe tâm lý cần được săn sóc
Theo đó, đề thi có 2 câu hỏi, câu Nghị luận 8 điểm (câu 1) yêu cầu thí sinh trình bày quan điểm của mình về việc "nhà trường có nên chấp nhận những lý do nghỉ học như tác giả bài viết nêu ra hay không?". Cụ thể, nội dung câu hỏi như sau:
Trên báo Hoa Học Trò số 1391 ra ngày 12 - 9 - 2022, tác giả Khánh An có bài viết "Cảm xúc" cũng cần được nghỉ ngơi như" cảm cúm". Trong đó, tác giả bài viết có kể lại câu chuyện bản thân từng viết đơn xin phép nghỉ học vì lý do đang cảm thấy buồn bã, bị stress. Nhưng l ý do đó không thuyết phục được giáo viên. Theo anh/chị, nhà trường có nên chấp nhận những lý do nghỉ học như tác giả bài viết nêu ra hay không? Vì sao?
Ở cương vị là chuyên viên tham vấn học đường, giảng viên Tâm lý học ở Trường Đại học Sư phạm, tôi "đồng ý" ngay khi đứng trước câu hỏi trên. Vì hơn ai hết, tôi hiểu cảm giác đến trường trong tâm trạng chán nản, tinh thần vật vờ, hứng thú học tập bằng không. Kinh nghiệm tham vấn và tiếp xúc với học trò, phụ huynh các cấp, đặc biệt là các sinh viên sư phạm - giáo viên tương lai từ những lần tham vấn stress, lo âu, trầm cảm ở học sinh trong hơn 10 năm qua càng "đóng đinh" chặt hơn lựa chọn này của tôi.
Trong một diễn biến khác, khi tôi đặt câu hỏi Sau này, nếu học sinh buồn hay stress các em có đồng ý cho học sinh nghỉ học hay không? Vì sao? cho gần 100 sinh viên sư phạm đa dạng chuyên ngành mà tôi đang dạy thì câu trả lời tôi nhận được là "đồng ý" với tỉ lệ 100%.
Rất nhiều lý do được đưa ra nhằm giải thích cho lựa chọn của mình, dưới đây là một số lý do nổi trội:
Bạn Hoàng Lộc (sinh viên ngành sư phạm Toán, Đại học Sư phạm TP.HCM) phân tích: "Nếu như học sinh bị stress, căng thẳng mà mình cứ ép học sinh đi học thì sẽ ảnh hưởng không tốt đến tâm lý của các em, nên cho học sinh nghỉ để ổn định tinh thần, sau đó việc học tập của các em sẽ hiệu quả hơn".
Trong khi đó, bạn Diễm Hằng (sinh viên ngành sư phạm Toán, Đại học Sư phạm TP.HCM) nhận định: "Cảm xúc của học sinh hầu như quyết định khả năng tập trung vào mọi việc (lĩnh hội tri thức), vì vậy, nếu học sinh ở trong trạng thái stress sẽ không đạt được hiệu quả của dạy và học. Do đó, việc cho học sinh nghỉ học để các em có thể ổn định cảm xúc là việc nên làm để tránh đẩy các em đến tình trạng stress nặng hơn hay thậm chí là khủng hoảng tâm lý".
Nhiều sinh viên sư phạm cũng bày tỏ: Nếu tình trạng của học sinh không quá nghiêm trọng đến mức phải tách khỏi trường lớp, bạn bè thì việc đến trường và được thông báo về tình trạng tâm lý, kêu gọi sự quan tâm từ mọi người xung quanh sẽ tốt hơn để học sinh ở nhà một mình, gia tăng lý do khiến học sinh muốn tới trường. Thêm nữa, để tránh những bạn "giả vờ buồn/stress" ăn theo xin nghỉ thì gia đình cần quan sát và hỏi thăm con để không chiều lòng đứa trẻ chỉ vì chúng lười học, viện lý do.
Với cách trả lời đầy đồng cảm, tinh tế như vậy, tôi kỳ vọng, các sinh viên của mình sẽ là những nhà giáo thấu tình, đạt lý trong tương lai.
Chuyên gia tâm lý Lê Minh Huân đồng tình nên giải quyết việc xin nghỉ học cho học sinh bị stress. Ảnh minh họa: HOÀNG GIANG
Thực tế, xét về lý, thật khó để đo đạc mức độ bất ổn hoặc tổn thương về tinh thần, tâm lý để đưa ra quyết định chấp thuận hay không việc học sinh xin nghỉ phép khi cảm thấy buồn, áp lực, lo sợ. Các tiêu chí đo lường còn nhiều bất cập và đội ngũ xác định/đánh giá các vấn đề tâm lý cũng hạn chế rất nhiều so với hệ thống y, bác sĩ thăm khám, kiểm tra các bệnh lý cơ thể.
Do đó, công tác đánh giá sức khỏe tâm thần, đặc biệt là khó khăn/rối loạn tâm lý rất ít được quan tâm chẳng hạn như: lo âu, stress học đường, trầm cảm trẻ em...
Xét về mặt chuyên môn/tâm lý mà nói, lo âu, rối loạn lo âu, áp lực học tập, stress, trầm cảm ở trẻ... đều có thể để lại hậu quả khó lường, thậm chí đánh đổi bằng tính mạng của trẻ nếu nhà trường, giáo viên và phụ huynh thờ ơ. Ngày nay do các áp lực đến từ việc học tập, thi cử hoặc những kỳ vọng quá lớn đến từ gia đình khiến cho nhiều học sinh, sinh viên dễ rơi vào trạng thái lo âu, căng thẳng/stress. Về bản chất thì stress không phải là một trạng thái tâm lý luôn luôn tiêu cực. Nếu mức độ phù hợp, stress có thể giúp thúc đẩy học sinh nâng cao tinh thần, cải thiện thái độ, hành vi học tập, thi cử... Tuy nhiên, stress tiêu cực đa phần rất có hại cho cơ thể, nếu diễn ra dai dẳng có thể để lại nhiều tác hại cho tâm lý mỗi người.
Trong một nghiên cứu về mức độ căng thẳng của học sinh lớp 12 được tiến hành tại các trường THPT trên địa bàn của TP Đà Nẵng, các tác giả đã chỉ ra tỉ lệ học sinh căng thẳng từ nhẹ và trung bình trở lên là 36,5%. Các đối tượng này có những biểu hiện về cơ thể như đau lưng, đau đầu, kèm theo các hành vi chống đối, phản ứng mạnh và tâm trạng luôn buồn chán, mệt mỏi, trí nhớ suy kém, mất tập trung... Nếu các dấu hiệu này diễn ra trong một thời gian dài, không có biện pháp phòng ngừa, hỗ trợ có thể khiến học sinh mất hứng thú học tập, suy nghĩ tiêu cực, cảm thấy thất bại, mất tự tin...
Bà Hoài Thư - sáng lập Trường Mầm Non Sao Mai Long Sơn (Bà Rịa - Vũng Tàu) chia sẻ: "Cách đây 30 năm, em trai tôi học ở Singapore có thể xin nghỉ vì bất cứ lý do gì và bất cứ lúc nào, miễn là đáp ứng bài tập, bài học trên lớp. Sự trung thực và an toàn của con luôn được đánh giá cao".
Đồng tình với bà Thư, phụ huynh PN (sống ở TP.HCM) khẳng định, đối với chị, khi con cảm thấy không khỏe, không ổn, dù chỉ là buồn bã chị cũng sẵn sàng xin cô giáo cho con được nghỉ ngơi.
Khó khăn tâm lý cần được "hiểu và thương"
Bên cạnh buồn bã, stress, lo âu thì trầm cảm học đường cũng rất đáng báo động. Có thể nhiều người chưa nghe tới con số 36.000-40.000 người Việt Nam tự tử mỗi năm vì trầm cảm, gấp 2,5 lần tai nạn giao thông (theo WHO). Trước đây, 60-65 là độ tuổi ghi nhận trầm cảm nhiều hơn cả, nhưng hiện nay rơi vào độ tuổi 15-27.
Phải thừa nhận rằng nhiều giáo viên, phụ huynh chăm chút rất kỹ cơn cảm sốt, hay quan tâm đến từng vết trầy xước trên cơ thể học sinh mà chủ quan, lơ là trước những dấu hiệu tâm lý bất ổn ở con trẻ. Một mặt có thể vấn đề tâm lý là những "cơn sóng ngầm", mặt khác nhận thức về các vấn đề tâm lý ở trẻ hạn chế. Thậm chí, có người còn mạnh miệng khẳng định "bé giả bộ đau đầu, mệt mỏi thế thôi!" hay cho rằng "cảm giác tủi thân, thất vọng, bị cô lập, xấu hổ" chẳng có gì phải xoắn lên khi đứa trẻ biểu hiện các trạng thái bất ổn.
Thực trạng này, cho thấy, xã hội, gia đình và nhất là trường học rất ít "hiểu và thương" cho những khó khăn tâm lý của học sinh... Nhận thức chung về sức khỏe tâm thần rất hạn chế nhưng thiếu năng động trong việc cập nhật kiến thức, học tập, bồi dưỡng nhằm nhận diện, ứng phó và giúp đỡ học sinh gặp vấn đề về cảm xúc, hành vi... bất thường. Hoặc có quan tâm thì cũng chỉ dừng ở mức độ hỏi han, không biết/không chủ động giúp đỡ.
Đáng nói hơn cả, một số trường học có phòng tham vấn tâm lý/tư vấn học đường... để học sinh tìm tới nhưng tập thể cán bộ, giáo viên nhà trường không mấy ủng hộ nên học sinh cũng ít mặn mà, bỏ qua cơ hội được tiếp cận và hỗ trợ bởi chuyên viên tâm lý.
Sức khỏe tâm thần từ lâu đã trở thành một trong những yếu tố cần được xem xét để đánh giá sự khỏe mạnh chung của một người. Nhưng cơ bản, nhiều nhà quản lý giáo dục, sư phạm, đặc biệt là giáo viên chủ nhiệm vẫn rất loay hoay và bối rối khi xử lý đơn xin nghỉ phép không phải vì bệnh lý cơ thể mà do tâm bệnh vì thiếu văn bản chỉ đạo hoặc quy định rõ ràng từ ngành giáo dục.
Thiết nghĩ, giáo dục nhà trường, đặc biệt giáo viên cần thực hành lời nhắn nhủ của Giáo sư Hồ Ngọc Đại trong công tác quản lý, giáo dục học sinh, phải làm sao cho "Mỗi ngày đến trường là một ngày vui", còn nếu trẻ không vui, hay stress hãy cho trẻ được nghỉ ngơi, được gặp các chuyên viên tâm lý để giải tỏa khó khăn rồi quay lại học khi sức khỏe tâm lý ổn định hẳn sẽ tốt hơn rất nhiều.
Lấp 'khoảng trống' tư vấn tâm lý học đường Liên tiếp xảy ra các vụ việc đau lòng liên quan học đường như: Bạo lực, trầm cảm... thời gian qua, để lại hậu quả nghiêm trọng, làm tổn thương cả về thể chất và tinh thần của các em học sinh. Một trong những nguyên nhân dẫn đến tình trạng nêu trên là do công tác tư vấn tâm lý học đường...