Sốc: Phát minh 2.000 tuổi của người Maya có thể cứu chúng ta

Một cuộc khủng hoảng đe dọa người hiện đại có thể được đẩy lùi bởi thứ giúp người Maya sinh tồn hơn 1.000 năm giữa điều kiện vô cùng khắc nghiệt.

Người Maya khiến nhân loại thán phục vì đã phát triển một nền văn minh không tưởng, bao gồm hệ thống nông nghiệp rộng lớn trên những vùng thiếu nước sạch nghiêm trọng nhất.

Để làm được điều đó, từ hơn 2.000 năm trước họ đã phát triển các công trình thủy lợi quy mô lớn, các hệ thống hồ chứa, trữ nước khổng lồ và các công nghệ lọc nước gây sốc vì “vượt thời gian”, bao gồm lọc bằng thạch anh kiểu hiện đại.

Nghiên cứu vừa công bố trên Proceedings of the National Academy of Sciences tập trung vào một loại hệ thống lọc nước trong số đó.

Bản đồ LiDAR thành cổ Tikal của người Maya, với các công trình hạ tầng đáng kinh ngạc bao gồm hệ thống hồ chứa nước- Ảnh: Bryan Lin

GS nhân chủng học Lisa Lucero từ Trường Đại học Illinois Urbana-Champaign và các cộng sự tin rằng một dạng hệ thống lọc nước “công nghệ sinh học” cổ đại của người Maya có thể trở thành nguyên mẫu cho các hệ thống hiện đại.

Điều này sẽ giúp đối phó với tình trạng khủng hoảng nước sạch gây lo ngại trên toàn cầu ngày nay, giải quyết nhu cầu nước bền vững cho tương lai.

Công nghệ sinh học thời cổ đại đó đơn giản và thông minh đến kinh ngạc, được phát hiện từ những thành đô cổ của người Maya khắp Trung Mỹ.

Theo SciTech Daily, các thành đô đó chứa mạng lưới những hồ chứa nước khổng lồ, đủ cung cấp nước uống sạch cho hàng ngàn đến hàng chục ngàn dân trong suốt 5 tháng mùa khô mỗi năm và trong cả các thời kỳ hạn hán lâu dài hơn.

Đó là một nỗ lực cực lớn của người Maya, bởi khu vực họ sinh sống nguồn nước thường không sạch, chứa nhiều kim loại nặng và các chất có hại cho sức khỏe khác.

Vì vậy, bên cạnh việc xây dựng hệ thống hồ chứa, kênh, đập, cống, đê để phân phối nước sạch và xử lý nước thải, người Maya còn đầu tư cho hệ thống lọc nước.

Trong số đó, một số hồ chứa được sử dụng thạch anh, cát zeolit. Một số khác sử dụng chính các thực vật thủy sinh bản địa để làm sạch nước, phổ biến ở những vùng đất không có sẵn thạch anh và các khoáng chất lọc nước khác.

Thành đô Tikai lừng danh (tọa lạc ở Guatemala ngày nay) là một ví dụ.

Để có thạch anh, người ta sẽ phải mua từ nơi rất xa xôi. Do vậy, hoàng gia Maya đã quyết định dùng loại “công nghệ sinh học” cổ đại. Các thực vật thủy sinh được ứng dụng bao gồm cói, sậy, cỏ đuôi mèo (hương bồ, cỏ nến)…

Các thực vật này đã được tìm thấy trong trầm tích ở các hồ nước cổ của người Maya.

Chúng có khả năng giảm độ đục của nước, hấp thụ ni-tơ và phốt pho. Các bằng chứng cho thấy rõ ràng người Maya chủ động trồng chúng bên trong hồ chứa, thay mới định kỳ.

Trong số các thực vật thủy sinh được dùng còn bao gồm loài hoa súng bản địa Nymphaea ampla, chỉ phát triển mạnh trong vùng nước sạch.

Điều này đã giúp giải thích một bí mật lớn: Hoa súng đối với người Maya tượng trưng cho vương quyền. Bởi lẽ, hoàng gia Maya đã có được địa vị chính nhờ công nghệ cung cấp nước sạch “vượt thời gian”.