Sắp thử vắc xin ngừa HIV/AIDS trên người sau 8 năm nghiên cứu
Sau 8 năm nghiên cứu, giữa tháng 4-2021 Pháp sẽ bắt đầu thử nghiệm trên người vắc xin ngừa virus HIV. Vắc xin được phát triển theo công nghệ tiên tiến duy nhất trên thế giới.
Tế bào đuôi gai (màu xanh) tấn công tế bào T (màu vàng) – Ảnh: SCIENCE
Đối với bệnh HIV/AIDS, các phương pháp điều trị hiện thời nhằm giúp người mắc bệnh có thể sống chung với bệnh chứ không có thuốc chữa khỏi.
Viện Nghiên cứu sức khỏe và y học quốc gia Pháp (INSERM) đ.ánh giá đây là lý do phải phát triển vắc xin ngừa virus HIV (virus gây hội chứng suy giảm miễn dịch mắc phải ở người) để ngăn chặn lây nhiễm.
Vắc xin CD40.HIVRI.Env loại trừ HIV như thế nào?
Chủ trì nghiên cứu vắc xin ngừa HIV là Viện Nghiên cứu vắc xin (VRI) do INSERM, Cơ quan quốc gia nghiên cứu AIDS và các bệnh viêm gan do virus (ANRS) cùng Đại học Paris Est Créteil ở Pháp thành lập.
Ứng viên vắc xin có tên gọi CD40.HIVRI.Env. INSERM khẳng định vắc xin này được phát triển theo công nghệ tiến tiến duy nhất trên thế giới.
Thông báo tuyển 72 tình nguyện viên ở Paris – Ảnh: VRI
Thành phần vắc xin gồm một kháng nguyên kết hợp với một kháng thể đơn dòng do hai công ty GTP Technology (Pháp) và Novasep (Bỉ) sản xuất.
GS miễn dịch học lâm sàng Yves Lévy – tổng giám đốc VRI – giải thích trên kháng thể đơn dòng có gắn một protein vỏ bọc của virus HIV.
Kháng thể đơn dòng sẽ nhắm vào các tế bào đuôi gai (còn gọi là tế bào tua), vốn được xem là lính canh trong hệ miễn dịch có chức năng can thiệp quá trình kích hoạt phản ứng miễn dịch. Hệ miễn dịch của chúng ta sẽ học cách nhận biết protein đó để vô hiệu hóa virus HIV.
Công nghệ này đã cho kết quả tốt ở loài linh trưởng, và đây là lần đầu tiên sử dụng trên người.
Vắc xin đang ở giai đoạn nào?
Video đang HOT
Virus HIV (màu đỏ) lây nhiễm tế bào bạch cầu – Ảnh: bionum.univ-paris-diderot.fr
Vắc xin CD40.HIVRI.Env có chức năng ngăn ngừa lây nhiễm tiềm ẩn, chứ không chữa được bệnh HIV/AIDS. Hiện thời vắc xin sắp bước vào giai đoạn 1 thử nghiệm trên người, nhằm đ.ánh giá khả năng dung nạp và sản sinh kháng thể trên nhóm nhỏ tối đa 100 tình nguyện viên.
Thử nghiệm được thực hiện theo phương pháp mù đôi (một nhóm được tiêm ứng viên vắc xin và một nhóm được tiêm giả dược).
VRI đã thông báo tuyển 72 tình nguyện viên khỏe mạnh từ 18-65 t.uổi tham gia thử nghiệm. Thời gian thử nghiệm kéo dài một năm ,với 8 lần tới bệnh viện.
Vắc xin CD40.HIVRI.Env có thể được sử dụng riêng lẻ hoặc kết hợp với loại vắc xin thứ hai mang tên DNA-HIV-PT123, nhằm tăng cường tác dụng của vắc xin và duy trì phản ứng miễn dịch lâu dài.
Vắc xin DNA-HIV-PT123 đang được Viện Dị ứng và bệnh truyền nhiễm quốc gia (NIAID) ở Mỹ phát triển. Vắc xin đã được thử nghiệm trên 700 tình nguyện viên ở Uganda, Nam Phi và Tanzania với kết quả đạt hiệu quả một phần.
Vì sao đến nay chưa có vắc xin ngừa HIV?
Vắc xin ngừa virus SARS-CoV-2 được phát triển chưa tới một năm, trong khi chưa có vắc xin ngừa virus HIV dù HIV đã lây nhiễm 40 năm nay. Nguyên nhân do SARS-CoV-2 là virus corona, còn HIV là retrovirus.
GS Olivier Schwartz ở Viện Pasteur Paris giải thích trên kênh truyền hình Pháp BFMTV: “HIV tự chèn vào các tế bào, sau đó trở thành một phần của tế bào, do đó rất khó loại bỏ và ngăn chặn virus lây nhiễm”.
TS virus học Franoise Barré-Sinoussi là người đồng phát hiện virus HIV năm 1983 nhận xét: “Virus HIV đặc biệt có tính đa dạng di truyền cao nên tiến hóa nhanh hơn nhiều so với SARS-CoV-2″.
Ngoài ra, virus HIV còn tấn công luôn các tế bào bảo vệ miễn dịch, trong khi SARS-CoV-2 không như vậy.
Bước tiến quan trọng của vaccine ngừa HIV sau 40 năm
Hai nhóm chuyên gia tại Pháp và Mỹ bước vào giai đoạn một thử nghiệm lâm sàng vaccine HIV trên người. Điều này mang đến những kỳ vọng mới cho công cuộc chống lại đại dịch HIV/AIDS.
Hiện tại, HIV/AIDS là căn bệnh chưa thể tìm ra thuốc chữa và vaccine phòng ngừa. Các loại vaccine theo công thức truyền thống gặp phải trở ngại lớn khi không thể tìm ra virus và tạo phản ứng miễn dịch.
Mới đây, hai dự án nghiên cứu tại Pháp và Mỹ đã thử nghiệm vaccine ngừa HIV trên người giai đoạn một, đ.ánh dấu bước tiến quan trọng trong phát triển chế phẩm sinh học này sau 40 năm.
Vaccine ngừa HIV với công nghệ độc nhất thế giới
Tại Pháp, sau 8 năm nghiên cứu, Viện Nghiên cứu Vaccine (thuộc Viện Nghiên cứu Quốc gia - INSERM), Đại học Paris Est Créteil, tuyên bố họ sắp thử nghiệm vaccine ngừa HIV khác mang tên CD40.HIVRI.Env vào tháng 4.
Theo Les Echos, Viện Nghiên cứu Quốc gia Pháp khẳng định vaccine này được phát triển theo công nghệ tiên tiến, độc nhất trên thế giới. Thông tin từ tổ chức này cho thấy chương trình thử nghiệm lâm sàng giai đoạn một đang tuyển 72 tình nguyện viên, độ t.uổi từ 18 đến 65, không gặp vấn đề gì về sức khỏe. Thời gian thử nghiệm kéo dài một năm, tình nguyện viên cần tới bệnh viện để kiểm tra 8 lần.
Các nhà khoa học phát triển loại huyết thanh nhắm vào những tế bào cụ thể để chống lại cuộc tấn công từ HIV. Đây là những tế bào có gai, làm nhiệm vụ như lính canh trong hệ miễn dịch.
Giáo sư Yves Lévy, Giám đốc Viện Nghiên cứu Vaccine, giải thích: "Với vaccine này, việc quan trọng nhất là 'dạy' cơ thể phản ứng chống lại virus chính xác tới cấp độ tế bào. Hệ miễn dịch phải học cách nhận biết và vô hiệu hóa HIV khi vaccine gắn protein vào vỏ bọc của virus". Vì vậy, CD40.HIVRI.Env có chức năng ngăn ngừa lây nhiễm tiềm ẩn, không chữa được bệnh HIV/AIDS.
Timothy Ray Brown, người đầu tiên khỏi HIV trên thế giới. Tuy nhiên, ông đã qua đời vì ung thư vào năm 2020. Ảnh: NY Times.
Thành phần của CD40.HIVRI.Env là sự kết hợp giữa một kháng nguyên hỗn hợp với một kháng thể đơn dòng. Chúng do Công ty GTP Technology (Pháp) và Novasep (Bỉ) sản xuất. Công nghệ này đã cho kết quả tốt ở loài linh trưởng. Đây là lần đầu tiên chúng được sử dụng trên người.
INSERM cho hay thử nghiệm giai đoạn một sẽ tiêm cả giả dược cho tình nguyện viên. Mục tiêu là đ.ánh giá khả năng đáp ứng các liều lượng khác nhau của vaccine khi sử dụng đơn lẻ hoặc kết hợp. Đây cũng là cơ sở cho giai đoạn II, III khi thử nghiệm lâm sàng.
Loại vaccine mà CD40.HIVRI.Env có thể kết hợp là DNA-HIV-PT123. Đây là vaccine DNA có thể khuếch đại phản ứng miễn dịch, giúp tăng hiệu quả phòng ngừa.
DNA-HIV-PT123 đang được Viện Dị ứng và Bệnh truyền nhiễm Quốc gia Mỹ (NIAID) phát triển. Nó đã thử nghiệm trên 700 tình nguyện viên ở Uganda, Nam Phi và Tanzania, cho hiệu quả một phần.
Phát triển tiếp loại vaccine ngừa HIV đã thành công trên khỉ
Cách đây gần 20 năm, các nhà khoa học tại Đại học Khoa học và Sức khỏe Oregon, Mỹ, đã tìm ra loại vaccine mới. Nó được nhắm tới mục đích ngăn ngừa HIV/AIDS. Tuy nhiên, thời điểm đó, vaccine chỉ kháng được virus HIV trên khỉ (còn gọi là SIV). Nó được chứng minh ngừa SIV trên khoảng 50% loài động vật linh trưởng không phải con người.
Hiệu quả của vaccine này trên người vẫn là trở ngại. HIV/AIDS là một trong những căn bệnh hiểm nghèo không có cách điều trị và phòng ngừa. Theo Medical Express , các nhà nghiên cứu tại Đại học Khoa học và Sức khỏe Oregon, Mỹ, đã giải mã lý do vì sao vaccine trên chỉ có tác dụng trên khỉ và tìm ra con đường phát triển nó để mang tới hiệu quả cho con người.
Trong chuỗi bài báo khoa học được công bố ngày 25/3 trên tạp chí Science and Science Immunology, những người tạo ra cytomegalovirus (hay còn gọi là CMV) đã mô tả cơ chế sinh học bất thường mà ứng cử viên vaccine HIV hoạt động.
Các phát hiện từ nhóm chuyên gia tại Đại học Khoa học và Sức khỏe Oregon giúp tinh chỉnh VIR-1111, loại vaccine thử nghiệm dựa trên CMV nhằm chống lại HIV. Nó được phát triển tại đại học trên và đang được đ.ánh giá, thử nghiệm lâm sàng giai đoạn một trên người.
Đây là lần đầu tiên vaccine VIR-1111 bước vào giai đoạn thử nghiệm trên người sau gần 20 năm. Thử nghiệm này do Công ty Vir Biotechnology phối hợp nhóm chuyên gia Đại học Khoa học và Sức khỏe Oregon tiến hành.
Phó giáo sư Klaus Frueh (trái) và Phó giáo sư Scott Hansen đang chủ trì dự án thử nghiệm lâm sàng vaccine ngừa HIV VIR-1111 trên người tại Mỹ. Ảnh: UHSO.
Phó giáo sư, tiến sĩ Louis Picker, Phó giám đốc Viện Vaccine và trị liệu gene, Đại học Khoa học và Sức khỏe Oregon, cho biết: "Biết được cơ chế mà vaccine SIV hoạt động trên khỉ (dựa vào CMV) giúp chúng tôi có đ.ánh giá tiềm năng nhằm ứng dụng nó trên người nhanh chóng hơn. Nếu trỏ vaccine CMV vào sai đoạn mã gene, phản ứng miễn dịch cần thiết sẽ không được kích hoạt. Vì vậy, chúng tôi phải luồn kim tiêm vaccine CMV chính xác để vừa bảo vệ tình nguyện viên, vừa đảm bảo nó có hiệu quả".
Cơ chế hoạt động của vaccine này dựa vào việc đan những mảnh nhỏ mầm virus HIV vào một dạng suy yếu của virus herpes - còn được gọi là cytomegalovirus. Cytomegalovirus ở người kích hoạt phản ứng miễn dịch mạnh mẽ (tế bào T). Vaccine từ CMV hứa hẹn hoạt động tốt hơn những loại khác, nhất là với các mầm bệnh lây nhiễm nhanh, phá hủy hệ miễn dịch và có thể trốn khỏi cơ quan này.
Nghiên cứu được công bố trên Science Immunology cho thấy vaccine VIR-1111 chỉ có thể tạo ra các tế bào T đặc biệt, chống lại SIV nếu 8 gene bị thiếu hoặc bất hoạt. Bài báo khác xuất bản trên Science 's First Release miêu tả cách protein cytomegalovirus (Rh67) tạo ra các tế bào T MHC-E để chống lại SIV. Hai bài báo này đã gợi ý cách vaccine từ CMV tạo ra các phản ứng khác thường của tế bào T.
Phó giáo sư Louis kỳ vọng: "Nếu thành công, cách tiếp cận này sẽ mang tới cách hoàn toàn mới để phát triển vaccine. Nó không chỉ được ứng dụng cho phòng ngừa HIV/AIDS mà còn với các truyền nhiễm như lao, sốt rét hay hiểm nghèo là ung thư".
Tuy nhiên, hiện tại, chương trình thử nghiệm lâm sàng trên người của vaccine VIR-1111 chưa được tiết lộ nhiều về các thông tin như bao nhiêu tình nguyện viên, liều lượng sử dụng hay phản ứng sau tiêm.
HIV/AIDS vẫn là bệnh chưa thể tìm ra cách phòng ngừa và chữa trị. Ảnh: Freepik.
Vì sao khó điều chế thành công vaccine ngừa HIV?
Năm 1984, Viện Y tế Quốc gia Mỹ và Viện Pasteur tuyên bố về virus HIV gây ra đại dịch AIDS. Khi đó, Bộ trưởng Y tế và Nhân sinh Mỹ Margaret Heckler hứa hẹn sẽ có vaccine ngừa căn bệnh này trong vòng 2 năm.
Tuy nhiên, điều đó không thành sự thật. Phương pháp phát triển vaccine truyền thống không thể sử dụng trên virus HIV. Hệ thống miễn dịch, chống lại bệnh tật, không phản ứng với chủng virus này. Nó tạo kháng thể HIV nhưng chỉ làm bệnh chậm phát triển mà không thể ngăn cản nó.
Các vaccine trước đây được tạo ra theo cơ chế bắt chước khả năng miễn dịch tự nhiên chống lại virus. Điều này xây dựng trên cơ sở những người đã khỏi bệnh. Tuy nhiên, gần như không có bệnh nhân nào khỏi hoàn toàn HIV/AIDS nên không có phản ứng miễn dịch nào cho vaccine bắt chước.
HIV là một bệnh n.hiễm t.rùng gây ra do retrovirus, sau đó, nó chuyển sang giai đoạn 3 hoặc AIDS. Với hết các bệnh n.hiễm t.rùng, vaccine giúp cơ thể có thêm thời gian để tự loại bỏ virus, ngăn n.hiễm t.rùng trước khi bệnh chuyển nặng.
Tuy nhiên, người nhiễm HIV có thời gian dài không biểu hiện triệu chứng trước khi chuyển thành AIDS. Giai đoạn này virus ẩn mình trong DNA người bệnh. Cơ thể không thể tìm ra hay phá hủy tất cả bản sao của virus để tự chữa lành.
Theo kênh truyền hình BFMTV, Giáo sư Olivier Schwartz, Viện Pasteur Paris, giải thích: "HIV tự chèn vào các tế bào, sau đó trở thành một phần của tế bào, do đó rất khó loại bỏ và ngăn chặn virus lây nhiễm".
Phương pháp giúp phát hiện chính x.ác n.gười nhiễm HIV Hiện nay, cách duy nhất để xác định một người có nhiễm HIV hay không là xét nghiệm. HIV là bệnh n.hiễm t.rùng, tấn công tế bào bạch cầu T-CD4 trong hệ miễn dịch của cơ thể. Virus phá hủy các tế bào này, làm suy yếu khả năng miễn dịch, khiến bệnh nhân không thể chống lại các bệnh như lao, ung...
