Quyền ân xá gây tranh cãi của Trump

Trump có thể ân xá cho các con cùng chính mình trước khi rời Nhà Trắng, quyết định sẽ gây tranh cãi như một số tổng thống Mỹ trước đây.

Donald Trump chỉ còn chưa đầy 50 ngày trong nhiệm kỳ tổng thống. Quá trình chuyển giao quyền lực đã bắt đầu đối với Tổng thống đắc cử Joe Biden, Trump ít xuất hiện công chúng và thực hiện ít nhiệm vụ tổng thống hơn kể từ Ngày bầu cử, trong khi ông tiếp tục thúc đẩy cáo buộc gian lận bầu cử.

Nhưng có một quyền lực Trump vẫn có thể tùy ý sử dụng cho đến trưa 20/1/2021, thời điểm Biden nhậm chức, đó là quyền ân xá.

Trump đã báo hiệu rằng ông có thể sẽ ân xá cho các đồng minh trong những ngày cuối của nhiệm kỳ. Ngày 25/11, ông ân xá cựu cố vấn an ninh quốc gia Michael Flynn, người năm 2017 nhận tội khai man với FBI về liên hệ của ông với đại sứ Nga.

Tổng thống Trump tại Nhà Trắng ngày 26/11. Ảnh: AFP .

Những nhà lập quốc của nước Mỹ khi soạn thảo Hiến pháp đã xem quyền ân xá là một cách để thể hiện lòng thương xót và phục vụ lợi ích công cộng. Lệnh ân xá đầu tiên do Tổng thống George Washington ban hành năm 1795 với hai người đàn ông bị kết tội tham gia Cuộc nổi dậy Whisky phản đối chính phủ áp thuế với rượu mạnh.

Sau Nội chiến 1861-1865 giữa miền bắc và miền nam nước Mỹ, Tổng thống Andrew Johnson đã ban lệnh ân xá vô điều kiện cho những người lính đã phục vụ trong quân đội bị đánh bại của Liên minh miền Nam. Tổng thống Jimmy Carter năm 1977 đã ân xá cho hơn 200.000 người trốn nghĩa vụ quân sự.

Giới chuyên gia nói rằng không có gì lạ khi các tổng thống ban hành lệnh ân xá gây tranh cãi trong giai đoạn chuyển giao quyền lực. Tháng 12/1992, Tổng thống George H.W. Bush ân xá cho 6 bị cáo trong bê bối Iran-Contra (các quan chức cấp cao trong nhiệm kỳ thứ hai của Reagan bí mật tạo điều kiện bán vũ khí cho Iran). Trong tuần cuối cùng tại vị năm 2001, Tổng thống Bill Clinton đã ân xá cho nhà tài chính Marc Rich, người bị truy tố về tội trốn thuế và gian lận thuế. Vợ cũ của Rich đã quyên góp nhiều tiền cho gia đình Clinton.

“Quyền ân xá thường được chú ý nhiều trong các cuộc chuyển giao quyền lực”, Max Stier, giám đốc điều hành của Hiệp hội Dịch vụ Công, cho biết.

Nhưng Trump được đặc biệt chú ý vì sử dụng quyền lực này để phục vụ cho lợi ích của các đồng minh và những người ông quen biết. Tính đến ngày 10/11, Jack Goldsmith, tác giả một cuốn sách về Trump, tính toán rằng trong số 41 lệnh ân xá hoặc giảm án mà Trump đưa ra trong nhiệm kỳ, 88% có mối liên hệ cá nhân hoặc chính trị với ông. “Chưa tổng thống nào sử dụng quyền lực ân xá để phục vụ bản thân nhiều như vậy”, Goldsmith viết.

Ân xá sẽ xóa sạch án tích cho một người. Trump có thể ân xá gần như bất kỳ ai. Hiến pháp Mỹ quy định “tổng thống có quyền ban hành lệnh ân giảm (giữ nguyên bản án nhưng xóa sổ hình phạt) và ân xá với các tội danh tại Mỹ, ngoại trừ trường hợp bị xem xét bãi nhiệm”. Tổng thống không cần sự chấp thuận của bất kỳ bên nào và cũng không cần phải đưa ra lý do khi khoan hồng cho ai đó.

Tuy nhiên, quyền ân xá của tổng thống Mỹ không phải là tuyệt đối, vì chỉ được áp dụng cho tội phạm liên bang. Lệnh này không có hiệu lực với tội phạm cấp bang.

Lệnh ân xá cũng có thể được ban hành với những người chưa bị truy tố. Tổng thống Gerald Ford đã ân xá cho Tổng thống Richard Nixon vì hành vi của Nixon liên quan đến bê bối Watergate năm 1972 (phụ tá thân cận của Nixon tổ chức vụ đột nhập vào văn phòng của đảng Dân chủ), mặc dù Nixon lúc đó chưa đối mặt với bất cứ quyết định truy tố nào.

Theo quy trình thông thường, những người muốn xin ân xá gửi đơn đến Văn phòng Biện lý đặc trách Ân xá thuộc Bộ Tư pháp để chờ đánh giá. Nhưng về mặt pháp lý, Tổng thống có thể ra quyết định ân xá cho bất kỳ ai mà không cần ý kiến đề đạt từ văn phòng này. Khi Trump ân xá cho cựu cảnh sát trưởng hạt Maricopa Arizona Joe Arpaio năm 2017, ông đã không thực hiện theo quy trình thông thường của Bộ Tư pháp.

Các chuyên gia pháp lý bất đồng quan điểm về việc liệu Trump có thể tự ân xá cho chính mình hay không , bởi chưa có tổng thống Mỹ nào từng thử điều này. Nhưng năm 2018, Trump đã viết trên Twitter rằng ông có “quyền tuyệt đối” làm vậy khi cuộc điều tra của công tố viên đặc biệt Robert Mueller về cáo buộc Nga can thiệp bầu cử Mỹ năm 2016 đang diễn ra.

Tuần này, Sean Hannity, người dẫn chương trình Fox News và là đồng minh của Trump, gợi ý Tổng thống nên ân xá cho cả gia đình và bản thân.

Tháng 1/2018, trong cuộc điều tra của Mueller, các luật sư của Trump, Jay Sekulow và John Dowd, đã gợi ý Trump có quyền làm vậy trong thư dài 20 trang gửi cho công tố viên đặc biệt, nói rằng hiến pháp Mỹ cho phép tổng thống “chấm dứt điều tra hoặc thậm chí thực hiện quyền lực ân xá nếu ông muốn”. Họ không nói rõ ràng rằng Trump có thể tự ân xá, nhưng cách diễn đạt của thư để ngỏ khả năng đó.

Trong quá khứ, lập trường chính thức của nhánh hành pháp là tổng thống không thể tự ân xá cho mình. Một bản ghi nhớ năm 1974 của Văn phòng Cố vấn Pháp lý dưới thời Nixon viết rằng việc tự ân xá sẽ vi phạm nguyên tắc pháp lý nền tảng của Mỹ là không ai được làm thẩm phán trong vụ án của chính mình.

Tuy nhiên, tài liệu này thừa nhận tổng thống Mỹ vẫn có thể “lách luật”. “Theo Tu chính án thứ 25, nếu tổng thống tuyên bố ông tạm thời không thể đảm đương nhiệm vụ, phó tổng thống sẽ trở thành quyền tổng thống và có thể ban lệnh ân xá cho tổng thống. Sau đó, tổng thống có thể từ chức hoặc tiếp tục nhiệm vụ”, tài liệu có đoạn viết.

Tòa án Tối cao chưa bao giờ đưa ra phán quyết về việc liệu tổng thống có thể tự ân xá hay không và gần như chắc chắn sẽ có một cuộc chiến pháp lý nổ ra nếu Trump làm vậy.

Tuy nhiên, điều chắc chắn là Trump có quyền ân xá cho thành viên gia đình. Bill Clinton từng ân xá cho em trai cùng mẹ khác cha Roger Clinton, người bị cáo buộc tàng trữ cocaine.

Theo New York Times, Trump đã thảo luận với các cố vấn về khả năng ban lệnh ân xá cho các con, con rể Jared Kushner và luật sư Rudy Giuliani trước khi rời nhiệm sở. Trump cũng hỏi các luật sư về khả năng tự ân xá.

Về mặt lý thuyết, tổng thống Mỹ có thể bí mật ban lệnh ân xá. Lịch sử Mỹ từng có trường hợp như vậy ở cấp bang. Năm 2003, công chúng mới biết các thống đốc Nam Dakota đã ban nhiều lệnh ân xá trong nhiều thập kỷ, tên tuổi và hồ sơ của những người này được giấu kín theo luật từ năm 1983. New York Times cho biết việc này đã khiến công chúng bang tức giận và thu hút sự chú ý đến điều luật nói rằng mọi tài liệu từ khi bắt giữ đến kết án đều có thể được niêm phong sau khi lệnh ân xá được ban.

Nhưng đó chỉ là luật của bang Nam Dakota, vì vậy, nó sẽ không được áp dụng theo cách tương tự ở Nhà Trắng. Nếu một người được tổng thống ân xá sau đó bị truy tố, lệnh ân xá sẽ được công bố trong quá trình tố tụng. Năm 2017, một nghị sĩ đảng Dân chủ đã đưa ra dự luật buộc Nhà Trắng phải công bố những người được tổng thống ân xá vì lo ngại Trump sẽ âm thầm ân xá cho phụ tá và thành viên gia đình liên quan đến cuộc điều tra của Mueller.

Nhưng “giữ bí mật lâu dài không phải là mối nguy hiểm vì khi giới chức truy tố hay kết án người đã được ân xá, lệnh này sẽ được công bố”, nghị sĩ Illinois Raja Krishnamoorthi, người đưa ra dự luật, nói. Dự luật này chưa được thông qua.

Cách duy nhất để lệnh ân xá không được biết đến là Trump ân xá cho ai đó trước khi họ bị truy tố và người này sau này không dính líu vào bất cứ quá trình tố tụng nào.

Trump không thể nhận tiền để ban lệnh ân xá . Mỹ quy định việc “trực tiếp hoặc gián tiếp trao, đề nghị hoặc hứa hẹn bất cứ thứ gì có giá trị cho bất kỳ quan chức nào” để “gây ảnh hưởng đến công việc” là hành vi phạm tội liên bang.

Các tài liệu tòa án được mở niêm phong ngày 1/12 cho thấy Bộ Tư pháp Mỹ đang điều tra nghi vấn về đường dây “đổi tiền lấy ân xá”. Các công tố viên liên bang ở Washington cho biết họ có bằng chứng về một âm mưu hối lộ, trong đó nghi phạm “gợi ý về một khoản đóng góp chính trị lớn để đổi lấy lệnh ân xá hoặc giảm án” từ Tổng thống Trump.

Khoảng gần một nửa trong số 18 trang tài liệu đã bị bôi đen nội dung, trong khi phần được công khai chỉ cung cấp rất ít chi tiết. Tài liệu này không nêu danh tính của những người liên quan đến cuộc điều tra, vì vậy không rõ Nhà Trắng biết về cáo buộc này đến mức nào. Trump ngày 1/12 chỉ trích cuộc điều tra là “tin giả”.