Phát hiện kiến trúc Phật giáo 1.200 năm tuổi tại Bangladesh

Theo dõi VGT trên

Nhóm các chuyên gia thuộc Sở Khảo cổ Bangladesh vừa phát hiện khu phức hợp Phật giáo cổ, cách đây 12 thế kỷ.

Nơi phát hiện ra công trình cổ này là Dalijhara Dhibi, ngoại ô phụ cận Kheshbpur thuộc quận Jessore. Tại đây, các nhà khảo cổ quan sát thấy tàn tích của 2 ngôi chùa, cổng chùa cùng 18 phòng ở của chư Tăng trong khu này. Qua đánh giá, các cấu trúc này có mặt từ giữa thế kỷ 9 đến thế kỷ 11.

Phát hiện kiến trúc Phật giáo 1.200 năm tuổi tại Bangladesh - Hình 1
Khu phức hợp bị chôn vùi từng là một cánh đồng xoài, được phát hiện lần đầu tiên cách đây 30 năm

Ông Afroza Khan Mita, giám đốc Cơ quan Khảo cổ quận Khulna, giám sát công trình khai quật khẳng định “đây là lần đầu tiên cấu trúc dạng này được tìm thấy ở vùng Tây Nam Bangladesh và phía nam khu vực Tây Bengal”.

Khám phá này có ý nghĩa khảo cổ học quan trọng về lịch sử phát triển Phật giáo ở Bangladesh. Ngôi tự viện thứ 2 được phát hiện ở Nam Bengal sau khi một ngôi tự viện được tìm thấy trước đó ở khu khảo cổ Bharat Bhayana – tiến sĩ khảo cổ học người Ấn Độ Arun Nag cho biết (theo Dhaka Tribune).

Theo đó, công trình cổ xưa này có nhiều điểm khác biệt so với các cấu trúc từng được tìm thấy trước đó ở các điểm khảo cổ Phật giáo khác tại Bangladesh hay tại Bihar, Odisha, Tây Bengal (Ấn Độ). Hiện các chuyên gia đang tiến hành so sánh những khác biệt này với các cấu trúc khác cùng niên đại tại vùng Nam Á. Sau khi việc khai quật được hoàn tất, sự phát hiện này được xem là sẽ làm giàu có hơn cho ngành khảo cổ học Bangladesh – các chuyên gia nhấn mạnh.

Theo tờ báo địa phương Prothom Alo ở Bengal, khu vực phát hiện công trình cổ xưa này từng là một cánh đồng xoài. Năm 1988, một trận bão lớn đã đánh bật hầu hết các cây xoài ở đây. Sau đó, người dân nơi đây bắt đầu canh tác chuối. Khi chuẩn bị đất trồng trọt, một lớp nền bằng gạch nằm sâu bên dưới được phát hiện. Điều này khiến người dân ngạc nhiên nhưng không được các nhà khảo cổ học quan tâm.

Tháng 11 năm ngoái, hơn 30 năm sau phát hiện đầu tiên, chủ nhân của mảnh vườn này quyết định trồng xoài trở lại và phát hiện các khối gạch đỏ lớn bên dưới. Từ đó, các chuyên gia khảo cổ bắt tay về việc khai quật.

Huệ Trần

5 mãng xà đáng sợ của thế giới thần thoại: Con số 1 giết thần Thor sau 9 bước chân

Trong các nền văn hóa Hy Lạp, Bắc Mỹ... rắn tượng trưng cho khả năng sinh sản, tái sinh và bất tử.

5 mãng xà đáng sợ của thế giới thần thoại: Con số 1 giết thần Thor sau 9 bước chân - Hình 1

Ảnh minh họa: Internet

Dưới đây là hình tượng của 5 con rắn tiêu biểu xuất hiện trong lịch sử và thần thoại, đóng vai trò quan trọng trong các nền văn hóa trên thế giới.

1/ Jrmungandr , con rắn biển trong truyền thuyết người Viking

5 mãng xà đáng sợ của thế giới thần thoại: Con số 1 giết thần Thor sau 9 bước chân - Hình 2

Thor vùi dập con rắn Jrmungandr. Photo: Fine Art Images/Heritage Images/Getty Images

Trong thần thoại Bắc Âu, có rất ít câu chuyện kịch tính như của Jrmungandr - con rắn biển mạnh mẽ, khổng lồ, được xem là 'Mãng xà trần gian'. Jrmungandr, một trong ba người con của vị thần Loki và nữ khổng lồ Angrboda, đã bị Odin (cha của thần Thor) ném xuống biển.

Nó lớn dần lên cho đến khi cơ thể bao quanh toàn bộ Trái Đất. Trong trận chiến Ragnarok, Thor dung búa Mjolnir giết chết Jrmungandr, tuy nhiên sau khi bước được 9 bước Thor đã gục ngã và chết ngay trên chiến trường do nọc độc từ vết cắn của Jrmungandr.

2/ Truyền thuyết Medusa và Gorgons

5 mãng xà đáng sợ của thế giới thần thoại: Con số 1 giết thần Thor sau 9 bước chân - Hình 3

Đầu của Medusa, được vẽ bởi Peter Paul Rubens. Photo: Leemage/Corbis/Getty Images

Trong thần thoại Hy Lạp, Gorgons là một người phụ nữ có mái tóc là những con rắn, ai nhìn vào mắt mụ ta sẽ bị hóa đá. Theo một số truyền thuyết, Medusa ban đầu là một phụ nữ xinh đẹp, cuộc hẹn hò của cô với thần Poseidon trong ngôi đền của thần Athena đã làm cho vị thần tức giận và biến cô thành Gorgons.

Athena sau đó đã giúp anh hùng Perseus giết Medusa bằng cách đưa cho anh ta một chiếc khiên bằng đồng, thứ có thể phản chiếu Medusa mà không phải nhìn vào mắt mụ ta.

3/ Thần Quetzalcoatl

5 mãng xà đáng sợ của thế giới thần thoại: Con số 1 giết thần Thor sau 9 bước chân - Hình 4

Một cái nhìn chi tiết về nghệ thuật Aztec mô tả Tezcatlipoca và Quetzalcoatl (phải) nuốt chửng một con người. Photo: PHAS/Universal Images Group/Getty Images

Trong số các vị thần nổi bật nhất của nền văn hóa ở miền Trung châu Mỹ, Quetzalcoatl là một vị thần có sự pha trộn giữa chim và rắn chuông. Đây chính là vị thần gió và mưa của người Aztec cổ, tượng trưng cho sự học tập, nghiên cứu khoa học và nông nghiệp. Quetzalcoatl đóng vai trò quan trọng trong việc tạo ra thế giới.

Trong thần thoại vị thần này đã tự biến mình thành rắn và xe xác con quái vật biển khổng lồ tên là Cipactli làm đôi, một phần của con quái vật trở thành mặt đất, phần còn lại trở thành bầu trời. Mặc dù những mô tả đầu tiên của Quetzalcoatl là một con rắn có chum lông dài, tuy nhiên các nền văn hóa sau này đã lấy hình ảnh con người để đại diện cho vị thần này.

4 / Rồng

5 mãng xà đáng sợ của thế giới thần thoại: Con số 1 giết thần Thor sau 9 bước chân - Hình 5
Ảnh: Wolfgang Kaehler / LightRocket / Getty Images

Hội trường Chariot ở thị trấn di sản thế giới Luông Pha Băng ở miền Trung Lào có xe tang bằng gỗ được chạm khắc bằng vàng của vua Sisavang Vong, được trang trí với những con rắn Naga lớn ở phía trước.

Trong các tôn giáo của Ấn Độ có đề cập đến một chủng tộc bán thần được gọi là Naga, lấy hình dạng nửa người, nửa rắn, nửa hổ. Trong Phật giáo, Naga thường được miêu tả là những chiến binh bảo vệ Đức Phật, tuy nhiên chúng cũng rất mạnh mẽ và trở nên nguy hiểm khi tức giận.

Trong số các Naga được nhắc đến trong Phật giáo, nổi tiếng nhất là Mucalinda, một vị vua Naga đã dùng chiếc mũ đầu rắn của mình để che chở cho Đức Phật khi người đang ngồi thiền trong một trận bão cát.

5/ Vũ điệu rắn của người Hopi

5 mãng xà đáng sợ của thế giới thần thoại: Con số 1 giết thần Thor sau 9 bước chân - Hình 6

Điệu nhảy rắn của bộ lạc Hopi người Mỹ bản địa. Photo: Culture Club/Getty Images

Trong hàng ngàn năm, các thành viên của bộ lạc người Mỹ bản địa ở phía Hopi ở phía Bắc Arizona thực hiện một nghi thức được gọi là vũ điệu rắn.

Các nghi lễ kéo dài nhiều ngày, với mục đích gọi mưa và khuyến khích việc sinh sản. Các vũ công nam thu thập rắn từ nhiều nơi khác nhau đến. Các con rắn này được rủa sạch và được quấn lên người của các vũ công khi họ thực hiện nghi lễ.

8/ Truyền thuyết về Bạch cốt tinh

5 mãng xà đáng sợ của thế giới thần thoại: Con số 1 giết thần Thor sau 9 bước chân - Hình 7
Ảnh: Herve Bruhat / Gamma-Rapho / Getty Images

Một nữ diễn viên đóng vai con rắn trắng trong Baishe Zhuan (Truyền thuyết về Bạch cốt tinh) trong một vở opera Trung Quốc, 2000.

Câu chuyện bắt nguồn từ Trung Quốc kể về về một nữ xà tinh màu trắng sống dưới nước, có hình dạng con người, được gọi là Bai Suzhen. Sau khi Bai yêu và kết hôn với một người đàn ông phàm trần.

Một tu sĩ Phật giáo có tên là Fahai đã tiết lộ danh tính của cô với chồng. Sau đó Fahai đã bắt cóc chồng của Bai và bẫy cô trong một ngôi chùa. Có nhiều truyền thuyết khác nhau về câu chuyện của Bạch cốt tinh, từ kinh dị đến lãng mạn trong nhiều thế kỉ ở Trung Quốc.

Một truyền thuyết về việc Fahai phải chiến đấu với bạch cốt tinh độc ác, đến mối tình lãng mạn, vượt qua khoảng cách giữa con người và loài rắn nhưng lại bị ngăn cấm của Bai và chồng mình.

Nguồn: History.com

Hoàng Tiến Đạt

Theo Trí thức trẻ (Tổ Quốc)

Bạn thấy bài viết này có hữu ích không?
Có;
Không

Tin liên quan

Tiêu điểm

Loài động vật đầu tiên biết đặt tên cho nhau giống con người, sử dụng ngôn ngữ riêng để gọi nhauLoài động vật đầu tiên biết đặt tên cho nhau giống con người, sử dụng ngôn ngữ riêng để gọi nhau
06:42:52 22/01/2025
Cô gái suýt bị bạn thân "cạch mặt" vì không mời cướiCô gái suýt bị bạn thân "cạch mặt" vì không mời cưới
08:42:21 23/01/2025
Top 10 loài chim quý hiếm với tên gọi và tiếng kêu độc lạ nhất Việt Nam: 'Bắt cô trói cột', 'khát nước'...Top 10 loài chim quý hiếm với tên gọi và tiếng kêu độc lạ nhất Việt Nam: 'Bắt cô trói cột', 'khát nước'...
06:42:44 22/01/2025
Mèo đi lạc vượt hơn 1.200km tìm đường về đoàn tụ với chủMèo đi lạc vượt hơn 1.200km tìm đường về đoàn tụ với chủ
16:53:55 23/01/2025
Loại thực vật vẻ ngoài quái dị, bất ngờ 'trở về từ cõi chết' sau hơn 20 năm: Loài hoa cổ tích, siêu hiếmLoại thực vật vẻ ngoài quái dị, bất ngờ 'trở về từ cõi chết' sau hơn 20 năm: Loài hoa cổ tích, siêu hiếm
06:41:43 22/01/2025
'Thú cưng' robot bầu bạn với người già'Thú cưng' robot bầu bạn với người già
06:42:34 22/01/2025
Từng có thiên thể khổng lồ làm xáo trộn quỹ đạo hành tinh của hệ mặt trời?Từng có thiên thể khổng lồ làm xáo trộn quỹ đạo hành tinh của hệ mặt trời?
06:04:00 23/01/2025
Loài cua là động vật chân đốt sống trên cạn lớn nhất thế giới : Có thể dài tới 1m, giá 6-7 triệu /kgLoài cua là động vật chân đốt sống trên cạn lớn nhất thế giới : Có thể dài tới 1m, giá 6-7 triệu /kg
06:44:55 23/01/2025

Tin đang nóng

Nữ khách hàng trong vụ "shipper bị đánh tử vong" kể cụ thể sự việc, bày tỏ rất hối hậnNữ khách hàng trong vụ "shipper bị đánh tử vong" kể cụ thể sự việc, bày tỏ rất hối hận
19:09:03 23/01/2025
Cháu trai "bắt quả tang" ông nội U70 lén làm 1 việc khi không có ai, tiết lộ sau đó khiến tất cả oà khócCháu trai "bắt quả tang" ông nội U70 lén làm 1 việc khi không có ai, tiết lộ sau đó khiến tất cả oà khóc
18:35:47 23/01/2025
Các 'ông trùm' công nghệ tranh cãi về dự án 500 tỷ USD mà Tổng thống Trump vừa công bốCác 'ông trùm' công nghệ tranh cãi về dự án 500 tỷ USD mà Tổng thống Trump vừa công bố
19:03:50 23/01/2025
Cô gái Lạng Sơn xinh đẹp tìm được hạnh phúc bên chàng trai ngồi xe lănCô gái Lạng Sơn xinh đẹp tìm được hạnh phúc bên chàng trai ngồi xe lăn
22:17:06 23/01/2025
Phát hiện ung thư, Diva Hồng Nhung vẫn cố hoàn thành liveshow về Hà NộiPhát hiện ung thư, Diva Hồng Nhung vẫn cố hoàn thành liveshow về Hà Nội
23:07:54 23/01/2025
Tên tội phạm tình dục nguy hiểm nhất Cbiz ra tùTên tội phạm tình dục nguy hiểm nhất Cbiz ra tù
21:48:25 23/01/2025
Vũ Thu Phương sau ly hôn vui vẻ gói bánh chưng, Vy Oanh cùng chồng đại gia du xuânVũ Thu Phương sau ly hôn vui vẻ gói bánh chưng, Vy Oanh cùng chồng đại gia du xuân
23:33:33 23/01/2025
Lý Nhã Kỳ, Thanh Thảo và nhiều sao Việt phẫn nộ vụ nam shipper bị đánh tử vongLý Nhã Kỳ, Thanh Thảo và nhiều sao Việt phẫn nộ vụ nam shipper bị đánh tử vong
23:29:25 23/01/2025

Tin mới nhất

Về nhà, người phụ nữ choáng váng khi phát hiện "điều lạ" trên giường

Về nhà, người phụ nữ choáng váng khi phát hiện "điều lạ" trên giường

23:40:34 23/01/2025
Một cặp vợ chồng ở Adelaide, Australia đã vô cùng hoảng sợ khi phát hiện một con gấu túi lẻn vào nhà và trèo lên giường ngủ của gia đình trong khi chú chó cưng của họ ngủ cách đó chỉ vài mét.
Đám cưới tập thể đầu tiên khi Thái Lan công nhận hôn nhân đồng giới

Đám cưới tập thể đầu tiên khi Thái Lan công nhận hôn nhân đồng giới

23:39:57 23/01/2025
Hàng trăm người đã đăng ký kết hôn tại một trung tâm thương mại ở Bangkok, Thái Lan khi luật hôn nhân đồng giới của nước này có hiệu lực vào ngày 23/1.
Dữ liệu gây sốc mới về "quái vật" đe dọa hất văng Trái Đất

Dữ liệu gây sốc mới về "quái vật" đe dọa hất văng Trái Đất

22:54:00 23/01/2025
Bức tranh khảm 2,5 tỉ pixel vừa được ESA công bố đã đem đến cái nhìn chưa từng có về người láng giềng quái vật của thiên hà chứa Trái Đất.
Những loài chim trèo cây độc lạ, ít người biết

Những loài chim trèo cây độc lạ, ít người biết

06:45:06 23/01/2025
Họ Trèo cây (Sittidae) gồm những loài chim nhỏ có tập tính trèo dọc theo thân và cành cây để săn tìm côn trùng ẩn dưới vỏ cây. Phần lớn các loài trèo cây là chim đồng rừng, mặc dù có một vài loài thích nghi với môi trường sống núi đá.
Những loài động vật trông giống hoa một cách kì lạ

Những loài động vật trông giống hoa một cách kì lạ

06:44:44 23/01/2025
Chuột chũi mũi sao, sâu bướm bụi cỏ, bọ ngựa hoa quỷ là những loài sinh vật có hình dáng và màu sắc như những bông hoa khiến cho các loài sinh vật khác và cả con người cũng phải nhầm lẫn.
Những loài chim mỏ rộng cực đẹp ở Việt Nam

Những loài chim mỏ rộng cực đẹp ở Việt Nam

06:44:33 23/01/2025
Họ Mỏ rộng (Eurylaimidae) gồm những loài chim có gốc mỏ rộng đặc trưng với bộ lông nhiều sắc màu. Việt Nam là nơi sống của 5 trên 9 loài chim mỏ rộng được được ghi nhận trên thế giới.
Loài thằn lằn giống rắn hồi sinh kì diệu sau 40 năm bị tuyệt chủng khiến các nhà khoa học kinh ngạc

Loài thằn lằn giống rắn hồi sinh kì diệu sau 40 năm bị tuyệt chủng khiến các nhà khoa học kinh ngạc

06:44:23 23/01/2025
Loài thằn lằn được cho là đã tuyệt chủng 40 năm về trước, sự hồi sinh của chúng khiến các nhà khoa học không khỏi kinh ngạc.
Người phụ nữ kiện chồng ra tòa vì cưng mèo hơn vợ

Người phụ nữ kiện chồng ra tòa vì cưng mèo hơn vợ

12:51:05 22/01/2025
Người phụ nữ cho biết bất cứ khi nào cô đối chất với chồng về hành vi cưng chiều mèo hơn vợ, họ đều kết thúc bằng việc cãi vã nhau.
Mèo nhấn nút gửi email xin thôi việc khiến cô chủ thất nghiệp ngay trước Tết

Mèo nhấn nút gửi email xin thôi việc khiến cô chủ thất nghiệp ngay trước Tết

22:09:58 21/01/2025
Cô gái 25 tuổi chưa muốn gửi đơn xin thôi việc, nhưng mèo cưng nhấn vào nút enter trên máy tính, khiến email bị gửi đi, cô mất việc và tiền thưởng ngay trước Tết.
Loài 'sói đầu lừa' đã tuyệt chủng 500.000 năm bỗng xuất hiện, giới khoa học bàng hoàng khi giải mã được

Loài 'sói đầu lừa' đã tuyệt chủng 500.000 năm bỗng xuất hiện, giới khoa học bàng hoàng khi giải mã được

11:13:09 21/01/2025
Tại Thần Nông Giá, Hồ Bắc (Trung Quốc) - nơi khó có thể tiếp cận được khi được bao quanh bởi những ngọn núi đã phát hiện loài sói đầu lừa tưởng đã tuyệt chủng từ lâu.
Thợ săn hành tinh NASA phát hiện nơi bất hạnh nhất vũ trụ

Thợ săn hành tinh NASA phát hiện nơi bất hạnh nhất vũ trụ

00:46:29 21/01/2025
Theo Live Science, thợ săn hành tinh TESS của NASA, chiến binh đã giúp xác định hơn 6.000 thế giới ngoài hệ Mặt Trời, đã tìm ra hành tinh BD+05 4868 Ab trong trạng thái khiến các nhà khoa học bị sốc.
Các hành tinh 'rủ nhau' diễu hành vũ trụ trong ngày 21/1

Các hành tinh 'rủ nhau' diễu hành vũ trụ trong ngày 21/1

00:46:27 21/01/2025
Hiện tượng các hành tinh liên kết với nhau và cùng xuất hiện trên bầu trời đêm được dự đoán sẽ xảy ra trong khoảng ngày 21/1, đem lại cảnh tượng thiên văn thú vị.

Có thể bạn quan tâm

Chuyện gì đã xảy ra khiến Đoàn Văn Hậu xuất hiện với cái chân nẹp kín giữa buổi tiệc tất niên?

Chuyện gì đã xảy ra khiến Đoàn Văn Hậu xuất hiện với cái chân nẹp kín giữa buổi tiệc tất niên?

Sao thể thao

23:36:38 23/01/2025
Những ngày cuối năm hội cầu thủ bóng đá Việt Nam vừa hoàn thành các trận đấu trước khi nghỉ Tết, vừa tranh thủ tụ tập cùng bạn bè tổ chức tiệc tất niên.
Truy lùng danh tính sao nữ hạng A bị phốt cặp cùng lúc 6 đại gia, có bầu nhưng không ai nhận con

Truy lùng danh tính sao nữ hạng A bị phốt cặp cùng lúc 6 đại gia, có bầu nhưng không ai nhận con

Sao châu á

23:25:53 23/01/2025
Ngày 23/1, tờ iFeng đưa tin nam diễn viên Đặng Triệu Tôn gây xôn xao dư luận khi lên talkshow tiết lộ tin tức chấn động liên quan đến đời tư của 1 nghệ sĩ hạng A.
Khoa Pug lên tiếng về câu chuyện đầy đau thương của nam shipper ở Đà Nẵng

Khoa Pug lên tiếng về câu chuyện đầy đau thương của nam shipper ở Đà Nẵng

Netizen

23:20:21 23/01/2025
Khoa Pug - nam YouTuber đình đám, mỗi lần xuất hiện đều nhận được nhiều sự chú ý của cư dân mạng. Khoa Pug khiến dân tình xúc động với hành động nhỏ bé.
HOT: Hồ Quang Hiếu và vợ kém 17 tuổi chính thức đón con đầu lòng, tiết lộ xảy ra 1 sự việc ngoài dự đoán!

HOT: Hồ Quang Hiếu và vợ kém 17 tuổi chính thức đón con đầu lòng, tiết lộ xảy ra 1 sự việc ngoài dự đoán!

Sao việt

23:12:10 23/01/2025
Tối 23/1, ca sĩ Hồ Quang Hiếu thông báo bà xã Tuệ Như đã mẹ con con vuông nhóc tỳ đầu lòng. Theo đó, con của Hồ Quang Hiếu là bé trai, có tên thân mật là Hin.
Cách cắm hoa thược dược bằng xốp, chỉ 10 phút xong ngay 1 bình đẹp rực rỡ trưng Tết, mẹ vụng mấy cũng làm được!

Cách cắm hoa thược dược bằng xốp, chỉ 10 phút xong ngay 1 bình đẹp rực rỡ trưng Tết, mẹ vụng mấy cũng làm được!

Sáng tạo

22:55:43 23/01/2025
Với nhiều người, Tết mà trong nhà thiếu bình thược dược là cảm giác không thể trọn vẹn. Khi nói đến nghệ thuật cắm hoa, sự đơn giản luôn có sức hấp dẫn kỳ lạ.
3 người đánh shipper ở Đà Nẵng tử vong bị khởi tố tội 'cố ý gây thương tích'

3 người đánh shipper ở Đà Nẵng tử vong bị khởi tố tội 'cố ý gây thương tích'

Pháp luật

22:14:08 23/01/2025
Chiều 23-1, Công an huyện Hòa Vang, Đà Nẵng cho biết đã ra quyết định khởi tố vụ án, khởi tố bị can đối với ba người đánh shipper giao hàng tử vong đêm 18-1.
Củng cố hồ sơ để xử lý TikToker có nồng độ cồn, livestream khi bị cảnh sát giao thông kiểm tra

Củng cố hồ sơ để xử lý TikToker có nồng độ cồn, livestream khi bị cảnh sát giao thông kiểm tra

Tin nổi bật

21:32:51 23/01/2025
Khi cảnh sát giao thông dừng xe để kiểm tra, tài xế B.V.N. không hợp tác mà dùng điện thoại livestream (phát trực tiếp) trên nền tảng TikTok.
Xuân vận 2025 - Cuộc di chuyển lớn ở Trung Quốc với 9 tỷ lượt người

Xuân vận 2025 - Cuộc di chuyển lớn ở Trung Quốc với 9 tỷ lượt người

Thế giới

21:03:44 23/01/2025
Chính sách miễn thu phí sử dụng đường bộ cao tốc trong các ngày lễ, Tết theo quy định của pháp luật, được Trung Quốc chính thức thực hiện từ năm 2012.
Cách sử dụng retinol cho da mụn

Cách sử dụng retinol cho da mụn

Làm đẹp

21:01:21 23/01/2025
Bạn có thể sử dụng retinol với tần suất cách ngày. Ngoài ra, để giảm nguy cơ kích ứng, cần đảm bảo duy trì các bước chăm sóc da cơ bản, sử dụng kem dưỡng ẩm trước khi áp dụng phương pháp điều trị bằng retinol.