PGS Văn Như Cương: Một người thầy đặc biệt

Nhạc sĩ Nguyễn Trọng Tạo: “Ước gì nền giáo dục Việt Nam có được nhiều người như thầy Văn Như Cương”

Đúng 10 năm trước, tôi có cuộc phỏng vấn đầu tiên với PGS Văn Như Cương. Giống như hình ảnh đáng mến trên giảng đường, PGS trò chuyện với tôi nhiệt tình, hồn hậu và đặc biệt hài hước.

Thầy giáo toán giỏi văn

Sinh ra ở vùng đất hiếu học Quỳnh Lưu, Nghệ An, từ nhỏ, cậu bé Văn Như Cương ý thức chỉ có học thật giỏi mới mong đổi đời. Giỏi cả hai môn toán và văn nhưng ông đã coi toán là xương cốt còn văn là da thịt của cuộc sống.

Thầy Văn Như Cương là người đã mở đường cho việc hình thành các trường dân lập Ảnh: XUÂN TRUNG

Năm 1954, PGS Cương ra Hà Nội học Khoa Toán Trường ĐH Sư phạm. Ra trường đi dạy một thời gian, theo tiếng gọi của GS Nguyễn Thúc Hào, thầy đã cùng về quê xây dựng Trường ĐH Sư phạm Vinh.

Từ đây, PGS Cương được cử đi học chương trình nghiên cứu sinh ngành toán học tại Viện Toán học, Viện Hàn lâm khoa học Liên Xô và bảo vệ thành công luận án phó tiến sĩ vào năm 1971. Về nước, thầy tiếp tục giảng dạy tại ĐH Sư phạm Vinh. Ở đây, các giáo viên và sinh viên không chỉ phục thầy Cương bởi phương pháp dạy toán dễ hiểu mà còn mê giọng hát cũng như tinh thần thể thao của thầy.

PGS Cương có niềm đam mê đặc biệt với sách. Ông đã xuất bản trên 60 đầu SGK, sách tham khảo phổ thông, giáo trình đại học và nghiên cứu về toán học với tư cách chủ biên hoặc đồng tác giả.

Không chỉ giỏi toán, PGS Văn Như Cương còn được biết đến với tài làm thơ. Ngay cả khi làm thơ về toán ông cũng viết rất hóm: “Em cắm hoa tươi đặt cạnh bàn/ Mong rằng toán học bớt khô khan/ Em ơi! Trong toán nhiều công thức/ Cũng đẹp như hoa lại chẳng tàn”.

Mở đường cho các trường dân lập

PGS Văn Như Cương nhạy bén đặc biệt với những đổi mới. Sau Đại hội Đảng lần thứ VI, đổi mới đã len vào mọi ngành nghề, trừ giáo dục. Khi đó, PGS Cương quyết định cùng một người bạn của mình là Nguyễn Xuân Khang, giảng viên Trường ĐH Tổng hợp (nay là ĐHQG Hà Nội), đứng ra mở trường tư thục.

Tháng 8-1988, Bộ Giáo dục tổ chức hẳn một cuộc hội thảo để hai ông lên thuyết trình về kế hoạch thành lập trường dân lập. Và ngày 1-6-1989, bà Trần Thị Tâm Đan, lúc ấy là Phó Chủ tịch UBND TP Hà Nội, đã ký quyết định thành lập Trường THPT Dân lập Lương Thế Vinh. PGS Cương kể đêm 1-6-1989, ông Khang chạy sang ôm chầm lấy ông, vừa khóc vừa nói: “Thầy ơi… ký rồi!”. Nước mắt ông trào ra vì sung sướng..

PGS Cương chia sẻ nếu năm đầu tiên có dưới 100 học sinh trường sẽ đóng cửa. Nhưng không ngờ có đến hơn 1.000 em đăng ký và trường phải tổ chức một cuộc thi tuyển để nhận khoảng 800 em.

Sự ra đời của Trường THPT Lương Thế Vinh đã mở đường cho hàng loạt trường dân lập khác trên cả nước.

Thẳng thắn phản biện

Ba năm nay, PGS Văn Như Cương dù phải chống chọi với căn bệnh ung thư gan nhưng bất cứ lúc nào, mọi suy nghĩ của thầy đều hướng về đổi mới giáo dục. Là chủ tịch một trường dân lập, bình thường người ta sẽ phải cẩn thận khi phát ngôn về những bất cập trong quản lý, nhưng PGS Cương lại khác. Thầy là người phản biện tích cực đối với Đề án đổi mới chương trình và sách giáo khoa hồi năm 2014. Thầy cũng nêu rất nhiều về ý kiến đổi mới thi và tuyển sinh.

Với sự thẳng thắn và những đóng góp không biết mệt mỏi cho nền giáo dục Việt Nam, PGS Cương từng được chọn là thành viên Hội đồng Giáo dục quốc gia Việt Nam.

Phó tiến sĩ và… lợn

Năm 1971, sau khi học ở Liên Xô về, mang tiếng là phó tiến sĩ nhưng lương chẳng đủ ăn, ông cùng vợ quây mảnh sân nhà làm chuồng nuôi lợn. Mỗi tháng, trừ các loại chi phí rau cám, chú lợn của ông cũng đem lại cho chủ 70 đồng, bằng đúng lương giảng viên. Bạn bè đến chơi, có người cám cảnh nhưng ông chỉ cười: “Nhà có hai phó tiến sĩ đấy, một tôi, một lợn”. Nhưng rồi lợn cũng chỉ nuôi được 2-3 lứa là hết tiền mua thức ăn, đành phải bán sớm. Lại có người hỏi sao ông cho nó “bảo vệ” sớm thế, ông đáp: “Hết đề tài (rau cám) nên tôi cho nó “bảo vệ” sớm chứ sao!”.

PGS Văn Như Cương sinh năm 1937, tạ thế lúc 0 giờ 27 phút ngày 9-10-2017 (ngày 20-8 năm Đinh Dậu) tại nhà riêng.

Lễ viếng được cử hành từ 10 giờ 30 phút đến 12 giờ 30 phút ngày 12-10-2017 (ngày 23-8 năm Đinh Dậu) tại Nhà tang lễ Bộ Quốc phòng, số 5 Trần Thánh Tông, TP Hà Nội.

Lễ truy điệu vào hồi 12 giờ 30 phút cùng ngày.

An táng tại đài hóa thân hoàn vũ, Nghĩa trang Văn Điển.

Theo NLD