Những người miệt mài đi khuyến đọc

Có những người miệt mài từng ngày, đi đến mọi ngõ ngách, bỏ hết công sức và thời gian làm công việc khuyến đọc cho cộng đồng. Mặc dù đôi khi, họ như chàng Don Quixote chiến đấu với “cối xay gió” là chuyện lười đọc sách.

Nhà nghiên cứu Nguyễn Quốc Vương trong một buổi nói chuyện về giáo dục. – ĐẬU TIẾN ĐẠT

Hành trình khuyến đọc của họ là một hành trình cô đơn.

Bởi, mặc dù trong nhiều năm qua, số lượng người Việt đọc sách đã tăng lên. Nhưng theo một khảo sát quốc tế năm 2016 cho thấy người Việt Nam đọc sách ít hơn nhiều so với các nước trong khu vực. Cụ thể, chỉ có 30% người Việt đọc sách thường xuyên, 44% thỉnh thoảng mới đọc sách, và 26% hoàn toàn không đọc.

Những dấu chân của sách

Tiến sĩ Nguyễn Quốc Vương có mặt ở lễ trao giải Sách Hay 2020 cho cuốn Giáo dục Việt Nam học gì từ Nhật Bản? tại TP.HCM vào cuối tháng 9, ngay sau đó vội vã xuống Vũng Tàu gặp gỡ các học sinh để nói về việc đọc sách. Vài ngày sau, chỉ mới gặp anh ở một buổi toạ đàm về việc học trong nhà trường tại TP.HCM, hôm sau anh đã tất tả về Hà Nội, ra Nam Định nói chuyện, rồi lại quay vào TP.HCM. Giữa những lúc di chuyển khắp nơi như vậy anh lại ngồi đọc sách, dịch sách, viết sách giới thiệu sách. Anh đang làm công việc này bằng tất cả lòng nhiệt huyết.

“Ý định phải thúc đẩy người Việt Nam đọc sách manh nha từ khi tôi tốt nghiệp Trường ĐH Sư phạm Hà Nội. Lúc ấy, tôi đã thấy rằng nhiều giáo viên tôi tiếp xúc, dù dạy cho học sinh học nhưng bản thân lại không hề đọc sách. Nhưng nó định hình rõ hơn khi tôi sang học ở Nhật.

Chứng kiến người Nhật học là gắn với đọc sách, đọc sách mọi lúc, mọi nơi nên sau khi du học xong, ý định phải đầu tư thời gian, công sức, trí tuệ làm công việc khuyến đọc bắt đầu lớn lên trong tôi. Cũng trong thời gian đó, có nhân duyên ở Việt Nam là phong trào từ những người làm khuyến đọc bắt đầu nhiều hơn nên tôi tìm thấy những “đồng đội” của mình để gắn kết. Những điều đó thúc đẩy tôi tiến hành công việc khuyến đọc mình đã ấp ủ từ lâu. Năm 2017, khi trở về Việt Nam sau 8 năm ở Nhật Bản, tôi chính thức bước vào con đường thúc đẩy người Việt đọc sách” – tiến sĩ Nguyễn Quốc Vương kể lại.

Nhà nghiên cứu Nguyễn Quốc Vương – ĐẬU TIẾN ĐẠT

Nhưng anh gặp trở ngại lớn khi trở về nước thực hiện mong muốn của mình là trong thời gian dài, người ta không quan tâm đến việc đọc sách vì nhiều người nghĩ rằng đọc sách không mang lại lợi ích gì cho bản thân. Anh đã rất buồn khi đến một ngôi trường, hiệu trưởng không tiếp chuyện hoặc cho rằng nói về việc đọc sách không cần thiết vì trường phải lo thi học sinh giỏi, lo rất nhiều chuyện khác… Hay anh đến những thư viện công cộng thì không thấy ai đọc sách…

Tiến sĩ Vương tâm sự: “Những điều tôi gặp như vậy là một nỗi buồn. Nhưng trong quá trình làm, chính những khó khăn như vậy lại giúp tôi cảm nhận hạnh phúc lớn hơn. Đó là tôi từng đến nói chuyện với cả ngàn phạm nhân trong trại giam, nơi những người tù hình sự có thể gây sợ hãi cho người tiếp xúc nhưng họ có thể khóc, chia sẻ những cảm xúc khi trải nghiệm việc đọc sách Khi ra về, họ mong mình quay lại nhiều lần để nói chuyện về việc đọc sách vì họ cảm nhận được ý nghĩa của việc này.

Ở nơi khác, có thể từ chối đọc sách nhưng ở nhà tù, nơi có môi trường rất khắc nghiệt, họ lại cảm thấy giá trị của sách. Bên cạnh đó, khi tôi làm công việc này, có sự thay đổi ngay trong chính gia đình mình. Vợ và con tôi say mê đọc sách. Rồi bạn bè trao đổi về việc đọc sách, tạo thành được một cộng đồng. Đó là một phần thưởng mà trước đó, mình chưa thể hình dung được”.

Nhà nghiên cứu Nguyễn Quốc Vương đi “bán sách rong” tại một chung cư – NVCC

“Khó khăn lớn nhất là làm thế nào người Việt Nam thay đổi nhận thức rằng học là gắn liền với đọc, sống văn minh là gắn liền với đọc” – anh nói.

Đã có thói quen mừng tuổi bằng sách

Trước Nguyễn Quốc Vương, người đi cùng sách được nhiều người biết đến là Nguyễn Quang Thạch với dự án Sách hoá nông thôn.

Năm 2016, chương trình Sách hóa nông thôn được UNESCO trao giải mang tên Vua Sejong về xóa mù chữ (phổ biến tri thức) thuộc hạng mục giải thưởng UNESCO International Literacy.

Hồi tưởng lại chặng đường 20 năm, anh Nguyễn Quang Thạch, chia sẻ: “Là người khởi xướng Chương trình Sách hóa Nông thôn Việt Nam, tôi rất vui vì nhận thức của xã hội về sách cho trẻ em đã tăng lên. Hàng trăm ngàn nông dân ở Thái Bình, Nam Định, Ninh Bình, Hải Phòng….đã góp tiền làm hàng chục ngàn tủ sách trong lớp học của con họ. Mừng tuổi trẻ em sách đã thành thói quen của khá đông người dân trung lưu ở đô thị trong 4 năm qua.

Phải nói rằng Ngày sách Việt Nam, Đề án văn hóa đọc quốc gia và luật Thư viện đều có đóng góp của Sách hóa Nông thôn . Chúng tôi rất vui vì đến nay đã có nhiều nhóm đưa sách về nông thôn, hàng chục ngàn người ở thành phố góp tiền, góp sách đưa về nông thôn”.

Anh Nguyễn Quang Thạch và bên các tủ sách chương trình Sách hóa nông thôn – NVCC

Nói về hành trình Sách hóa nông thôn, anh Thạch bồi hồi: “Cá nhân tôi đã nỗ lực hết mình. Hiện tại, khoảng 14 triệu trẻ em nông thôn chưa được nghe và đọc sách như tiềm năng của các em.Tôi có rất nhiều điều tốt đẹp để nhớ, chẳng hạn có những người nông dân bán thóc để ủng hộ sách cho các tủ sách dòng họ. Tôi ấn tượng với những người tật nguyền như Đỗ Hà Cừ và Nguyễn Thu Hương ở Thái Bình đã huy động nguồn lực làm tủ sách phục vụ cộng đồng”.

“Gã khùng” Nguyễn Quach Thạch với Sách hoá nông thôn – NVCC

Như vậy sau một thời gian dài miệt mài với hành trình của mình, chàng Don Quixote,”gã khùng” Nguyễn Quang Thạch đã không còn đơn độc như trước nữa. Hành trình của anh đã có nhiều người tiếp nối.

Hành trình của một giải thưởng về sách

Giải thưởng Sách Hay năm 2020 đi qua chặng đường 10 năm. Trong 10 mùa giải, khán phòng luôn tràn ngập, đầy ắp khán giả, ủng hộ. Nhưng ít ai biết giải Sách Hay chỉ là một phần của dự án Khuyến đọc sách hay bắt đầu được khởi xướng từ 13 năm trước. Từ năm 2007, ông Giản Tư Trung đóng vai trò khởi xướng với gần 100 nhân sĩ trí thức sáng lập cho một dự án khuyến đọc cho người Việt.

Theo ông Giản Tư Trung, tầm nhìn 10 năm sắp tới của giải Sách Hay là bảo vệ được 2 giá trị cốt lõi nhất: tinh thần khai phóng và tính độc lập.

“Mỗi cuốn sách mà giải giới thiệu sẽ luôn là một thông điệp, vượt xa cả chuyện khuyến đọc. Thông điệp chúng tôi đưa đến, hy vọng sẽ lan toả ngày một lớn hơn” – ông Trung nói.