Ngăn chặn sách lậu, sách giả trên môi trường thương mại điện tử

Xã hội ngày càng phát triển, công nghệ hiện đại khiến phương thức mua sách của người dân cũng thay đổi.

Thay vì ra cửa hàng, người dân có thể mua sách mọi lúc, mọi nơi chỉ bằng một vài thao tác đơn giản trên điện thoại/máy tính. Tuy nhiên, việc mua sách trên môi trường thương mại điện tử (TMĐT) cũng tiềm ẩn nhiều rủi ro.

Hoàn tất giao dịch chỉ qua vài cú nhấp chuột

Là người thường xuyên có thói quen mua sách trên Shopee, chị Nguyễn Nhật Hà (32 tuổi, xã Tân Triều, huyện Thanh Trì, Hà Nội) cảm thấy phương thức này vô cùng tiện lợi, dễ dàng. Chị Hà chia sẻ: “Có những cuốn sách, tôi tìm khắp các cửa hàng sách ở gần nhà không có nhưng lên mạng tìm thì lại có ngay. Hơn nữa, việc ra cửa hàng rất mất công đi lại, tìm kiếm, trong khi thời gian đó tôi có thể làm được nhiều việc”.

Việc mua sách trên các sàn thương mại điện tử đang trở nên dễ dàng hơn bao giờ hết. (Ảnh minh họa)

Tuy nhiên, việc mua sách trên mạng cũng không phải không có rủi ro. Anh Trần Đức Anh (26 tuổi, phường Nghĩa Đô, quận Cầu Giấy, Hà Nội) cho biết, có những lần mua sách trên mạng anh đã mua vào những cuốn sách giả, sách lậu. “Vì không đến trực tiếp cửa hàng nên có thể họ quảng cáo trên mạng là sách thật nhưng rao đến nhà lại là sách giả. “Tiền mất tật mang” nên những lần sau khi nhận sách tôi phải kiểm tra rất kỹ, nếu vào cuốn sách giả, sách lậu, tôi nhất quyết không lấy. Tuy nhiên, khi bị phản ánh, một số sàn TMĐT phủ nhận trách nhiệm, cho rằng chỉ là đơn vị trung gian, cung cấp nơi bán hàng chứ không lưu trữ ấn phẩm. Chính điều này làm tôi cũng như nhiều người mất niềm tin vào việc mua sách trên mạng”, anh Đức Anh băn khoăn.

Là người có nhiều năm nghiên cứu trong lĩnh vực TMĐT, ông Trần Đình Hoằng, Giám đốc Công ty sách đại học-dạy nghề (NXB Giáo dục Việt Nam) khẳng định, thị trường sách trên môi trường TMĐT đang hết sức sôi động. Không chỉ có sách giấy mà sách điện tử cũng đang được các đơn vị phát triển kinh doanh trên môi trường này.

Hiện nay có nhiều phương thức mua sách trên môi trường TMĐT, một là thông qua website, Facebook, TikTok… của NXB, hai là trên các sàn TMĐT, trong đó có sàn TMĐT Book365.vn của Bộ Thông tin và Truyền thông do NXB Thông tin và Truyền thông trực tiếp quản lý được đánh giá là hiệu quả và với chi phí rất hấp dẫn.

Hiện nay, ngoài 4 “đại gia” cung cấp sàn TMĐT lớn nhất Việt Nam là Shopee, Lazada, Tiki và Sendo thì còn rất nhiều các sàn chuyên về sách. Là nhà cung cấp sách trên môi trường TMĐT hoạt động nhiều năm nay, bà Đỗ Thảo Ly, Giám đốc điều hành Skybooks Việt Nam cho biết, TMĐT là “sân chơi” tuyệt vời cho những đơn vị chưa có điều kiện mở những cửa hàng offline, góp phần mở rộng thêm thị trường người đọc sách, người bán sách và ngành sách nói chung. Tuy nhiên, trên môi trường TMĐT cũng bộc lộ nhiều hạn chế.

“Các sàn TMĐT bán trá hình dưới nhiều phương thức, đem tới trải nghiệm xấu cho cả khách hàng lẫn tác động tiêu cực tới thị trường “sách sạch” và các tác giả. Rõ ràng đây là vấn đề “lợi bất cập hại” nếu chúng ta không biết cách bảo vệ và có những thể chế phù hợp cho các đơn vị sách chính thống”, bà Đỗ Thảo Ly bày tỏ.

Cần những cái “bắt tay”

Một trong những đơn vị làm sách có tiếng nói mạnh mẽ trong việc chống sách lậu, sách giả là First News – Trí Việt. Theo ông Nguyễn Văn Phước, Giám đốc Công ty, thời gian qua, First News – Trí Việt đã ký kết hợp tác với một số sàn TMĐT để cùng hợp tác, bàn cách ngăn ngừa sách lậu, sách giả. First News – Trí Việt đã rà soát đầu sách vào sàn TMĐT bằng cách yêu cầu các nhà bán hàng cung cấp chứng từ hợp lệ trước khi được mở gian hàng trên sàn, gồm: Hợp đồng phân phối (thường các đơn vị uy tín, được NXB công nhận mới được cấp chứng từ này) hoặc giấy bảo lãnh, bản kê mua bán. Trong trường hợp phát hiện sách giả, sách lậu, sàn TMĐT sẽ lập tức tắt sản phẩm này, tắt gian hàng của nhà bán vĩnh viễn và yêu cầu nhà bán bồi thường thiệt hại tương ứng, đồng thời thực hiện đền bù cho khách hàng 111% giá trị sản phẩm, thu hồi sản phẩm và tiêu hủy ngay lập tức.

Trao đổi với PV Báo CAND, ông Nguyễn Nguyên, Cục trưởng Cục Xuất bản, In và Phát hành (Bộ Thông tin và Truyền thông), Phó Chủ tịch Hội Xuất bản Việt Nam cho rằng, các vi phạm về bản quyền số ngày một nhiều, đa dạng và khó kiểm soát.

Tác giả và các đơn vị xuất bản Việt Nam dù đã chủ động triển khai một số giải pháp nhưng do chưa có tính đồng bộ nên kết quả thu được rất hạn chế. Cùng với đó, một bộ phận người dân vẫn chưa có thói quen nói không với việc sử dụng sản phẩm sách vi phạm bản quyền.

“Để cuộc chiến chống lại vấn nạn sách giả, sách lậu thực sự lan rộng, có tác động mạnh mẽ đến toàn xã hội, cần có sự chung tay của các cá nhân, đơn vị hoạt động trong ngành sách. Đặc biệt, chúng tôi đang tăng cường ký kết với các đơn vị, nền tảng xuyên biên giới để yêu cầu cam kết không trưng bày các loại sách vi phạm bản quyền”, ông Nguyễn Nguyên nhấn mạnh.

Mới đây, tại Hà Nội, Hội Xuất bản Việt Nam và TikTok Việt Nam đã ký kết thỏa thuận hợp tác giai đoạn 2023-2025. Để ngăn chặn các hoạt động vi phạm bản quyền trên nền tảng mạng xã hội, hai đơn vị đã xây dựng cơ chế hợp tác chặt chẽ mua bán sách giả, sách lậu trên nền tảng, hướng tới mục tiêu các cửa hàng bán sách giả, sách lậu sẽ bị xóa trong vòng 48h kể từ khi nhận thông tin từ Hội Xuất bản Việt Nam.

Chia sẻ về vấn đề này, ông Nguyễn Nguyên cho biết, Hội Xuất bản Việt Nam sẽ hướng tới thành lập trung tâm bản quyền mà một trong những hoạt động đầu tiên là làm đầu mối kết nối các NXB, đơn vị làm sách với TikTok. Trên cơ sở phản hồi thông tin, các trang, gian hàng, các tổ chức, cá nhân bán, giới thiệu sách vi phạm bản quyền, TikTok sẽ đồng hành cùng Hội xử lý một cách kịp thời.

“Việc ký kết này đã là bước tiến để ngăn chặn, đẩy lùi tình trạng buôn bán sách lậu, sách giả trên môi trường TMĐT, nhất là khi TikTok có khoảng 50 triệu người dùng ở Việt Nam”, ông Nguyễn Nguyên khẳng định.