Nga chuyển dịch dòng năng lượng từ Tây sang Đông
Căng thẳng với Ukraine đang thúc đẩy Moskva kinh doanh dầu khí nhiều hơn với Trung Quốc và có thể sẽ giảm bớt với châu Âu.
Dự án đường ống dẫn khí đốt từ Nga qua Triều Tiên đến Hàn Quốc vẫn đang thi công. Ảnh: iStock
Một cuộc xung đột quy mô lớn tiềm tàng ở Ukraine, hoặc thậm chí chỉ là mối đ.e dọ.a dai dẳng của một cuộc xung đột, có thể dẫn đến những thay đổi đáng kể trong dòng chảy thương mại năng lượng toàn cầu. Trong khi Moskva tăng cường quan hệ kinh tế và năng lượng với Trung Quốc, châu Âu lại đang tìm cách giảm sự phụ thuộc mạnh mẽ vào khí đốt tự nhiên và nhập khẩu dầu của Nga.
Nga đã chuyển khí đốt đến Trung Quốc thông qua đường ống “Power of Siberia” (Sức mạnh Siberia) được khai trương vào năm 2019. Hai đồng minh láng giềng cũng gần đạt được thỏa thuận về một đường ống thứ hai – Power of Siberia 2 – sẽ cung cấp nhiên liệu cho Trung Quốc qua ngả Mông Cổ.
Vào ngày 4/2 vừa qua, tập đoàn khí đốt khổng lồ Gazprom của Nga đã xác nhận hợp đồng với Tập đoàn Dầu khí Quốc gia Trung Quốc (CNPC) về việc mua bán khí đốt thiên nhiên dọc theo tuyến đường Viễn Đông. Cùng ngày, tập đoàn dầu mỏ khổng lồ Rosneft của Nga đã ký thỏa thuận trị giá 80 tỷ USD với CNPC để cung cấp 100 triệu tấn dầu cho Trung Quốc thông qua Kazakhstan trong hơn 10 năm, nhân chuyến thăm của Tổng thống Vladimir Putin tới Bắc Kinh.
Thỏa thuận thứ hai là một sự sửa đổi đối với thỏa thuận năm 2013, khi đó Rosneft đồng ý giao 325 triệu tấn dầu cho CNPC trong khoảng thời gian 25 năm thông qua Kazakhstan. Theo truyền thông nhà nước Nga, kể từ năm 2005 tới nay, Rosneft đã giao 425 triệu tấn dầu cho Trung Quốc.
Các dòng năng lượng của Nga đang di chuyển về phía Đông, mặc dù quốc gia lớn nhất thế giới về mặt địa lý vẫn đóng vai trò là nhà xuất khẩu năng lượng lớn cho Liên minh châu Âu (EU).
Sơ đồ đường ống Sức mạnh Siberia và Sức mạnh Siberia 2, dẫn khí đốt Nga đến Trung Quốc.
Hiện không thể biết chắc liệu Trung Quốc có thể thay thế cho thị trường chính của Nga là châu Âu hay không. Tuy nhiên, nếu một cuộc chiến nổ ra với Ukraine, Mỹ và các đồng minh châu Âu áp đặt các biện pháp trừng phạt nặng nề với Moskva – bao gồm cả việc cấm Moskva tham gia Hệ thống thanh toán toàn cầu SWIFT – thì Điện Kremlin có thể sẽ bị đẩy mạnh hơn về phía Trung Quốc.
Một cuộc chiến tiềm tàng chắc chắn sẽ khiến Moskva phụ thuộc nhiều hơn vào Bắc Kinh và do đó tạo cho Trung Quốc đòn bẩy lớn hơn trong quan hệ song phương. Trong trường hợp đó, Moskva có thể lựa chọn tham gia Hệ thống thanh toán Liên ngân hàng xuyên biên giới (CIPS) – một phiên bản SWIFT của Trung Quốc được thành lập vào năm 2015 nhưng vẫn chưa đạt sức hút toàn cầu – ít nhất là trong hoạt động thương mại năng lượng với Trung Quốc.
Theo thỏa thuận đó, Bắc Kinh được cho là chỉ phải trả 148 USD cho 1.000 mét khối khí đốt tự nhiên của Nga, thấp hơn nhiều so với giá thị trường hiện tại là 1.100 USD / 1.000 mét khối.
Video đang HOT
Thoả thuận mới có thời hạn 30 năm – cung cấp khí đốt cho Trung Quốc thông qua đường ống mới – dự kiến sẽ giải quyết việc bán khí đốt trong tương lai bằng đồng euro, thay vì bằng USD. Đây dường như là một phần của nỗ lực phi đô la hóa đã được các nhà lãnh đạo Nga công bố vài năm trước.
Theo hợp đồng trên, Trung Quốc sẽ nhận khí đốt của Nga từ đảo Sakhalin thông qua đường ống xuyên Biển Nhật Bản đến tỉnh Hắc Long Giang, đông bắc nước này. Với thực tế là Sakhalin không được kết nối với mạng lưới đường ống châu Âu của Nga, các nhà phân tích tin rằng thỏa thuận mới sẽ không ảnh hưởng đến người tiêu dùng châu Âu.
Công nhân kiểm tra thiết bị giám sát tại trạm máy nén Slavyanskaya, điểm đầu đường ống Dòng chảy Phương Bắc 2 của Nga. Ảnh: TASS
Tuy nhiên, nếu Nga bị loại khỏi hệ thống SWIFT, như Mỹ đã đ.e dọ.a, các nước châu Âu sẽ không thể trả tiề.n nhập khẩu khí đốt, điều này có thể gây ảnh hưởng đáng kể đến an ninh năng lượng của “lục địa già”.
Về phần mình, có những dấu hiệu cho thấy EU đang chuẩn bị cho tình huống không có năng lượng của Nga. Nhập khẩu khí đốt của EU từ Nga đã ở mức thấp lịch sử trong tháng 1 vừa qua và EU tuyên bố sẽ trừng phạt dự án đường ống dẫn khí Dòng chảy Phương Bắc 2 nếu Nga “xâm lược Ukraine” – một nghi ngờ mà Moskva đã nhiều lần bác bỏ. Đồng thời, EU được cho là đang tìm kiếm các giải pháp thay thế cho khí đốt Nga, trong đó có một lựa chọn là từ Mỹ.
Tuy nhiên, vấn đề là các nhà sản xuất khí đốt khác không thể nhanh chóng thay thế Nga trở thành nhà cung cấp khí đốt lớn nhất châu Âu, trong đó có trở ngại về cơ sở hạ tầng. Na Uy, nhà cung cấp năng lượng lớn thứ hai châu Âu, đã nói rõ rằng họ đang cung cấp khí đốt tự nhiên ở công suất tối đa và không thể thay thế bất kỳ nguồn cung cấp nào bị thiếu từ Nga.
Qatar – một trong những nhà sản xuất khí đốt lớn nhất thế giới và là nhà xuất khẩu khí đốt tự nhiên hóa lỏng (LNG) lớn thứ hai sau Australia – cũng có nguồn cung dự phòng hạn chế do hầu hết sản lượng hiện tại của họ đã dành phục vụ các hợp đồng dài hạn.
Hơn nữa, Nga hiện có kế hoạch tham gia xây dựng đường ống Dòng chảy Pakistan – một dự án được cho là sẽ làm tăng nhu cầu về khí đốt ở Pakistan – mà một số ý kiến cho rằng có thể thúc đẩy Qatar quyết định phân phối lại dòng khí đốt cho quốc gia Nam Á và giảm nguồn cung đến Châu Âu.
Một tàu chở LNG mang cờ Qatar đi qua Kênh đào Suez. Ảnh: Agencies
Trung Quốc, nước tiêu thụ năng lượng lớn nhất thế giới, cuối cùng có thể thay thế châu Âu trở thành thị trường chính cho dầu, khí đốt và thậm chí cả năng lượng hạt nhân của Nga.
Rosatom – Tập đoàn Năng lượng Nguyên tử Nhà nước của Nga, đã tham gia xây dựng hai nhà máy điện hạt nhân ở Trung Quốc, và được cho là đang đàm phán với một số quốc gia ở Trung Đông và Bắc Phi để khám phá hướng phát triển năng lượng hạt nhân, bao gồm cả nghiên cứu lò phản ứng hạt nhân.
Rosatom hiện đang xây dựng các lò phản ứng hạt nhân ở Thổ Nhĩ Kỳ, Ai Cập, Iran và Ấn Độ. Công ty cũng quan tâm đến việc mở rộng hoạt động kinh doanh ở Trung và Đông Nam Á.
Nói tóm lại, cuộc khủng hoảng Ukraine có thể thúc đẩy sự tái phân phối lớn các nguồn cung cấp năng lượng toàn cầu và dòng chảy từ phía Tây sang phía Đông.
EU lên kế hoạch dự phòng cho kịch bản Nga cắt nguồn cung khí đốt
Châu Âu đang rà soát cách thức bảo vệ người tiêu dùng trước nguy cơ một cuộc khủng hoảng năng lượng tiềm tàng đến từ bước leo thang quân sự ở Ukraine.
Nga là nhà cung ứng khí đốt lớn nhất cho EU. Ảnh: Bloomberg
Trao đổi với tờ Financial Times (FT), giới chức ngoại giao cho biết Liên minh châu Âu (EU) đang thảo luận về các biện pháp dự phòng để ứng phó với nguy cơ giá khí đốt tăng vọt, nguy cơ khủng hoảng di cư và tấ.n côn.g mạng có thể nổ ra nếu Nga đẩy mạnh can dự ở Ukraine.
Ưu tiên hàng đầu trong kế hoạch khẩn cấp của EU là xử lý điểm nghẽn liên quan đến khả năng Moskva giảm cung ứng khí đốt, trong bối cảnh Nga hiện là nhà cung cấp lớn nhất của EU, chiếm đến 43% lượng khí đốt nhập khẩu của khối.
Trả lời phỏng vấn tờ FT cuối tuần trước, Chủ tịch Ủy ban châu Âu (EC) Ursula von der Leyen cho biết EU cần sẵn sàng cho bất cứ kịch bản nào của Nga ở Ukraine, mà một phần quan trọng phải tìm kiếm nguồn cung năng lượng thay thế.
EC đang rà soát cách thức có thể can thiệp tạm thời để làm suy yếu mối liên hệ cùng pha giữa giá khí đốt cao kỉ lục với giá bán buôn điện trong EU trong trường hợp nổ ra một cuộc khủng hoảng khí đốt - một giải pháp mà giới chức EU mới chỉ vài tháng trước đây đã lên tiếng bác bỏ giữa thời điểm giá bán điện tăng vọt.
Giá năng lượng tại châu Âu đã tăng lên ngưỡng kỉ lục từ thời điểm cuối năm 2021, chủ yếu xuất phát từ lo sợ Nga sẽ hạn chế, đóng nguồn cung ứng khí đốt trong trường hợp nổ ra một cuộc xung đột quy mô ở Ukaine. Kế hoạch hành động khẩn cấp về năng lượng dự kiến được đệ trình tới lãnh đạo các nước EU trong tháng tới. Nhưng nếu tình hình diễn biến phức tạp, EU có thể sẽ triệu tập kỳ hội nghị thượng đỉnh đặc biệt để thảo luận, thông qua biện pháp ứng phó.
Giới chức EU cho biết biện pháp ngắn hạn mà khối có thể triển khai là tìm kiếm bảo đảm nguồn cung khí hóa lỏng (LNG) từ các nước xuất khẩu lớn. EU gần đây đã mở các chiến dịch ngoại giao nhằm tiếp cận các nhà sản xuất LNG hàng đầu thế giới như Mỹ, Azerbaijan hay Qatar nhằm có được nguồn cung năng lượng bổ sung. Ưu tiên của EU hiện nay là tìm ra cách thức thiết lập thị trường năng lượng theo hướng bền vững, hoạt động theo cách tối ưu nhất.
Ủy viên cấp cao phụ trách vấn đề năng lượng của EU, bà Kadri Simson, ngày 4/2 đã có chuyến thăm tới Baku. Trong thảo luận, giới lãnh đạo Azerbaijan khẳng định sẵn sàng ủng hộ, hỗ trợ EU trong trường hợp xảy ra đứt gãy nguồn cung khí đốt. Bà Simson ngày 7/2 cũng có các cuộc trao đổi trong tuần này với giới chức hữu quan của Mỹ về khả năng cung cấp LNG cho EU.
Cuộc chiến giữa EU với Gazprom
Gazprom là nhà cung cấp khí đốt lớn nhất của EU. Thực tế này xuất phát từ việc luật pháp Nga quy định chỉ Gazprom là đầu mối được phép vận hành các tuyến đường ống xuất khẩu khí đốt. Tập đoàn này đã duy trì địa vị nhà cung ứng khí số một tại EU trong nhiều thập kỉ qua, chiếm 43% lượng khí đốt nhập khẩu của khối.
Nhưng trong nội bộ EU, thị phần khí đốt Nga lại có sự khác biệt giữa từng quốc gia thành viên. Trong 10 năm qua, EU rất nỗ lực trong thiết lập một thị trường khí đốt tương đối thống nhất trong khối, khi đề ra những quy định luật mà theo đó buộc Gazprom chỉ cấp khí đốt tới các khu vực biên giới ngoài và từ đây các thành viên trong EU có thể trao đổi với nhau.
Đơn cử, Đức là khách hàng lớn nhất của Nga, với 55% lượng khí đốt nhập khẩu là từ Gazprom. Đức có thể mua khí của Nga, rồi sau đó bán lại cho Ba Lan hoặc Ukraine. Nhưng với Gazprom, ông lớn khí đốt của Nga lại ưu tiên ký kết các hợp đồng trực tiếp với người mua, để qua đó tăng tính lệ thuộc của nước nhập khẩu.
Cơ sở cất trữ khí đốt của Gazprom đặt tại Rehden thuộc bang Hạ Saxony, Đức. Ảnh: DW
"Xuất hiện một hình thức cạnh tranh giữa các nhà làm luật của châu Âu, những người đang tìm cách tạo dựng một thị trường khí đốt có mức giá thống nhất, với Gazprom, một đơn vị muốn tìm cách thiết lập mức giá xuất khẩu khác nhau với từng nước châu Âu", Georg Zachmann, chuyên gia của hãng tư vấn Bruegel có trụ sở ở Brussels, Bỉ, nhận định.
Gazprom khẳng định rằng họ đã tôn trọng tất cả các cam kết cung cấp dài hạn. Nhưng Zachmann cho rằng công ty thực sự đang cung cấp ít khí đốt hơn cho thị trường với các hợp đồng ngắn hạn. Theo chuyên gia này, thị trường ngắn hạn ngày càng trở nên quan trọng trong những năm gần đây vì có nỗ lực để trở nên ít phụ thuộc hơn vào Gazprom về lâu dài.
Gazprom có cổ phần trong các nhà cung cấp năng lượng địa phương và khu vực ở hầu hết các quốc gia EU. Ví dụ, ở Đức, công ty con Astora sở hữu cơ sở dự trữ khí đốt dưới lòng đất lớn nhất ở Tây Âu. Tọa lạc tại Rehden ở bang Hạ Saxony, cơ sở này hoạt động như một vùng đệm khi có những biến động về cung và cầu.
Chủ tịch EC Von der Leyen cho rằng Gazprom đang hành xử theo cách kỳ lạ, khi không tăng lượng cung khí đốt cho châu Âu giữa thời điểm được giá vì nhu cầu nhập khẩu cao. Việc Gazprom là công ty thuộc sở hữu nhà nước tại Nga cũng gây ra một số quan ngại về mức độ tin cậy trong tách bạch giữa hoạt động kinh tế và những tính toán chính trị.
EU hiện đang xem xét việc xây dựng các nguồn dự trữ như vậy và đóng vai trò là một bên mua chung khí đốt thay vì đơn lẻ như trước đây. Nhưng đây cũng là chiến lược mà Gazprom đang tìm cách ngăn chặn, thông qua việc thu hút các nước thành viên riêng lẻ trong EU. Hungary vừa ký hợp đồng độc quyền với Gazprom và sẽ nhận được những ưu đãi về giá.
Tổng thống Putin không loại trừ Ukraine sẽ lại dùng vũ lực giải quyết tình hình Donbass Tổng thống Nga lưu ý các nhà chức trách Ukraine đã hai lần giải quyết vấn đề Donbass bằng sún.g đạn. Tổng thống Nga Vladimir Putin. Ảnh: TASS Ngày 8/2 tại cuộc họp báo sau hội đàm với người đồng cấp Pháp tại Moskva, Tổng thống Nga Vladimir Putin cho biết chính quyền Ukraine đã hai lần cố gắng dùng vũ lực để...