Iran – Bên ‘hưởng lợi’ bất ngờ trong cuộc đối đầu Nga-Mỹ liên quan đến Ukraine

Iran có thể sẽ là bên chiến thắng ngoài mong đợi trong khủng hoảng leo thang liên quan đến tình hình Ukraine.

Tổng thống Nga Vladimir Putin (phải) và Tổng thống Iran Ebrahim Raisi (trái) tại cuộc gặp ở Moskva ngày 19/1/2022. Ảnh: AFP/TTXVN

Kịch bản Mỹ, Liên minh châu Âu (EU) áp trừng phạt hà khắc nhằm trả đũa cho bất kỳ hành động quân sự nào của Nga ở Ukraine nhiều khải năng sẽ đẩy Moskva tới chỗ phớt lờ mọi lệnh cấm vận của Mỹ nhằm vào Tehran, từ đó mở rộng hợp tác với Iran. Cùng lúc, đổ vỡ của tiến trình đàm phán giữa Iran với nhóm P5 1 (Anh, Pháp, Mỹ, Nga, Trung Quốc và Đức) nhằm khôi phục Kế hoạch hành động chung toàn diện (JCPOA) sẽ tạo điều kiện để Iran xích lại gần Nga và Trung Quốc, tạo vùng đệm để hóa giải trừng phạt từ Mỹ.

Giới chức Mỹ và EU gần đây lên tiếng cảnh báo thời gian đàm phán để khôi phục JCPOA không còn nhiều. Họ cho rằng Iran đang ở ngưỡng rất gần để làm chủ bí quyết và tiềm lực công nghệ, đủ để sớm chế tạo ra bom hạt nhân. Điều này đồng nghĩa với việc các bên cần phải đàm phán về một thỏa thuận mới – một lý lẽ mà Iran đến thời điểm này luôn bác bỏ.

Chắc chắn những vấn đề liên quan đến thỏa thuận hạt nhân và sức ép trừng phạt từ phương Tây là điều mà lãnh đạo Nga, Iran tập trung thảo luận khi Tổng thống Iran Ebrahim Raisi thăm Moskva từ 19-20/1. Đây là cuộc gặp trực tiếp đầu tiên giữa tổng thống hai nước trong 5 năm trở lại đây. Cánh cửa để Nga tăng cường hợp tác thương mại, năng lượng, mua bán vũ khí sẽ mở ra một khi Washington áp trừng phạt hà khắc chống Moskva, bất chấp việc cấm vận của Mỹ nhằm vào Iran còn nguyên hiệu lực.

Một nhà ngoại giao phương Tây am hiểu tiến trình đàm phán khôi phục JCPOA cho rằng Nga là nhân tố “hữu ích” đối với Iran, bởi Moskva muốn gửi đi thông điệp tới chính quyền Tổng thống Joe Biden: Nếu Mỹ gây quá nhiều phiền phức cho Nga trong vấn đề Ukraine, sẽ đến lượt Washington phải đối diện với nguy cơ hủy hoại đàm phán hạt nhân Iran vốn được Mỹ coi là một ưu tiên.

Theo ông Danny Ayalon, cựu Đại sứ Israel tại Liên hợp quốc, mục tiêu bao trùm trong đối sách ngoại giao của Nga về JCPOA là giúp cho Iran có được một thỏa thuận tốt nhất có thể, đồng thời làm suy yếu ảnh hưởng của Mỹ tại khu vực. Nga sẽ làm mọi việc trong khả năng của mình để pha loãng quyền lực Mỹ.

Đương nhiên, đó không phải là cánh cửa hoàn toàn tự do. Tổng thống Nga Putin cũng sẽ phải hành động tinh tế, để cân bằng hợp tác Nga-Iran với quan hệ giữa Nga với Saudi Arabia và Các tiểu vương quốc Arab thống nhất ( UAE), hai quốc gia được cho là đối thủ của Iran.

Suy giảm cam kết an ninh của Mỹ đối với vùng Vịnh đã đẩy nhiều nước trong khu vực như Saudi Arabia và UAE đi tới quyết định hài hòa và đa dạng hóa quan hệ với các cường quốc bên ngoài. Nhưng việc Nga hoặc là cả Trung Quốc phớt lờ lệnh cấm vận của Mỹ chống Iran có thể sẽ khiến Saudi Arabia và UAE nhận ra rằng hai đối thủ lớn của Mỹ là những đối tác chưa đủ độ tin cậy để giúp bảo đảm an ninh tại vùng Vịnh.

Nga muốn đàm phán hạt nhân tại Vienna thành công, nhưng đồng thời cũng hậu thuẫn các yêu sách của Tehran về việc Mỹ sẽ không thể một lần nữa đơn phương rút khỏi thỏa thuận, như cách mà chính quyền của ông Donald Trump đã làm năm 2018. Trong bối cảnh như vậy, cả Nga và Iran đều quan tâm đến thỏa thuận hợp tác song phương Nga-Iran có hiệu lực trong 20 năm.

Phía Nga muốn đàm phán về một thỏa thuận tự do thương mại song phương (FTA) giữa Iran với Liên minh kinh tế Á-Âu (EEU) do Nga làm đầu tàu, với bốn thành viên khác bao gồm Armenia, Belarus, Kazakhstan và Kyrgyzstan. Dự thảo thỏa thuận với Nga dường như mang lại ưu thế cho Iran. Nó chứng tỏ rằng Iran không bị cô lập như cách mà Mỹ mong đợi và Tehran có thể tìm kiếm được các bệ đỡ giúp giảm thiểu thiệt hại lệnh trừng phạt từ Washington.