Mỹ Sơn (Quảng Nam) – dòng chảy ký ức
“Người Chămpa cổ đã gửi tâm linh vào đất đá; và đã biết dựa vào thiên nhiên để làm nên một Mỹ Sơn tráng lệ – thâm nghiêm – hùng vĩ; Đây là một bảo tàng kiến trúc điêu khắc nghệ thuật vô giá của nhân loại mà còn lâu chúng ta mới hiểu hết” – Kiến trúc sư Kazik.
Cùng với Hội An, Khu Di sản văn hóa Mỹ Sơn (huyện Duy Xuyên, tỉnh Quảng Nam) là niềm tự hào của lịch sử và văn hóa xứ Quảng. Vốn được coi là “ thánh địa” với hơn 70 công trình kiến trúc đền tháp của nền văn minh Chămpa, Mỹ Sơn chứa đựng những giá trị về lịch sử, văn hóa, kiến trúc, nghệ thuật. Được tạo lập suốt 9 thế kỷ (từ thế kỷ thứ IV đến thế kỷ XIII), di tích Mỹ Sơn được đ.ánh giá có vai trò quan trọng trong di sản lịch sử văn hóa kiến trúc nghệ thuật thế giới. Tháng 12/1999, công trình này được công nhận là Di sản Văn hóa thế giới của UNESCO.
Trong nỗ lực giữ gìn, bảo tồn kéo dài hàng chục thập kỷ, gần đây, Khu Di sản văn hóa Mỹ Sơn đã hoàn thiện việc trùng tu, nâng cấp đền A1, các tháp A12, A13 thuộc nhóm tháp A. Như vậy, cùng với nhóm tháp H, K, Khu Di sản văn hóa Mỹ Sơn đã tạo được diện mạo mới. Trước đây, đây là điểm du khách ít đến hoặc không đến, nay lại đến đông hơn, từ đó, giúp tuyến tham quan không còn đứt gãy mà hoàn thiện hơn từ lối vào đầu tiên tới điểm cuối trước khi rời Mỹ Sơn.
Bên cạnh đó, Đài thờ Mỹ Sơn A10 cũng đã được công nhận Bảo vật quốc gia vào cuối năm 2021 và hàng loạt các sản phẩm nghệ thuật đã được khôi phục, làm mới và dàn dựng công phu với hàm lượng văn hóa nghệ thuật cao. Ban Quản lý Khu Di sản văn hóa Mỹ Sơn đã nỗ lực tạo “điểm nhấn” để thu hút khách du lịch, đồng hành với “Con đường di sản” miền Trung kéo dài từ Quảng Bình đến Quảng Nam.
“Đêm Mỹ Sơn huyền thoại”
Đặc biệt, hòa mình vào dòng chảy “Năm Du lịch quốc gia – Quảng Nam 2022″, Ban Quản lý Khu Di sản văn hóa Mỹ Sơn đã chính thức cho ra mắt chương trình biểu diễn nghệ thuật ngoài trời tại Khu Di sản văn hóa Mỹ Sơn (xã Duy Phú, huyện Duy Xuyên) với tên gọi “Đêm Mỹ Sơn huyền thoại”, ngay sau đại dịch COVID-19. Theo ông Phan Hộ- Giám đốc Ban Quản lý Khu Di sản văn hóa Mỹ Sơn, đại dịch COVID-19 đã có tác động không nhỏ đến ngành du lịch, tuy nhiên, quãng thời gian khó khăn này đã được Ban Quản lý biến thành lợi thế bằng việc đầu tư nâng cấp không ngừng làm mới sản phẩm, nâng cấp các dịch vụ, đào tạo lại nhân lực để sẵn sàng đón nhận và khai thác các cơ hội mới. Điển hình nhất là sự ra mắt của chương trình biểu diễn nghệ thuật ngoài trời tại Khu Di sản văn hóa Mỹ Sơn với tên gọi “Đêm Mỹ Sơn huyền thoại”.
Video đang HOT
Với sự tham gia của gần 200 diễn viên, chương trình “Đêm Mỹ Sơn huyền thoại” đã phô diễn được những tinh hoa văn hóa Chămpa. Chương trình gồm 3 phần: Phần “Thung lũng – câu chuyện thời gian” tái hiện sống động dòng chảy thời gian diễn ra tại miền tháp cổ và nét đẹp độc đáo của khu đền tháp qua từng thời kỳ; phần “Đêm Mỹ Sơn huyền thoại” đưa khán giả ngược dòng thời gian, tìm về trung tâm tôn giáo quan trọng nhất của vương quốc cổ Chămpa. Và trong phần cuối cùng “Ánh sáng giao hòa” đã thể hiện sự giao thoa giữa quá khứ và hiện tại, nhắc nhở hậu thế bảo tồn và phát huy những giá trị hiện có của Di sản văn hóa thế giới Mỹ Sơn. Tất cả đã tái hiện phần nào lịch sử cội nguồn của một trong những trung tâm tôn giáo quan trọng nhất của vương quốc cổ Chămpa.
Tại “Đêm Mỹ Sơn huyền thoại”, khán giả thấy được hình ảnh những cô gái Chăm di chuyển cùng điệu múa cổ tạo thành một dòng chảy. Đây là biểu tượng cho mạch nguồn xuyên suốt từ lúc khởi thủy của vương triều Chămpa. Câu chuyện được hiện rõ theo từng tầng, bằng nhiều loại hình ngôn ngữ nghệ thuật, từ đó, truyền tải thông điệp đến khán giả. Sự phối hợp giữa ngôn ngữ múa cùng với kỹ xảo ánh sáng cũng như hiệu ứng sân khấu tạo nên màn trình diễn vô cùng chân thực và ấn tượng.
Thực tế, dù mới ra mắt nhưng “Đêm Mỹ Sơn huyền thoại” đã thu hút hàng ngàn người dân lẫn du khách tìm đến tham quan, thưởng ngoạn tinh hoa của văn hóa Chămpa và nhận được nhiều phản hồi tích cực. Mỹ Sơn vì thế, không chỉ là trầm tích, mà thực sự tái hiện qua những hoạt động được xem là tinh hoa, đặc biệt nhất của văn hóa Chămpa.
Ông Phan Hộ cho biết, “Đêm Mỹ Sơn huyền thoại” là sản phẩm mới nhưng độc đáo và đặc sắc, chỉ có ở Mỹ Sơn, bởi được biểu diễn ngay dưới những chân tháp cổ hơn ngàn năm t.uổi. Chương trình diễn tả một quá trình tồn tại và phát triển của văn hóa Chămpa qua dòng thời gian rất lâu bằng một câu chuyện được thể hiện qua ánh sáng, âm nhạc…
“Qua sản phẩm du lịch độc đáo này, chúng tôi kỳ vọng sẽ đáp ứng được nhu cầu vui chơi giải trí về đêm cho du khách. Đồng thời, chúng tôi đã lên kế hoạch kết hợp với các sản phẩm đang có ở Mỹ Sơn đã được du khách trải nghiệm” – ông Phan Hộ nhấn mạnh.
Chương trình “Đêm Mỹ Sơn huyền thoại” được tổ chức mỗi tháng 1 lần vào ngày 16 âm lịch, sau đó, tùy vào thực tế nhu cầu của du khách để tăng buổi biểu diễn và tiến tới phục vụ hằng đêm cho du khách.
Một chương mới để Mỹ Sơn được biết đến, được đón tiếp nhiều hơn du khách trong và ngoài nước?
Khám phá miền tháp cổ xứ Quảng
Quảng Nam được biết đến với hai di sản văn hóa thế giới được UNESCO công nhận là Khu di tích Mỹ Sơn (Thánh địa Mỹ Sơn) và Phố cổ Hội An.
Ngoài Thánh địa Mỹ Sơn, trên mảnh đất Quảng Nam hiện còn lưu giữ những dấu ấn của nền văn hóa Chămpa với các công trình kiến trúc rêu phong cổ kính và mang trong mình nghệ thuật điêu khắc, tạo hình độc đáo...
Tháp Chiên Đàn.
Nằm ngay bên trục đường tỉnh lộ 609, tháp Bằng An (phường Điện An, thị xã Điện Bàn) là ngôi tháp duy nhất có mặt bằng hình bát giác còn tồn tại đến ngày nay và có hình dáng giống như một chiếc linga khổng lồ.
Theo nội dung tấm bia được dựng tại tháp, vào khoảng năm 875 - 977, vua Bhadravarman II đã cho xây dựng đền thờ Linga Paramesvara để dâng lên Isanesvara.
Như vậy, có thể tháp Bằng An chính là Linga Paramesvara. Tháp có chiều cao khoảng 20m, đế cao, thân hình trụ bát giác, mỗi cạnh tường dài 4m. Phần t.iền sảnh khá dài, cửa ra vào ở hướng đông, hai bên t.iền sảnh có hai cửa phụ. Vòm mái hình chóp, gồm 8 mái cong thu nhỏ dần và nhọn ở trên đỉnh. Bên ngoài tháp có hai pho tượng Gajasimha bằng sa thạch được chạm cách điệu.
Nhà khảo cổ học J.Boisselier đã xác định niên đại của tháp Bằng An là khoảng cuối thế kỷ XI. Một số nhà nghiên cứu khác lại cho rằng, niên đại của tháp vào khoảng cuối thế kỷ IX đến đầu thế kỷ X; còn hai pho tượng Gajasimha được dựng vào thế kỷ sau... Tháp Bằng An đã được xếp hạng Di tích Kiến trúc nghệ thuật cấp quốc gia năm 1989.
Từ tháp Bằng An, theo quốc lộ 1A xuôi về phía Nam khoảng 35km là Phật viện Đồng Dương, thuộc địa phận làng Đồng Dương (xã Bình Định Bắc, huyện Thăng Bình). Theo nội dung tấm văn bia được tìm thấy tại Đồng Dương, vào năm 875, vua Indravarman II đã cho xây dựng một tu viện Phật giáo và đền thờ vị Bồ tát bảo hộ cho vương triều Laksmindra Lokesvara Svabhayada.
Dưới triều đại của Indravarman II, kinh đô của vương quốc Chămpa được dời từ vùng Panduranga (Phan Rang ngày nay) trở ra vùng Amaravati (vùng Quảng Nam - Đà Nẵng ngày nay) và có tên mới là Indrapura.
Theo một số nhà nghiên cứu, địa điểm xây dựng kinh đô là khu vực làng Đồng Dương ngày nay. Đáng tiếc là khu di tích kiến trúc quan trọng này đã bị tàn phá nặng nề bởi thiên tai, thời gian và chiến tranh; hiện chỉ còn một mảng tường tháp mà nhân dân địa phương thường gọi là "tháp Sáng", cùng với nền móng các công trình kiến trúc khác.
Khu vực Phật viện Đồng Dương được học giả người Pháp L.Finot chủ trì khai quật vào năm 1901; năm 1902 do nhà khảo cổ học người Pháp H.Parmentier chủ trì. Hai cuộc khai quật này đã tìm thấy khu kiến trúc chính của Phật viện cùng nhiều tác phẩm điêu khắc quý giá. Phần lớn các tác phẩm điêu khắc được tìm thấy tại đây hiện được trưng bày tại Bảo tàng Điêu khắc Chăm Đà Nẵng, đã góp phần hình thành nên phong cách Đồng Dương nổi tiếng trong nghệ thuật Chămpa giai đoạn nửa sau thế kỷ IX. Năm 2000, Phật viện Đồng Dương được xếp hạng Di tích quốc gia đặc biệt.
Tháp Chiên Đàn (xã Tam An, huyện Phú Ninh) gồm 3 tháp cổ xếp thẳng hàng theo trục Bắc - Nam, có hình dạng gần giống nhau: Mặt bằng tháp hình vuông, mái xếp tầng thu nhỏ dần lên trên. Tháp Bắc nhỏ nhất, có phần đỉnh và t.iền sảnh đã bị sụp đổ hoàn toàn, vòm cuốn trên cửa ra vào còn tương đối nguyên vẹn. Tháp Giữa lớn nhất trong nhóm và được bảo tồn tốt hơn; đỉnh tháp còn lại một tầng, t.iền sảnh và phần cửa giả bị sụp phần chân. Tháp Nam nhỏ hơn tháp Giữa và lớn hơn tháp Bắc; phần mái đã bị sụp đổ hoàn toàn.
Theo các nhà nghiên cứu, tháp Nam được xây dựng trước, tiếp theo là tháp Giữa rồi đến tháp Bắc. Trong đợt trùng tu di tích vào năm 1989, các nhà khảo cổ học đã khai quật quanh các tháp, làm lộ hệ thống chân tường và các trang trí bằng sa thạch cùng hàng trăm tác phẩm điêu khắc có giá trị. Phần trang trí chân tường ở tháp Giữa còn tương đối nguyên vẹn. Đó là những phiến đá lớn ghép quanh chân tháp, được chạm trổ tinh vi, gồm hình ảnh những chiến sĩ cầm vũ khí nhảy múa cùng các vũ nữ, nhạc công, các Apsara (tiên nữ), mặt Kala (quái vật) và Makara (thủy quái).
Trong số các hiện vật phát hiện được ở Chiên Đàn có 2 bàn thờ hình tròn, mặt chạm nổi hai tầng hoa sen, đường kính lớn, được để trên phần đế rời. Các tác phẩm ở Chiên Đàn được xếp vào phong cách Chánh Lộ (có niên đại thế kỷ XI đến đầu thế kỷ XII). Tháp Chiên Đàn đã được xếp hạng Di tích Kiến trúc nghệ thuật quốc gia năm 1989.
Nằm cách tháp Chiên Đàn khoảng 500m theo đường chim bay là phế tích An Phú (hay tháp Lạn), thuộc địa phận thôn An Thiện (xã Tam An, huyện Phú Ninh). Công trình này đã bị sụp đổ từ lâu và được khai quật, phát lộ vào tháng 2-2002.
Qua công tác khai quật, các nhà khảo cổ học đã đ.ánh giá phế tích An Phú là một kiểu thức nhà dài, gần giống như các mandapa (nhà khách, nhà tĩnh tâm) ở Mỹ Sơn. Bình đồ ngôi nhà hình chữ nhật, dài 27m, rộng 9,8m; cửa ra vào ở hai đầu hồi rộng 1,12m. Phần hai đầu hồi thu hẹp thành hai t.iền sảnh rộng 6,27m. Các nhà khảo cổ học cũng cho rằng, niên đại tương đối của phế tích An Phú là vào khoảng cuối thế kỷ X.
Trong di sản văn hóa Chămpa, phế tích này còn lại không nhiều; vì thế, đã góp thêm tư liệu quý cho công tác nghiên cứu kiến trúc Chăm. Trừ hai mandapa ở Mỹ Sơn, hầu hết các loại nhà dài này đã bị sụp đổ, thậm chí bị san bằng không còn dấu vết...
Đến với Quảng Nam, nếu không đủ thời gian và điều kiện tham quan Di sản văn hóa thế giới Khu di tích Mỹ Sơn, du khách có thể dành chút thời gian ghé thăm một trong những miền tháp trên. Đây đều là những "viên ngọc quý" của nền văn hóa Chămpa trên vùng đất xứ Quảng, nơi dấu thời gian còn in trên những ngôi tháp cổ u tịch ngàn năm...
Đường đến Mỹ Sơn qua Kesaria Tôi thân với anh Lê Văn Chỉnh những ngày anh còn tại thế. Anh là người duy nhất trong số những cộng sự của Kiến trúc sư Kazic, thời trùng tu Thánh địa Mỹ Sơn, kiên trì theo đuổi, hy sinh cả đời mình cho việc giải mã bí ẩn những viên gạch, dùng xây tháp Chăm... Vật liệu xây dựng những ngôi...