“Mượn” Văn Hóa Làm Chất Liệu Sáng Tạo Trong Thời Trang Cao Cấp: Sai Một Li, Đi Một Dặm

Có lẽ, giới mộ điệu không còn mấy lạ lẫm trước những BST lấy cảm hứng từ các nền văn hóa khác nhau đến từ nhiều nhà mốt xa xỉ thời gian qua. Thế nhưng, ranh giới giữa việc “lấy cảm hứng” và “chiếm đoạt” văn hóa là vô cùng mong manh.

Không mới mà cũng chẳng bao giờ cũ, chiếm đoạt văn hóa dường như là một trong những đề tài “ nóng hổi” khiến giới thời trang xôn xao trong suốt hơn một thập kỷ qua. Các nhà thiết kế thường chọn văn hóa đặc trưng của các quốc gia làm nguồn sáng tạo không phải vì chúng khiến BST của họ trông khác biệt hơn so với những mùa trước, cũng chẳng phải chiêu trò tạo tiếng vang dư luận. Mà ở đây, văn hóa, bên cạnh nghệ thuật, là chiếc cầu nối gắn kết các quốc gia, sắc tộc và giới tính lại với nhau. Chính vì lẽ đó mà giới mộ điệu có thể dễ dàng tìm thấy nguồn cảm hứng sáng tạo từ văn hóa và nghệ thuật thông qua các tạo tác thời trang của các nhà mốt danh tiếng. Thế nhưng, một khi một BST có sự xuất hiện của các yếu tố văn hóa, điều này thường dẫn đến hai kết quả: một là tôn vinh nền văn hóa đó, hai là chiếm đoạt văn hóa.

Rõ ràng, bốn kinh đô thời trang lớn nhất thế giới bao gồm Anh, Mỹ, Ý và Pháp đều là quê nhà của hầu hết các thương hiệu thời trang xa xỉ có sức ảnh hưởng lớn đến sự phát triển của địa hạt thời trang. Nhìn chung, các nhà mốt xuất thân từ bốn kinh đô này đều mang lối thiết kế Bourgeois (phong cách tư bản) đặc thù: cổ điển, sang trọng và chỉn chu với nhiều lớp trang phục, phụ kiện. Nhưng các nhà mốt không thể dặm chân tại chỗ ở mỗi đất nước của mình, mà cần phải “xâm nhập” thị trường tiềm năng màu mỡ hơn cũng như lãnh địa sáng tạo đột phá, mới mẻ hơn. Để làm được như vậy, niềm tự hào về di sản mang đậm dấu ấn Bourgeois vẫn chưa đủ, thậm chí phong cách này còn khá lạ lẫm so với cách ăn mặc của nhiều nước Á Đông, buộc các thương hiệu phải tạo nên những phép lai không chỉ kích thích niềm khao khát sở hữu của giới mộ điệu, mà còn không làm lu mờ các biểu tượng đặc trưng của nhà mốt. Và văn hóa chính là “chất xúc tác” mà các nhà thiết kế lồng ghép vào trong các BST của họ.

Quay trở lại câu chuyện về chiếm đoạt văn hóa trong thời trang. Đây chẳng phải vấn đề diễn ra gần đây, mà nó đã có từ trước khi thuật ngữ “thời trang”, “xu hướng” và “phong cách” được ra đời. Ở những năm thuộc thế kỷ 17, giới quý tộc Anh và Pháp vô cùng ưa chuộng sự lịch lãm và quyền lực từ bộ suit ba mảnh – bộ trang phục truyền thống từ các nước Hồi giáo. Không dừng lại ở đó, người của thời đại Nhiếp chính Anh thường diện mẫu quần churidaar truyền thống của Ấn Độ nhưng với phom dáng vừa vặn hơn. Những dẫn chứng đơn giản đó đã phần nào cho thấy sự giao thoa các nền văn hóa đã xuất hiện từ những thế kỷ trước, diễn ra đồng thời với việc truyền bá tôn giáo và tín ngưỡng ở các nước.

Ở thời điểm thời trang vươn lên trở thành một trong những nền công nghiệp bạc tỷ, cũng có không ít nhà thiết kế sử dụng yếu tố văn hóa làm chất liệu sáng tạo. Trong đó có thể kể đến BST CHANEL Métiers d’Art 2011 của NTK Karl Lagerfeld với những bộ trang phục lấy cảm hứng từ đồ truyền thống Ấn Độ như saree, anarkalis và salwar-kameez; BST Gucci Thu Đông 2019 với chiếc mũ Indy Turban của người theo đạo Sikh; và còn nhiều trường hợp khác.

Nhìn ở nhiều góc độ, quả thật rất khó để có thể xác định “lai lịch” thật sự của các phom dáng trang phục cơ bản (chẳng hạn như chân váy, áo thun, áo sơ mi…). Qua nhiều năm, giới mộ điệu xem đó là tài sản chung của nền thời trang. Riêng những dấu ấn mang bản sắc đặc trưng của các dân tộc, tôn giáo và quốc gia cần phải được tôn trọng. Chiếm đoạt văn hóa không còn là vấn đề khi các nhà mốt chia sẻ rõ ràng về nguồn cảm hứng về nền văn hóa mà họ khai thác trên các món đồ thời trang. Có như vậy, đất nước sở hữu nền văn hóa đó mới có thể cảm nhận được sự trân trọng và tôn vinh của thương hiệu dành cho giá trị tinh thần tự hào của họ.