Lý do châu Phi rơi vào ‘điểm mù’ về rủi ro khí hậu

Diện tích rộng lớn của lục địa đen không được bảo vệ hiệu quả trước rủi ro khí hậu do hệ thống quan sát thời tiết tại đây kém phát triển nhất.

Các gia đình bị mất nhà cửa do lũ lụt phải đi sơ tán tại Beira, Mozambique. Ảnh: AP

Hội nghị thượng đỉnh về khí hậu châu Phi đầu tiên khai mạc vào ngày 4/9 tại Kenya sẽ nêu bật thực tiễn rằng lục địa này sẽ phải hứng chịu nhiều nhất từ biến đổi khí hậu, trong khi lại là tác nhân đóng góp ít nhất cho việc Trái đất nóng lên.

Đầu tư để giúp châu Phi thích ứng với biến đổi khí hậu, trong đó có vấn đề dự báo tốt hơn, sẽ là mục tiêu cấp bách tại cuộc họp diễn ra trong hai ngày 5 – 6/9 tại Kenya.

Lục địa châu Phi có diện tích lớn hơn cả Trung Quốc, Ấn Độ và Mỹ cộng lại. Tuy nhiên, theo cơ sở dữ liệu của Tổ chức Khí tượng Thế giới (WMO), châu Phi chỉ có 37 trạm radar để theo dõi thời tiết, mặc dù đây là một công cụ thiết yếu để dự báo rủi ro cùng với dữ liệu vệ tinh và giám sát bề mặt. Trong khi đó, châu Âu có 345 cơ sở radar. Bắc Mỹ có 291 cơ sở radar.

Ông Asaf Tzachor, nhà nghiên cứu tại Trung tâm Nghiên cứu Rủi ro Hiện sinh tại Đại học Cambridge, cho biết: “Nhìn chung, lục địa này đang nằm trong điểm mù về rủi ro khí hậu”.

Hồi tháng 8, ông Tzachor và các đồng nghiệp đã đưa ra cảnh báo trên tạp chí Nature rằng biến đổi khí hậu sẽ khiến châu Phi thiệt hại hơn 50 tỷ USD mỗi năm vào năm 2050. Đáng chú ý, đến lúc đó, dân số châu Phi dự kiến tăng gấp đôi hiện nay.

Nhóm của ông Tzachor cho biết việc thiếu khả năng theo dõi và dự báo thời tiết trên diện rộng đã ảnh hưởng đến các lựa chọn phát triển quan trọng. Chẳng ích gì khi đầu tư vào các trang trại nhỏ, bởi lẽ lũ lụt sẽ cuốn trôi chúng.

Tổng thư ký Liên hợp quốc Antonio Guterres tuyên bố sẽ giải quyết “hai sự bất công nhức nhối của cuộc khủng hoảng khí hậu” tại Hội nghị thượng đỉnh về khí hậu châu Phi.

Theo ông Guterres, đầu tiên, các quốc gia châu Phi hầu như không đóng góp gì vào sự nóng lên toàn cầu, họ lại ở “tuyến đầu” của những cơn bão, hạn hán và lũ lụt.

Thứ hai, trong khi châu Phi có nguồn năng lượng Mặt trời, gió và thủy điện dồi dào cũng như các khoáng sản quan trọng thì chính phủ nước này lại phải đối mặt với mức nợ và lãi suất cao, gây cản trở đầu tư vào năng lượng tái tạo.

Dự báo đúng thời tiết cũng là một lĩnh vực rất cần được quan tâm.

Kenya, chủ nhà của hội nghị thượng đỉnh về khí hậu, là một trong số ít quốc gia ở châu Phi được coi là có dịch vụ thời tiết tương đối phát triển, cùng với Nam Phi và Maroc. Theo Kho bạc Quốc gia, Kenya đã phân bổ khoảng 12 triệu USD trong năm nay cho ngành khí tượng. Tuy vậy, đề xuất ngân sách của Cơ quan Thời tiết Quốc gia Mỹ cho năm tài chính 2023 là 1,3 tỷ USD.

Năm 2019, WMO báo cáo: “Mặc dù chiếm 1/5 tổng diện tích đất liền của thế giới, châu Phi có mạng lưới quan sát trên đất liền kém phát triển nhất trong tất cả các châu lục và đang ở trạng thái xấu đi”.

Ở các quốc gia như Somalia và Mozambique, với một số bờ biển trải dài nhất và dễ bị tổn thương nhất lục địa này, việc thiếu hệ thống cảnh báo và giám sát thời tiết hiệu quả đã góp phần khiến hàng nghìn người thiệt mạng trong các thảm họa như bão và lũ lụt.

Khi Bão Idai tấn công miền Trung Mozambique năm 2019, người dân cho biết họ nhận được rất ít hoặc không nhận được cảnh báo nào từ chính quyền. Hậu quả, hơn 1.000 người thiệt mạng.

Theo báo cáo của WMO, Idai là thảm họa gây thiệt hại nặng nề nhất ở châu Phi, trị giá 1,9 tỷ USD trong giai đoạn từ 1970 đến 2019.

Việc thiếu dữ liệu theo dõi thời tiết ở phần lớn châu Phi cũng làm phức tạp thêm những nỗ lực liên kết một số thảm họa thiên nhiên với biến đổi khí hậu.

Đầu năm nay, nhóm nghiên cứu khí hậu mang tên World Weather Attribution đã chỉ ra rằng do hạn chế về dữ liệu thời tiết, công tác đánh giá vai trò của biến đổi khí hậu trong trận lũ lụt khiến hàng trăm người thiệt mạng ở Congo và Rwanda hồi tháng 5 đã gặp trở ngại.