Lo ngại quanh Đại Phục Hưng, đập lớn nhất châu Phi

Nhiều người Sudan lo ngại đập Đại Phục Hưng khổng lồ mà Ethiopa xây dựng giữa biên giới hai nước ảnh hưởng tới sinh kế của họ.

Nước chảy qua đập Đại Phục Hưng ở Ethiopia trong quá trình xây dựng trên sông Nile ở Guba, Ethiopia, hôm 26/9/2019.

Người dân trên đảo Tuti ở thủ đô Khartoum của Sudan lo ngại con đập khổng lồ Đại Phục Hưng mà Ethiopia xây dựng ở thượng nguồn có thể làm suy yếu dòng Nile Xanh, đe dọa ngành công nghiệp nung gạch của địa phương, ngành đã cung cấp những viên gạch đầu tiên cho các tòa nhà công hiện đại đầu tiên tại Khartoum khoảng một thế kỷ trước.

Thợ làm gạch ở đảo Tuti, Khartoum, chuẩn bị gạch đem nung trong một lò nung ngoài trời hôm 12/2.

Trong một xưởng gạch ngoài trời ven sông, nơi sông Nile Xanh và Nile Trắng giao nhau ở Sudan, Mohamed Ahmed al Ameen, 60 tuổi, và đồng nghiệp đúc hàng nghìn viên gạch mỗi ngày từ bùn đất do các trận lũ mùa hè đưa tới.

Ameen ngồi uống trà ven sông.

“Tôi coi sông Nile là một phần máu thịt không thể chia xa từ lúc chào đời”, Ameen nói, trong lúc công nhân xung quanh ông đang đúc gạch thủ công bằng đôi tay phồng rộp, xếp gạch xuống đất hong khô dưới ánh mặt trời. “Tôi lấy nước từ dòng sông để ăn uống, lấy nước từ dòng sông để cấy cày. Tôi cũng đúc gạch từ dòng sông này”.

David Plantino, 35 tuổi, một thợ làm gốm 7 năm trong nghề, người Nam Sudan.

Ngư dân, nông dân, thợ gốm xung quanh sông Nile cũng có những lo ngại tương tự Ameen, dù nhiều người đã phải di dời do lũ lụt mùa hè năm trước nhận thấy lợi ích điều tiết nước sông mà con đập mang lại.

Mustasim al-Jeiry kiểm tra điện thoại trong xưởng gốm của mình.

“Đập sẽ ổn định sông Nile, chúng tôi sẽ ít gặp lũ hơn”, Mustasim al-Jeiry, 50 tuổi, thợ làm gốm tại một ngôi làng ngoại ô thành phố Omdurman, đối diện thủ đô Khartoum ở bên bờ kia sông, nói. Đây là làng sản xuất gốm, đất sét khai thác từ lòng sông.

“Nhưng mặt khác, đất sét và nước sẽ ít đi. Nông dân, thợ làm gạch và làm gốm sẽ bị ảnh hưởng nghiêm trọng”.

Một phụ nữ ngồi thuyền taxi trên đoạn sông hội tụ giữa Nile Xanh và Nile Trắng.

Những góc nhìn trên của người dân Sudan phản ánh hy vọng và nỗi sợ kéo dài dọc sông Nile bởi dự án thủy điện lớn nhất châu Phi, dự án đã gây căng thẳng ngoại giao giữa Ethiopia và Ai Cập ở hạ lưu.

Ethiopia khẳng định có quyền khai thác nước sông Nile Xanh làm thủy điện để phục vụ phát triển kinh tế, hứa hẹn sẽ lấp đầy hồ chứa của đập vào cuối tháng này. Còn Ai Cập, nơi có nguy cơ đối diện khan hiếm nguồn nước, đang cố gắng đạt được thỏa thuận đảm bảo dòng chảy tối thiểu từ sông Nile Xanh, nơi cung cấp 86% lượng nước cho sông Nile, chảy vào Địa Trung Hải.

Một con chim bay giữa nơi giao nhau giữa hai dòng Nile Xanh và Nile Trắng.

Chính quyền Sudan cho rằng con đập có thể đe dọa sự an toàn của khoảng 20 triệu người dân Sudan sống ở hạ lưu và phá hủy hệ thống nông nghiệp dựa vào nguồn nước lũ của Sudan, nếu không được xây dựng và vận hành chính xác. Nhưng dự án cũng mang lợi ích tiềm năng trong việc kiểm soát lũ mùa mưa và cải thiện hiệu suất các đập của chính Sudan.

Tường của một ngôi nhà bị phá hủy bởi nước lũ sông Nile hồi tháng 9/2019.

Mâu thuẫn này thể hiện ở làng Wad Ramli, cách Khartoum khoảng 60 km về phía hạ lưu, nơi từng xảy ra lũ lụt gây thiệt hại nghiêm trọng vào mùa hè năm ngoái. Nhiều người dân mất nhà cửa đã được bố trí ở tạm trong lều bạt gần đó.

Lều bạt của những người mất nhà cửa do lũ sông Nile năm 2019.

“Đúng là Đập Phục Hưng sẽ hạ thấp mực nước sông Nile và ngăn lũ”, Manal Abdelnaay, 23 tuổi, sống trong một căn lều, nói. “Tuy nhiên, nó cũng ảnh hưởng tới canh tác nông nghiệp, mà vùng Wad Ramli là nơi sống nhờ nghề nông”.

Mussa Adam Bakr (áo trắng) thu hoạch cà tím cùng công nhân trên ruộng của mình.

Trên đảo Tuti, nông dân và chủ đất lo lắng nếu con đập làm suy yếu dòng sông, trồng trọt sẽ thiếu nước tưới tiêu và đất đai thiếu phù sa bồi đắp.

“Tôi đến Tuti năm 1988 vì đất ở đây là nơi lý tưởng để canh tác nông nghiệp, khoảng cách cũng đủ gần để đưa sản phẩm ra thị trường, đem lại thu nhập tốt”, Mussa Adam Bakr, một người trồng rau, xoài và quýt cạnh khu vực xưởng gạch, nói. “Suốt năm, người dân trên Tuti trồng các loại rau như khoai tây, hành tây, cà tím, để cung cấp cho thị trường”

Ngư dân kéo lưới trên sông Nile.

Sudan từ lâu bị lu mờ giữa tranh chấp về con đập bởi hai nước láng giềng lớn hơn, nhưng gần đây đã đóng vai trò trung gian đẩy mạnh đàm phán giữa ba nước. Người dân Sudan đang theo dõi sát sao bất kỳ thay đổi nào về vùng nước mà họ phụ thuộc vào nó để sinh sống