Làm báo trong bối cảnh chuyển đổi số

Báo chí Việt Nam đang trải qua một cuộc cách mạng nhờ sự phát triển của chuyển đổi số và trí tuệ nhân tạo (AI).

Chuyển đổi số đã thay đổi cách thức sản xuất, phân phối, và tiêu thụ thông tin, trong khi AI mang lại những công cụ mạnh mẽ để nâng cao hiệu quả và sáng tạo trong báo chí. Tuy nhiên, sự thay đổi này cũng đặt ra những thách thức về đạo đức, minh bạch, và khả năng cạnh tranh với thông tin sai lệch.

AI đang được sử dụng phổ biến trong nhiều lĩnh vực khác nhau trong đó có báo chí.

Chuyển đổi số trong ngành báo chí

Chuyển đổi số đã làm thay đổi hoàn toàn cách người dùng tiếp cận thông tin. Thay vì đọc báo giấy hoặc xem tin tức trên truyền hình, người dùng ngày nay ưu tiên các nền tảng số như website , ứng dụng di động và mạng xã hội . Hiện hơn 70% người Việt sử dụng Internet để cập nhật tin tức; các nền tảng như Facebook và YouTube trở thành nguồn thông tin chính. Điều này buộc các cơ quan truyền thông phải chuyển đổi từ mô hình truyền thống sang mô hình số hóa, tập trung vào việc xây dựng sự hiện diện trực tuyến mạnh mẽ.Trong bối cảnh đó, nội dung báo chí không còn chỉ là văn bản. Các tác phẩm báo hiện nay thường kết hợp hình ảnh, video , infographic, podcast và các định dạng tương tác như livestream hoặc bài viết 360 độ. Nhiều tờ báo lớn đã đầu tư vào các video tin tức ngắn và các bài viết tương tác để thu hút độc giả trẻ. Điều này đòi hỏi các nhà báo phải có kỹ năng đa phương tiện, từ quay dựng video đến thiết kế đồ họa và sử dụng các công cụ kỹ thuật số.

Chuyển đổi số đã làm thay đổi hoàn toàn cách người dùng tiếp cận thông tin. Thay vì đọc báo giấy hoặc xem tin tức trên truyền hình, người dùng ngày nay ưu tiên các nền tảng số như website, ứng dụng di động và mạng xã hội . Hiện hơn 70% người Việt sử dụng Internet để cập nhật tin tức; các nền tảng như Facebook và YouTube trở thành nguồn thông tin chính. Điều này buộc các cơ quan truyền thông phải chuyển đổi từ mô hình truyền thống sang mô hình số hóa, tập trung vào việc xây dựng sự hiện diện trực tuyến mạnh mẽ.

Trong bối cảnh đó, nội dung báo chí không còn chỉ là văn bản. Các tác phẩm báo hiện nay thường kết hợp hình ảnh, video, infographic, podcast và các định dạng tương tác như livestream hoặc bài viết 360 độ. Nhiều tờ báo lớn đã đầu tư vào các video tin tức ngắn và các bài viết tương tác để thu hút độc giả trẻ. Điều này đòi hỏi các nhà báo phải có kỹ năng đa phương tiện, từ quay dựng video đến thiết kế đồ họa và sử dụng các công cụ kỹ thuật số.

Mạng xã hội làm tăng tốc độ lan truyền thông tin nhưng cũng làm gia tăng nguy cơ lan truyền tin giả. Các nhà báo phải đối mặt với áp lực đưa tin nhanh chóng nhưng vẫn đảm bảo tính chính xác. Ví dụ, trong bối cảnh thiên tai, thông tin sai lệch có thể lan truyền chỉ trong vài phút. Điều này đòi hỏi các cơ quan truyền thông đầu tư vào các công cụ kiểm tra thông tin và xây dựng quy trình xác minh chặt chẽ.

AI và trí tuệ con người cần “hợp tác” ở mỗi tác phẩm báo chí.

Vai trò của AI trong báo chí

AI đang thay đổi cách thức hoạt động của ngành báo chí, từ việc thu thập thông tin đến sản xuất và phân phối nội dung, từ thu thập và phân tích dữ liệu, kiểm tra tính xác thực, tự động hóa sản xuất nội dung, cá nhân hóa nội dung, hỗ trợ nghiên cứu và điều tra… đến thay thế con người thực hiện một số công việc trong quá trình xử lý thông tin.

Tiện lợi của AI là rất rõ: Phân tích nhanh chóng, phát hiện xu hướng; Giảm thời gian xác minh, phát hiện tin giả; Tiết kiệm thời gian, phù hợp với tin tức dữ liệu; Tăng tương tác, cải thiện trải nghiệm người dùng; Phát hiện mẫu bất thường, xử lý dữ liệu lớn. Tuy nhiên AI cũng có những hạn chế: Không thể thay thế hoàn toàn phán đoán con người; Thiếu chiều sâu, không phù hợp với các bài phân tích phức tạp; Nguy cơ vi phạm quyền riêng tư và đòi hỏi yêu cầu kỹ năng sử dụng công cụ AI.

Thách thức của việc sử dụng AI trong báo chí

Một trong những lo ngại lớn nhất là AI có thể thay thế các công việc lặp lại, như viết tin tức ngắn hoặc chỉnh sửa nội dung. Tuy nhiên, nhiều người cho rằng AI sẽ không thay thế mà chỉ hỗ trợ con người, giúp các nhà báo tập trung vào các nhiệm vụ sáng tạo hơn như phân tích sâu hoặc kể chuyện. Ví dụ, trong khi AI có thể viết báo cáo tài chính, chỉ có con người mới có thể viết các bài bình luận sâu sắc về tác động của các con số đó.

Khi AI được sử dụng để sản xuất nội dung, người dùng có thể không nhận ra rằng một bài báo được máy móc viết. Điều này có thể làm giảm độ tin cậy của thông tin. Các cơ quan truyền thông cần minh bạch về việc sử dụng AI, ví dụ ghi rõ rằng một bài viết được tạo ra bởi công nghệ… Ngoài ra, việc sử dụng dữ liệu cá nhân để cá nhân hóa nội dung cũng đặt ra câu hỏi về quyền riêng tư và đạo đức.AI không chỉ là công cụ hỗ trợ mà còn có thể bị lạm dụng để tạo ra tin giả hoặc nội dung deepfake. Các video hoặc bài viết do AI tạo ra có thể trông rất chân thực, gây khó khăn cho việc xác minh. Điều này đòi hỏi người làm báo phải có các công cụ và kỹ năng tiên tiến để phát hiện và ngăn chặn thông tin sai lệch.

Cơ hội từ AI trong báo chí Thứ nhất, khám phá câu chuyện mới. AI giúp các nhà báo khám phá các câu chuyện mà trước đây khó tiếp cận. Đơn cử, trong các cuộc điều tra về biến đổi khí hậu, AI có thể phân tích dữ liệu vệ tinh để phát hiện các khu vực bị ảnh hưởng nghiêm trọng, từ đó cung cấp thông tin cho các bài báo.

Thứ hai, tăng cường tương tác với độc giả. Bằng cách cá nhân hóa nội dung, AI giúp các cơ quan truyền thông xây dựng mối quan hệ chặt chẽ hơn với độc giả. Ví dụ, các tờ báo có thể sử dụng AI để gợi ý các bài viết dựa trên lịch sử đọc của người dùng, từ đó tăng thời gian tương tác và lòng trung thành.

Thứ ba, tiết kiệm thời gian và nguồn lực. AI giúp tự động hóa các nhiệm vụ lặp lại, cho phép các người làm báo tập trung vào các công việc đòi hỏi sự sáng tạo và phán đoán. Ví dụ, thay vì dành hàng giờ để viết báo cáo thể thao , các nhà báo có thể sử dụng thời gian đó để phỏng vấn cầu thủ hoặc phân tích chiến thuật.

Tương lai của báo chí sẽ là sự kết hợp giữa công nghệ AI và trí tuệ con người. AI sẽ tiếp tục hỗ trợ các nhà báo trong việc thu thập dữ liệu, xác minh thông tin và tự động hóa các nhiệm vụ kỹ thuật. Tuy nhiên, vai trò của con người trong việc kể chuyện, phân tích và duy trì đạo đức báo chí vẫn là không thể thay thế. Để tận dụng tối đa tiềm năng của AI, các nhà báo cần được đào tạo về cách sử dụng các công cụ AI một cách hiệu quả. Các trường báo chí nên đưa vào khóa học về AI và phân tích dữ liệu vào chương trình đào tạo, giúp các nhà báo tương lai sẵn sàng cho một ngành công nghiệp đang thay đổi nhanh chóng.

Ngoài ra, các cơ quan truyền thông cần xây dựng các khung pháp lý và đạo đức rõ ràng để quản lý việc sử dụng AI. Tức là cần đảm bảo rằng AI được sử dụng một cách minh bạch, công bằng và không vi phạmquyền riêng tư của cá nhân.