Kỹ thuật mới chẩn đoán sớm bệnh Alzheimer

Nhóm các nhà khoa học quốc tế vừa phát hiện các dạng mới của prôtêin tau vốn gia tăng bất thường từ giai đoạn rất sớm, trước khi các vấn đề về nhận thức xuất hiện ở người mắc chứng sa sút trí tuệ (Alzheimer).

Một trong những phương pháp kiểm tra dấu hiệu bệnh Alzheimer hiện nay. Ảnh: dailycaring

Nguyên nhân hàng đầu gây bệnh Alzheimer là do tình trạng tích tụ mảng bám prôtêin độc hại beta-amyloid trong não, làm chết tế bào thần kinh và dẫn đến mất trí nhớ. Thông thường, hàm lượng beta-amyloid trong dịch não tủy tăng cao bất thường nhiều năm trước khi “tới lượt” nồng độ prôtêin tau bị phosphoryl hóa (p-tau). Trong khi đó, xét nghiệm lâm sàng p-tau hiện nay không còn nhiều ý nghĩa bởi khi đó chứng sa sút trí nhớ đã hình thành.

Ðiều này gây khó cho việc xác định người mắc Alzheimer ở giai đoạn đầu, yếu tố cần thiết để kiềm chế tiến triển của bệnh. Qua nghiên cứu, các nhà khoa học Thụy Ðiển, Tây Ban Nha, Slovenia và Pháp nhận thấy có những dạng đặc trưng của p-tau tăng từng phút trong dịch não tủy và máu của người mắc bệnh Alzheimer. Từ đó, họ phát triển những kỹ thuật có độ nhạy cảm cao để đo các chỉ dấu sinh học được cho là xuất hiện nhiều năm trước khi có những biểu hiện lâm sàng.

Trong nghiên cứu, khoảng 1/3 trong số 381 người được kiểm tra đã có dấu hiệu bệnh Alzheimer trong não mặc dù không có vấn đề nào về nhận thức. Ðiều này có nghĩa những thay đổi đó không thể phát hiện được thông qua những phương pháp đánh giá trí nhớ thực hiện tại bệnh viện. Ðáng nói, những chỉ dấu p-tau mới đã “điểm mặt” chính xác những thay đổi bất thường trong dịch não tủy và các mẫu máu.

Ở thời điểm tỷ lệ mắc và tổn thất về mặt xã hội do bệnh mất trí nhớ và Alzheimer gây ra không ngừng tăng cao, đột phá trên hứa hẹn có thể giúp chẩn đoán bệnh sớm hơn nhiều so với các phương pháp hiện hành. Phát hiện mới cũng có ý nghĩa quan trọng đối với việc thử nghiệm những liệu pháp đẩy lùi Alzheimer.

Phát triển các hạt nano đưa thuốc trực tiếp vào não

Ðối với các nhà khoa học nghiên cứu về các bệnh thoái hóa như sa sút trí tuệ ở người lớn tuổi (Alzheimer) và hội chứng liệt rung (Parkinson), việc đưa thuốc lên não là công việc khó khăn nhất.

Tin vui là các nhà nghiên cứu ở Canada vừa phát triển các hạt nano có thể vượt qua những rào cản trong não và cung cấp thuốc cho các tế bào thần kinh, điều mà các phương pháp điều trị hiện nay không làm được.

Các hạt nano sau khi tiêm (qua tĩnh mạch) đã đi vào máu và lắng đọng xung quanh các mạch máu não của cá ngựa vằn.

Nhóm chuyên gia tại Viện Nghiên cứu Khoa học Quốc gia (INRS) cho biết hàng rào máu não là trở ngại lớn nhất khi điều trị các bệnh thoái hóa thần kinh. Hàng rào máu não có nhiệm vụ lọc và ngăn chặn các chất độc hại xâm nhập não, nhưng nó cũng chính là yếu tố cản trở sự lưu thông của thuốc đến não.

Trong khi đó, để điều trị các bệnh thoái hóa như Alzheimer và Parkinson - chủ yếu bắt nguồn từ việc tế bào não tiếp xúc với các mảng bám có hại trong não, dẫn đến tình trạng sa sút trí nhớ và suy yếu chức năng vận động, các bác sĩ thường sử dụng các loại thuốc tiêu chuẩn với liều lượng cao, song cũng chỉ đưa một lượng nhỏ thuốc đến não. Ðiều đó đồng nghĩa phần lớn lượng thuốc còn lại vẫn tồn tại trong máu của bệnh nhân, gây ra các tác dụng phụ có hại. Nếu các triệu chứng quá nghiêm trọng, một số bệnh nhân buộc phải ngừng điều trị.

Các nhà nghiên cứu INRS cho biết việc chuyển sang sử dụng các hạt nano, với các đặc tính hóa học nhất định và bao bọc thuốc trong một lớp bảo vệ đặc biệt, có thể "đánh lừa" hệ miễn dịch của cơ thể và phát sinh ít tác dụng phụ hơn.

Họ đã thử nghiệm các hạt nano chứa thuốc mới trên các tế bào nuôi cấy và sau đó là cá ngựa vằn - đã được chứng minh là hữu ích đối với các nghiên cứu y học cho người. Loài cá nước ngọt nhỏ xíu này rất giống con người ở cấp độ phân tử, di truyền và tế bào sinh vật, nên chúng rất hữu ích trong việc so sánh kết quả thử nghiệm trước khi các nhà khoa học chuyển sang thử nghiệm trên người. "Loài cá này có một số ưu điểm cho nghiên cứu. Hàng rào máu não của chúng tương tự hàng rào máu não của con người và lớp da trong suốt của chúng cho phép chúng ta nhìn thấy sự phân bố của các hạt nano gần như là theo thời gian thực" - nhà dược học Charles Ramassamy giải thích.

Các nhà nghiên cứu cũng cho biết các hạt nano mà họ phát triển chỉ sử dụng các chất mà cơ thể người có thể phân rã một cách an toàn sau khi nó hoàn tất nhiệm vụ đưa thuốc đến não. "Chúng tôi tạo ra các hạt nano bằng axit polylactic (PLA), một vật liệu tương thích sinh học dễ bị cơ thể đào thải, còn lớp polyethylene glycol (PEG) bao phủ các hạt nano sẽ giúp chúng không bị phát hiện bởi hệ miễn dịch, nhờ đó có thể lưu thông trong máu lâu hơn" - Giáo sư Ramassamy, cũng là Chủ tịch tổ chức nghiên cứu bệnh Alzheimer Louise and André Charron, chia sẻ.

Nhiều thí nghiệm cho thấy các hạt PLA/PEG có thể vượt qua hàng rào máu não trong cá ngựa vằn và đến được với các tế bào thần kinh. Nhóm nghiên cứu cho biết họ đang tiếp tục thử nghiệm để hoàn thiện kỹ thuật dẫn thuốc mới và dự kiến tiến hành nhiều thử nghiệm trên những con vật khác để đánh giá hiệu quả, trước khi chuyển sang thử nghiệm lâm sàng trên người.