Không ‘chính quy’ hay ‘tại chức’, thông lệ quốc tế nào?

Câu thần chú ‘thông lệ quốc tế’ biện minh cho dự định không ghi hệ đào tạo tại chức hay chính quy trên bằng đại học .

Khác với niềm lạc quan của các vị lãnh đạo ngành giáo dục, dự thảo Thông tư quy định chi tiết nội dung chính ghi trên văn bằng giáo dục đại học, trong đó quy định không còn ghi bằng chính quy hay tại chức, mà chỉ theo từng trình độ đào tạo ( bằng cử nhân , bằng thạc sĩ, bằng tiến sĩ) đang khiến dư luận nghi hoặc, lo ngại.

Dù các nhà quản lý giáo dục đã kịp thời bổ sung rằng, ngoài tấm bằng chính thức, sẽ có một phụ lục đi kèm, trong đó ghi rõ các thông tin không thể hiện trên bằng như hệ đào tạo, xếp loại… Thế nhưng, cứ từ bụng ta suy ra bụng người, khi tấm bằng cử nhân được coi như giấy thông hành gõ cửa các đơn vị tuyển dụng, phụ lục trên trong nhiều lúc, ở nhiều nơi sẽ không mang quá nhiều ý nghĩa.

Chất lượng đào tạo đại học Việt Nam chưa đạt ‘thông lệ quốc tế’.

Viện dẫn thông lệ quốc tế không đủ sức thuyết phục. Quan niệm không mấy tích cực về hệ đào tạo ‘chuyên tu, tại chức’ sẽ không vì những chủ trương, biện pháp để đẩy chất lượng đào tạo hệ tại chức đi lên bằng cách áp chuẩn tương đương với hệ đào tạo chính quy từ việc tuyển sinh đầu vào đến các bài kiểm tra, bài thi, các môn học… mà thay đổi. Điều này rất dễ hiểu bởi nếu có đủ thời gian và năng lực, chắc hẳn họ không chọn hệ tại chức, vốn đòi hỏi chi phí học tập, thời gian học lớn hơn nhiều.

Trong khi đó, khó trông chờ vào “những người học siêu nhân”: sáng đi làm, hoàn thành nhiệm vụ, tối đi học với chương trình ngang các cháu tuổi mười tám đôi mươi, lại thêm gánh nặng ‘vợ bìu, con ríu’ đạt được trình độ ngang với hệ đào tạo chính quy. Tất nhiên vẫn có những trường hợp hi hữu, thế nhưng không thể dựa vào đó mà đi đến ngộ nhận chất lượng đào tạo ở hai hệ đã đồng đều.

Mặt khác, cũng chính đáng không kém khi đặt câu hỏi ngược lại. Nếu thật sự giá trị của hai tấm bằng như nhau thì tại sao phải xóa đi chữ ‘chính quy’, ‘tại chức’, vốn chỉ đơn giản như tấm thẻ ghi… địa chỉ? Và không thể lập lờ một sự thật không thể chối cãi, chỉ có Việt Nam, với một giai đoạn phát triển hết sức đặc thù, mới mở ra hệ đào tạo tại chức để nâng cao nghiệp vụ cho những cán bộ, công chức thời kỳ đầu thiếu cả kiến thức lẫn kinh nghiệm. Như vậy, áp dụng ‘thông lệ quốc tế’ đã lệch chuẩn ngay từ vạch xuất phát.

Xét kỹ về vấn đề chất lượng, sự xuất hiện ào ạt của các trường đại học ngoài công lập, từng được ví như nấm sau mưa, dẫn đến tình trạng chỉ đạt 9-10 điểm/3 môn thi cũng đã đỗ đại học mà có khoa vẫn không tuyển đủ chỉ tiêu. Vậy ai sẽ lựa chọn làm học viên tại chức và mức xét tuyển của hệ tại chức sẽ như thế nào? Nếu dám khẳng định, đầu vào không quan trọng, các vị quản lý ngành giáo dục khó có thể thuyết phục nổi ai.

Tất nhiên, sẽ vẫn là những tranh luận không hồi kết nếu không dựa vào căn cứ có sức thuyết phục hơn cả: thị trường tuyển dụng. Đầu tiên, xin xem xét khu vực ngoài nhà nước. Ở đây đã xuất hiện xu hướng tuyển dụng thực dụng, nghĩa là bằng cấp tương ứng với vị trí công việc. Nôm na, doanh nghiệp không cần tuyển một thủ quỹ hay kế toán có bằng thạc sĩ.

Cụ thể hơn nữa, việc cử nhân phải giấu bằng để xin đi làm công nhân thể hiện một thực tế là doanh nghiệp ngại tuyển dụng người có bằng cấp cao cho những vị trí lao động phổ thông, đơn giản, vì sợ nhân sự nhảy việc, phí công đào tạo.

Thậm chí, đã có những doanh nghiệp mạnh dạn tuyển dụng những vị trí nhân sự chủ chốt, đãi ngộ hấp dẫn mà không cần có bằng cấp ở lĩnh vực liên quan. Thước đo chỉ là hiệu quả và chắc chắn họ không chọn người chỉ để lấp đủ số ghế trống.

Tiếp cận theo cách này, khó có thể xảy ra một cuộc phổ cập bằng tại chức cho những người nhắm đến những công việc thuộc khu vực ngoài nhà nước. Thứ nhất, tấm bằng không thể là giấy thông hành vạn năng để xin việc. Thứ hai, năng lực tài chính của đại đa phần người dân khó có thể kham nổi mức chi phí của hệ đào tạo này, và dù có ‘chuộng bằng cấp tới đâu’, không ai bỏ tiền ra đi học, rồi tấm bằng chỉ dùng để… trưng như giấy khen học sinh giỏi.

Ở khu vực nhà nước, câu chuyện lại được nhìn nhận khác hẳn. Phát biểu mới đây của ĐBQH Lưu Bình Nhưỡng trong buổi họp thảo luận các vấn đề của Luật Lao động (sửa đổi) sắp trình Quốc hội rằng, ‘nhiều cán bộ nhàn nhã quá’ đã không gây thêm sự bất ngờ nào, vì với thành tích tinh giản biên chế đạt được, vấn nạn công chức, viên chức ’sáng cắp ô đi, tối cắp ô về’ đương nhiên chưa được dẹp hết.

Thêm nữa, như các chuyên gia và các vị ĐBQH vẫn luôn thẳng thắn, phép màu ‘vừng ơi, mở ra’ với cánh cổng vào các cơ quan nhà nước vẫn hiệu nghiệm hơn với các nhân sự thuộc công thức 5C. Từ đó có thể suy ra, đối với một bộ phận công chức, viên chức, năng lực không cần là yếu tố hàng đầu. Đầu tiên phải là… đủ tiêu chuẩn, đồng nghĩa, đủ bằng cấp. Đặc biệt, khi nỗi ngần ngại về chữ tại chức trên văn bằng tốt nghiệp được dẹp bỏ, nhóm đối tượng này sẽ hoàn toàn tự tin với một bộ hồ sơ không tì vết, đúng quy trình.

Xét trong mối tương quan với một chủ trương khác, dự định áp dụng ở quy mô nhỏ hơn, cũng căn cứ vào thông lệ quốc tế là việc cho phép sinh viên học thẳng lên thạc sĩ, bức tranh không mấy sáng sủa lại càng hiện rõ. Khi việc trả lương theo vị trí công việc, không theo thâm niên và bằng cấp chưa được áp dụng đại trà, rất dễ mường tượng, một phần đóng thuế của người dân sẽ dùng để trả cho những anh chị thạc sĩ, tiến sĩ chuyên viên phòng hành chính với ngạch bậc cao chót vót. Nỗi tréo ngoe 9 người dân gánh một cán bộ, vì thế sẽ càng thêm… ngang trái.

Điểm lạc quan nhất, nếu cố gắng đãi cát tìm vàng, là một sự tương thân tương ái hiếm có giữa công chức ngành giáo dục với các đồng nghiệp tương lai. ‘Gái có công, chồng chẳng phụ’, đã thế họ cũng là nguồn thu thường xuyên và ổn định cho các trường đại học. Việc ‘tự chủ’ của các cơ sở đào tạo này sẽ phần nào dễ dàng hơn, còn hệ lụy quản lý thì cứ hạ hồi phân giải.

Dẫu vậy, cũng không thể mau mắn phủ nhận những cáo buộc có phần tiêu cực, các nhà quản lý đang… lạc đề. Rộng cửa cho hệ tại chức, xóa nhòa các ‘chỉ tiêu kỹ thuật’ về đầu ra của cử nhân… dẫu có được dư luận chấp nhận, cũng không thể giải quyết được điều mà xã hội kỳ vọng hơn: chất lượng đào tạo. Tiêu chuẩn quốc tế cần thiết biết nhường nào áp dụng trong việc đo đếm chất lượng, nhưng tiếc thay, trong trường hợp này, lại bị ngó lơ.

Hãy mở rộng đôi tai, lắng nghe cho rõ ràng hơn điệp khúc đáng buồn, sinh viên ra trường phải đào tạo lại. Dù từ khía cạnh người đào tạo hay người tuyển dụng, thay đổi đầu tiên phải bắt đầu từ chính những vị công bộc đang nhận trọng trách chấn hưng nền giáo dục nước nhà.

Khánh Nguyên

Theo baodatviet