Khi nào đại dịch sẽ kết thúc?

Với hơn 1 triệu ca nhiễm nCoV trên toàn cầu và ngày càng nhiều quốc gia tuyên bố phong tỏa để kiềm chế đại dịch, câu hỏi được quan tâm nhất lúc này là: Khi nào cơn ác mộng này sẽ kết thúc?.

Câu trả lời lại phụ thuộc phần lớn vào những điều người ta chưa biết chắc về chủng virus mới gây nên dịch bệnh này, bao gồm chuyện người đã khỏi có thể bị mắc lại hay không; các nhà khoa học trên thế giới mất bao lâu để sản xuất ra vaccine… Chi phí và lợi ích của những đợt phong tỏa kéo dài và những điều mà các quốc gia khác nhau phải cáng đáng, từ góc độ kinh tế lẫn chính trị, cũng đều là các yếu tố ảnh hưởng đến câu trả lời.

1. Covid-19 sẽ chấm dứt như thế nào?

Ý kiến nhận được sự đồng thuận lớn là đại dịch sẽ chỉ kết thúc khi cái gọi là “miễn dịch cộng đồng” hình thành, xảy ra khi đủ số người trong một cộng đồng được bảo vệ khỏi mầm bệnh khiến nó không thể phát triển được nữa và dần biến mất. Có hai con đường dẫn đến kết quả đó. Một là tiêm chủng, tức là các nhà nghiên cứu sẽ phải phát triển một loại vaccine an toàn và hiệu quả chống lại virus. Con đường thứ hai để miễn dịch cộng đồng sẽ khắc nghiệt hơn: chỉ khi một phần lớn cộng đồng bị nhiễm bệnh và cơ thể họ tự sản sinh kháng thể chống lại virus theo cơ chế tự nhiên.
2. Chúng ta phải xoay xở thế nào cho đến lúc đó?

Chiến lược của nhiều quốc gia hiện nay là phong tỏa để làm chậm lại sự lây lan của virus, đóng cửa các cơ sở kinh doanh và trường học, cấm tụ tập và khuyến cáo người dân ở nhà. Mục đích là không để tình cảnh một lượng lớn bệnh nhân làm “ngập” hệ thống y tế, gây ra những cái chết không đáng có. Việc “làm phẳng đường cong” trong đồ thị lây nhiễm (tức là các biện pháp cách ly cộng đồng nhằm giữ số lượng ca bệnh hàng ngày ở mức có thể kiểm soát được) nhằm kéo dài thời gian để các cơ quan chức năng và nhân viên y tế có thêm thời gian huy động và xây dựng nguồn lực về cả con người và cơ sở vật chất để kiểm tra, theo dõi các ca bệnh và điều trị.
3. Khi nào các lệnh cấm được nới lỏng?

Cuộc sống sẽ không thể nhanh chóng trở lại bình thường bởi vì dỡ bỏ lệnh hạn chế quá sớm có nguy cơ gây tái bùng phát. Các nhà chức trách ở Trung Quốc bắt đầu mở cửa lại thành phố Vũ Hán (nơi đại dịch bắt đầu) hai tháng sau khi phong tỏa, khi mà sự lây nhiễm gần như đã dừng lại. Người ta nhận định rằng các biện pháp của Trung Quốc nghiêm ngặt hơn bất cứ nơi nào khác. Phó giám đốc Cơ quan Y tế Công cộng của Anh, Jenny Harries, cho biết các biện pháp phong tỏa cần kéo dài hai, ba hoặc lý tưởng nhất là sáu tháng. Còn giáo sư Annelies Wilder-Smith, chuyên nghiên cứu về các bệnh truyền nhiễm mới tại Trường Y học Vệ sinh và Nhiệt đới London, khuyến nghị nên giữ các lệnh hạn chế cho đến khi số người mắc mới mỗi ngày giảm liên tục trong vòng ít nhất là hai tuần.
4. Rồi sau đó?

Bản lộ trình, do một nhóm chuyên gia y tế Mỹ đưa ra, nhấn mạnh một giai đoạn trung gian trong đó các trường học và cơ sở kinh doanh sẽ được mở cửa lại nhưng phải hạn chế số lượng người có mặt. Mọi người sẽ phải tiếp tục giữ khoảng cách với nhau, còn những người có nguy cơ cao thì nên hạn chế ra ngoài. Nếu số ca mắc bắt đầu tăng trở lại, các lệnh cấm sẽ lại được thắt chặt. Báo cáo này được cho là lạc quan hơn nhiều so với những gì các nhà nghiên cứu tại Đại học Hoàng gia London hình dung, rằng ít nhất hai phần ba thời gian trước khi miễn dịch cộng đồng hình thành, tất cả hộ gia đình cần phải giảm 75% tiếp xúc với trường học, nơi làm việc hoặc nơi công cộng. Trong mọi trường hợp thì việc xét nghiệm trên diện rộng là rất quan trọng trong giai đoạn này.
5. Tại sao xét nghiệm lại quan trọng như vậy?

Loại virus này tàn phá quá khủng khiếp, không phải vì nó có thể gây chết người mà bởi vì nó rất “xảo quyệt”: nhiều người bị nhiễm nhưng cơ thể không hề phát ra dấu hiệu gì, họ cảm thấy bình thường nên vẫn tiếp tục công việc hàng ngày, vô tình lây lan cho những người khác. Điều đó khiến việc rà soát trên diện rộng trở nên cực kỳ quan trọng. Bằng cách đó có thể cách ly ngay lập tức những người dương tính với virus và tất cả những người mà họ đã tiếp xúc gần trong thời gian bị nhiễm, nhằm hạn chế lan rộng trong cộng đồng. Ngoài ra còn có một loại xét nghiệm nữa để tìm kiếm kháng thể nào đã tiêu diệt con virus ở những ca đã khỏi bệnh. Một khi đã tìm ra, họ sẽ nhân rộng kháng thể này ra cộng đồng.
6. Tại sao câu ‘mỗi cây mỗi hoa, mỗi nhà mỗi cảnh’ đúng trong tình thế hiện nay?

Các quốc gia như Trung Quốc có quyền áp đặt kiểm soát chặt chẽ đối với hoạt động di chuyển của người dân, kiểm tra nhiệt độ người ở từng nhà, theo dõi và áp đặt cách ly; các doanh nghiệp và người dân cũng không có quyền gây áp lực lên lệnh của chính phủ. Đó là những công cụ mạnh mẽ giúp Trung Quốc kiểm soát virus, và không thể không kể đến việc cảnh giác với các ca bệnh từ nước ngoài nhập cảnh vào. Tuy nhiên, đó là một phương án khó khăn cho các nước đề cao quyền tự do. Và cả các nước nghèo nhất cũng sẽ chịu tổn thất kinh tế khi lệnh hạn chế kéo dài, như Trung Quốc đã làm, hơn nữa cơ sở hạ tầng về y tế cũng không có để giám sát sâu rộng như vậy.

7. Khi nào thì vaccine mới ra đời?

Hàng chục công ty và trường đại học khắp nơi trên thế giới đang lao vào nghiên cứu vaccine, nhưng không có gì đảm bảo họ sẽ thành công sớm. Việc phát triển vaccine thường là một quá trình dài và phức tạp, phải trải qua nhiều năm thử nghiệm để đảm bảo mỗi mũi tiêm phải an toàn và hiệu quả. Trong cuộc chiến chống lại virus corona, một số đơn vị nhắm đến việc cung cấp vaccine trong 12 đến 18 tháng nữa, đó là một mục tiêu hết sức tham vọng. Ngoài việc sử dụng các phương pháp thử nghiệm rồi chứng minh, các nhà khoa học còn dựa vào các công nghệ mới, chẳng hạn như bổ sung chất liệu di truyền virus vào tế bào con người, để chúng tạo ra protein thúc đẩy phản ứng miễn dịch. Một số chuyên gia vaccine khuyên rằng chính phủ và người dân không nên quá lạc quan. Bởi vì vẫn chưa rõ liệu các phương pháp này có hiệu quả hay không, thời gian điều chế có đủ nhanh hay liệu các công ty có thể sản xuất đủ cho tất cả mọi người hay không.
8. Vậy còn phương án miễn dịch cộng đồng thì sao?

Thứ nhất, miễn dịch cộng đồng chỉ xảy ra khi phục hồi sau nhiễm, khiến người bệnh có khả năng miễn dịch lâu dài. Và vẫn chưa biết liệu virus corona chủng mới này có giống như vậy hay không. Phải cần bao nhiêu người trong cộng đồng tiếp xúc với virus để thiết lập chế độ miễn dịch cộng đồng cũng chưa rõ. Nhìn chung, con số này phải rất lớn, ví dụ như đối với bệnh bạch hầu là 75% dân số và đối với bệnh sởi là 91% dân số. Ông Patrick Valance, cố vấn khoa học hàng đầu của chính phủ Anh, ước tính con số này là 60% đối với Covid-19. Việc mất bao lâu để đạt tới ngưỡng cần thiết sẽ phụ thuộc vào các biện pháp mà chính phủ áp dụng để đối phó với đại dịch. Nếu không có những quy định hạn chế chặt chẽ, chúng ta sẽ phải trả giá đắt khi hệ thống y tế bị quá tải. Một số nghiên cứu giả định rằng số ca lây nhiễm thực tế cao hơn nhiều so với công bố. Nếu đó là sự thật, các quốc gia cũng đang tiến gần hơn tới miễn dịch cộng đồng.
9. Liệu sau khi rời đi nó còn trở lại?

Chúng ta có thể gặp may khi cái nóng mùa hè xuất hiện khiến virus tự nhiên biến mất, giống như đợt bùng phát của dịch cúm dịu xuống khi đổi mùa. Nhưng vẫn chưa biết liệu thời tiết nóng có đóng một vai trò nào hay không. Ngay cả khi dịch bệnh giảm đi, nó vẫn có thể trở lại vào mùa thu. Mọi người đang đặt hy vọng vào một liệu pháp chữa trị dứt điểm hoặc một loại thuốc đặc trị nào đó.

Thủy Tiên