Khi đề thi Ngữ văn vượt ngoài khuôn mẫu để kích thích sự sáng tạo của học sinh

Nhiều năm gần đây, trong công tác đổi mới cách đánh giá học sinh và đổi mới thi cử tránh học tủ, học lệch, đề thi nhiều môn học, trong đó có môn Ngữ văn thực sự đã có những bước tiến.

Không chỉ các đề thi THPT quốc gia hàng năm, đề thi học kỳ của một số địa phương cũng có những tiến bộ đáng kể, mới đây nhất, đề thi học sinh giỏi Văn quốc gia năm 2019 cũng nhận được nhiều lời khen ngợi.

Đề thi học sinh giỏi Văn quốc gia năm 2019 gây bất ngờ khi cả hai câu đều là nghị luận xã hội. Cô Trịnh Thu Tuyết, giáo viên bộ môn Văn, hệ thống giáo dục Học Mãi nhận định: Đối với đề thi học sinh giỏi Văn quốc gia năm nay, cả hai câu nghị luận xã hội và nghị luận văn học đều đặt ra những vấn đề quen thuộc mà không bao giờ nhàm chán của cuộc sống và văn chương, đều không có điểm tựa nào ngoài vốn sống, vốn văn chương và năng lực nhận biết, lí giải vấn đề của thí sinh.

Câu nghị luận xã hội khá thú vị bởi nhiều lẽ. Trước hết là cách nhìn ra vấn đề khá độc đáo từ nhan đề một cuốn sách dịch “Con đường đi đến thành công bằng sự tử tế” thay vì những danh ngôn, quan niệm, hay những câu chuyện… như phần lớn các đề quen thuộc. “Thành công” và “tử tế” là hai vấn đề thường xuất hiện độc lập trong rất nhiều đề thi, rất nhiều bài viết – sự kết nối giữa chúng với nhau trong mối quan hệ nhân quả chính là góc nhìn tạo hứng thú cho học trò trong thời đại của các trào lưu startup và “việc tử tế” – đăc biệt khi người ta nói nhiều tới “việc tử tế” như một tín hiệu cho thấy cuộc sống đang thiếu vắng sự tử tế và nhiều thành công bất chấp cả đạo lí lẫn pháp lí.

Đổi mới đề thi sẽ hạn chế được phương pháp học thụ động như trước. Ảnh: Khánh Huy

Thử thách của đề bài không chỉ dừng lại ở phần kiến thức khá nặng của lí luận văn học vốn trừu tượng với các em mà còn hiện hữu chủ yếu ở cách các em xử lí mảng kiến thức ấy khi kết hợp với những minh chứng qua văn chương; thậm chí, khó khăn còn xuất hiện ngay trong mảng kiến thức đời sống khi các em đề cập tới những áp lực của đời sống tinh thần.

Vì thế, đề văn thi học sinh giỏi quốc gia năm nay được đánh giá: Về cơ bản có khả năng khơi gợi hứng thú và suy nghĩ độc lập cho học trò. Do vậy, khả năng phân loại và tìm ra học sinh giỏi thực sự không xuất hiện ở vấn đề mà chính là ở cách xử lí vấn đề.

Thực tế là việc hạn chế ra đề bằng cách học thuộc, đã khiến tư duy làm đề Văn cũng như nhiều đề thi hiện nay thú vị hơn rất nhiều. Nhìn ra các nước xung quanh có nền giáo dục phát triển, hoặc như Trung Quốc, đề thi Văn của họ 100% là đề nghị luận xã hội. Có rất nhiều bài luận của học sinh nước ngoài Âu – Mỹ là nghị luận xã hội. Thông qua nghị luận xã hội mới có thể đánh giá hết được năng lực viết, năng lực tư duy cũng như khả năng diễn đạt ngôn ngữ của học sinh.

Hiện nay ở Việt Nam, tư duy ra đề “mở” ngày càng phổ biến và mạnh mẽ, nhưng đa phần vẫn là nghị luận văn học chiếm trọng số cao hơn nghị luận xã hội. Chưa kể, không ít giáo viên ngại ra đề “mở” vì khó chấm.

Thực tế là cách ra đề theo hướng “mở” này không những phát triển sáng tạo của học sinh, mà còn hạn chế được học tủ, học lệch. Xóa bỏ tư duy dạy học cũ, cô đọc – trò chép và học thuộc. Vì thế, không ít người kỳ vọng rằng, không chỉ đổi mới mạnh mẽ ở đề thi môn Ngữ văn, đề thi các môn khác cũng sẽ có những thay đổi đáng kể trong việc vận dụng kiến thức, hạn chế học thuộc, tư duy máy móc của học sinh. Bởi đổi mới đề thi dẫn đến những đổi mới về cách đánh giá, đổi mới thi cử, từ đó tác động làm thay đổi phương pháp dạy và học của giáo viên và học sinh theo hướng thụ động như trước kia.

Phan Thủy

Theo PLXH