Jack Ma – kẻ thách thức chính quyền Trung Quốc

Đợt IPO lớn nhất thế giới của Ant Group bất ngờ bị hoãn khiến nhiều nhà phân tích nghi ngờ về khả năng nhà sáng lập Jack Ma đang bị chính quyền Trung Quốc “trả đũa”.

“Tôi xin lỗi, thành thực xin lỗi ngài, ngài cảnh sát”, Jack Ma, khúm lúm, lắp bắp từng câu trước một nhóm cảnh sát tuần tra. Tuy nhiên, đoạn này lại được trích từ bộ phim ngắn Gong Shou Dao với vai chính do nhà sáng lập Alibaba và Ant Group thủ vai. Sau hơn 3 năm ra mắt, bộ phim của Jack Ma gần đây lại được nhiều người dùng Internet chia sẻ nhiều trên Wechat như một trò chọc tức vị tỷ phú 56 tuổi này.

Nhà sáng lập Alibaba nhiều lần chỉ trích các chính sách của Trung Quốc. Ảnh: DDNews.

Chặng đường thành công của Ma trước biến cố với Ant có thể xem như câu chuyện cổ tích với cái kết có hậu. Sinh ra tại Hàng Châu năm 1964, Jack Ma từng kể đã đạp xe hàng chục km mỗi ngày để làm hướng dẫn viên du lịch miễn phí với mong muốn thực hành tiếng Anh. Sau khi tốt nghiệp khoa tiếng Anh Học viện sư phạm Hàng Châu, ông gửi đơn xin việc tới hơn 30 vị trí khác nhau, trong đó có cả phục vụ tại cửa hàng KFC, nhưng đều bị từ chối.

Lúc đó, ông nhìn thấy tiềm năng phát triển của Internet, dù vào những năm 90, nó mới chỉ manh nha xuất hiện tại Trung Quốc. “Ngay từ lần đầu được chạm tay vào bàn phím máy tính và trải nghiệm Internet, tôi đã biết đây chính là thứ sẽ thay đổi thế giới, thay đổi Trung Quốc”, Jack Ma trả lời CNN.

Ông thành lập Alibaba năm 1999, từng bước biến nó thành nền tảng thương mại điện tử lớn nhất Trung Quốc và là “địa điểm” buôn bán của hàng triệu doanh nghiệp lớn nhỏ khắp thế giới.

Ở công ty, ông được miêu tả là một vị giám đốc phá cách, luôn sẵn sàng tham gia vào các hoạt động tập thể cùng nhân viên. Ông từng hóa trang thành Michael Jackson và trổ tài nhảy điêu luyện trước hàng nghìn người. Một lần khác, ông tự tin làm MC cho lễ cưới tập thể của các nhân viên làm việc tại Alibaba. Ông cũng không ngần ngại nói chuyện về các chủ đề riêng tư với nhân viên, như từng khuyên mọi người trong công ty nên quan hệ 6 lần một tuần.

Năm 2003, “đối thủ truyền kiếp” eBay thất bại trong nỗ lực mua lại Alibaba. Thay vì hợp tác với eBay, Jack Ma đã bán 40% cổ phần của công ty cho Yahoo với giá một tỷ USD. Thỏa thuận này khi đó được coi là một vụ đánh cược mạo hiểm của gã khổng lồ Yahoo vào một doanh nghiệp Trung Quốc non trẻ. Tuy nhiên, cổ phiếu của Alibaba sau này đã chứng minh là một trong những tài sản giá trị nhất của Yahoo. Năm 2019, Yahoo bán 11% cổ phần còn lại của mình tại Alibaba với giá khoảng 40 tỷ USD.

Năm 2014 là giai đoạn quan trọng với Alibaba khi công ty này chính thức tiến hành IPO trên sàn chứng khoán New York. Đây cũng là ví dụ hiếm hoi về một hãng công nghệ khổng lồ Trung Quốc tìm được hướng đi riêng, bất chấp quan hệ địa chính trị phức tạp Mỹ – Trung.

Trước đó, vào năm 2010, Alibaba tách Ant thành một công ty riêng, tập trung vào các dịch vụ công nghệ tài chính, trong đó có Alipay, “siêu ứng dụng” cho phép khách hàng gửi tiền, cho vay và đầu tư cổ phiếu.

Nhà sáng lập Alibaba từ lâu được coi như một nhân vật tiêu biểu cho ngành kinh doanh thương mại điện tử. Tuy nhiên, những năm gần đây, ông đặc biệt dành sự quan tâm đến hoạt động fintech của Ant, đích thân điều hành công ty và lên kế hoạch chi tiết cho phiên IPO quan trọng.

Mặc dù bản thân là một thành viên của Đảng Cộng sản Trung Quốc và hầu như luôn được tự do xây dựng đế chế của riêng mình, Jack Ma cũng chính là người thường xuyên chỉ trích mạnh mẽ các quy định ngặt nghèo về công nghệ và tài chính của nước này.

Gần đây nhất, ông ví hệ thống ngân hàng lạc hậu của Trung Quốc là “tiệm cầm đồ” trước yêu cầu về tài sản thế chấp của Ngân hàng Trung ương Trung Quốc. Jack Ma thậm chí tuyên bố Hiệp định Ngân hàng toàn cầu Basel là “câu lạc bộ dành cho người già”.

Tháng trước, Jack Ma lên tiếng chỉ trích các tổ chức Tài chính quốc tế vì đã tập trung quá nhiều vào rủi ro và phản đối các biện pháp của chính Trung Quốc, cho rằng chúng sẽ kìm hãm sự đổi mới. Phát biểu này được đưa ra sau khi Phó Chủ tịch Vương Kỳ Sơn kêu gọi cân bằng giữa đổi mới tài chính và các quy định chặt chẽ nhằm ngăn ngừa rủi ro bong bóng tài chính.

Trong khi các cơ quan quản lý của Trung Quốc cảnh báo rằng việc cho vay quá dễ dàng của Ant có thể gây ra rủi ro hệ thống cho nền kinh tế Trung Quốc, Jack Ma lại đánh giá “sự thiếu hụt của hệ sinh thái tài chính” mới là mối đe dọa cho tăng trưởng.

Andrew Batson, chuyên gia nghiên cứu Trung Quốc tại Gavekal Research, cho biết: “Dù cố ý hay không, Jack Ma đã công khai thách thức và chỉ trích cách tiếp cận của chính phủ Trung Quốc đối với các quy định tài chính”.

Hậu quả là, Ant Group của Jack Ma vốn dự kiến IPO vào ngày 5/11 nhưng bất ngờ bị hoãn ở cả hai sàn Hong Kong và Thượng Hải.

Thông báo hoãn IPO của Ant được đưa ra chỉ một ngày sau khi Ma và các giám đốc cấp cao của Ant Group được triệu tập tham gia một cuộc họp bất thường tổ chức bởi bốn cơ quan quản lý tài chính của Trung Quốc, đứng đầu là Ngân hàng Trung ương Trung Quốc (PBOC). Cơ quan chức trách Trung Quốc thông báo họ phát hiện một số dấu hiệu bất thường xuất hiện ở nhiều tài khoản Ant và có thể yêu cầu Ant Group dừng hoạt động bán cổ phiếu ra công chúng.

Sự can thiệp của chính phủ Trung Quốc vào đợt IPO lớn nhất lịch sử được nhiều người coi như một sự sỉ nhục đối với Jack Ma. Nếu sự kiện IPO diễn ra thành công, ông giờ đã trở thành người giàu nhất châu Á. Còn giờ đây, tài sản của ông bốc hơi 3 tỷ USD sau thông báo hoãn.

Richard Windsor, một nhà phân tích độc lập, cho biết: “Thay đổi vào phút chót đối với Ant có thể hiểu là động thái nhắc nhở Jack Ma, ai mới là người thực sự nắm quyền”.

Các cơ quan quản lý của Trung Quốc đã có nhiều năm để mắt tới sự phát triển thần tốc của Ant. Giới chức tài chính ngân hàng nước này gầy đây liên tục thắt chặt các quy định về yêu cầu vốn, nhằm buộc Ant phải nắm giữ nhiều tài sản thế chấp hơn để cân bằng khoản vay khổng lồ của mình.

“Thậm chí nếu bạn là Jack Ma, bạn cũng sẽ chỉ thành công tại thị trường tỷ dân nếu chính quyền Trung Quốc cho phép bạn làm vậy. Mặc dù ít người thừa nhận điều này, nó cũng áp dụng cho cả người Trung Quốc, ngay cả một tỷ phú như Jack”, Grant Newsham, thành viên cấp cao tại Trung tâm Chính sách An ninh (CSP), nói. Grant năm ngoái đã phân tích dự đoán cho rằng Jack có thể phải đối mặt với sự trả đũa của chính phủ bất cứ lúc nào.

Cho đến nay, kế hoạch IPO của Ant mới chỉ bị dừng chứ chưa bị hủy hoàn toàn. Điều này mang lại cho các nhà đầu tư hy vọng rằng lệnh đình chỉ sẽ được dỡ bỏ trong những tuần tới, thay vì buộc Ant phải trả lại tiền cho nhà đầu tư.

Abishur Prakash, người đứng đầu Trung tâm Đổi mới Tương lai, nói: “Đối với Jack Ma, vị thế của ông sẽ không dễ bị thay đổi do tình hình IPO. Từ thương mại điện tử đến fintech, Jack Ma vẫn luôn kiểm soát tốt các công ty đóng vai trò trụ cột cho phát triển của Trung Quốc”.