Hồi giáo Sunni – Shi’ite và hình ảnh nhà tiên tri Mohammed

Giáo lý của đạo Hồi cho rằng việc vẽ chân dung nhà tiên tri Mohammed, vốn chỉ là một người trần tục chứ không phải thần thánh, có thể chứng tỏ rằng loài người tôn thờ ông, và vì thế ảnh hưởng đến sự độc tôn của Đức Allah.

Một người Hồi giáo dòng Shi’ite trong cuộc biểu tình ở Karachi (Pakistan) – Ảnh: Reuters

Ngay khi tẩu thoát khỏi hiện trường, Said và Cherif Kouachi, hai tay súng Hồi giáo thực hiện vụ thảm sát tại tòa soạn tạp chí châm biếm Charlie Hebdo (thủ đô Paris, Pháp) hôm 7.1, hét lớn: “Chúng ta đã rửa hận cho Đấng Tiên tri!”. Cần lưu ý rằng, Charlie Hebdo từng mang nhiều “tiền án” gây tranh cãi về các bức biếm họa Nhà tiên tri Mohammed, thường dưới góc nhìn không mấy thiện cảm.

Lý giải cho những hành động bạo lực của các phần tử Hồi giáo cực đoan tại châu Âu nói chung, ông Hussein Rashid, giáo sư Hồi giáo học thuộc Đại học Hofstra, New York nhận xét: “Ở châu Âu, cộng đồng Hồi giáo thường cảm thấy bị cô lập. Do đó, họ coi những hình ảnh châm biếm về nhà tiên tri Mohammed là một sự bắt nạt. Họ đáp trả lại bằng bạo lực, mặc cho điều đó có sai trái và bất hợp lý. Dù thế, các cuộc tấn công chủ yếu nhằm mục đích trả đũa hơn là giải quyết mâu thuẫn về tôn giáo”.

Ông Rashid cũng cho rằng thật trớ trêu khi các phần tử Hồi giáo cực đoan ra sức bảo vệ, thậm chí giết chóc bừa bãi, để hình ảnh của người mà họ tôn thờ (ở đây là nhà tiên tri Mohammed) không bao giờ được xuất hiện một cách công khai.

Bên trong bảo tàng Hagia Sophia, trước đây vốn là một thánh đường Hồi giáo – Ảnh: AFP

Tranh ảnh liên quan đến nhà tiên tri Mohammed dường như là điều tối kỵ trong cộng đồng Hồi giáo, đặc biệt ở các quốc gia Ả Rập, theo ông Omid Safi, giáo sư Tôn giáo học thuộc Đại học Duke (Bắc Carolina, Mỹ). Trong thánh đường của người dòng Sunni (chiếm khoảng 75 – 90% dân số cộng đồng Hồi giáo trên toàn thế giới) thường không có bất cứ hình vẽ hay biểu tượng nào liên quan đến con người, thay vào đó là những đoạn rao giảng trích từ kinh Koran, văn bản tôn giáo quan trọng nhất, được coi là “kinh thánh” của đạo Hồi.

Quan niệm Hồi giáo cho rằng mục đích của sự tồn tại là thờ phụng Thiên chúa (hay Allah), đấng tối cao duy nhất. Theo giáo lý đó, việc vẽ chân dung Mohammed, vốn chỉ là một người trần tục chứ không phải thần thánh, có thể chứng tỏ rằng loài người tôn thờ ông, và vì thế ảnh hưởng đến sự độc tôn của đức Allah.

Cảnh trong Noah, bộ phim bị cấm trình chiếu tại nhiều quốc gia theo đạo Hồi vì “dám” khai thác hình tượng các nhà tiên tri người Do thái – Ảnh: AFP

“Tất cả bắt nguồn từ quan niệm về sự tôn thờ dành cho thần linh. Đối với đạo Hồi, ý thức về Thiên chúa có ý nghĩa hơn nhiều so với bất cứ bản mô tả hoặc biểu tượng linh thiêng nào”, Akbar Ahmed, người đứng đầu khoa Hồi giáo học thuộc Trường đại học Hoa Kỳ chia sẻ với CNN.

Mặt khác, luật Hồi giáo còn cấm minh họa hình ảnh một số nhân vật được coi là sứ giả của thần linh như Noah, Moses và Jesus… CNN dẫn lời Mohammed Magid, cựu lãnh đạo Cộng đồng Hồi giáo Bắc Mỹ. Đơn cử, các bộ phim Noah và Exodus (tên tiếng Việt: Cuộc chiến chống Pharaoh) đã bị cấm trình chiếu tại nhiều quốc gia theo đạo Hồi vì “dám” khai thác hình tượng các nhà tiên tri người Do thái, theo CNN.

Kinh Koran, văn bản tôn giáo quan trọng nhất của đạo Hồi – Ảnh: Shutterstock

“Kinh Koran không hề đề cập tới việc nhà tiên tri Mohammed yêu cầu đừng khắc họa hình ảnh của chính mình”, Johari Abdul-Malik, lãnh tụ nhóm Hồi giáo Dar Al-Hijrah ở Falls Church (Virginia, Mỹ) khẳng định với CNN. Thay vào đó, luật lệ này được nhắc đến trong Hadith, nơi ghi chép lời nói của nhà tiên tri và các cộng sự thân tín của ông. Theo đó, hành vi cố tình tạo nên một thực thể mới (tức vẽ lại hình ảnh của con người) sẽ phải cam chịu thất bại vì điều đó thể hiện mưu đồ tiếm quyền Chúa trời, theo The Economist.

Hadith được xem là văn bản tôn giáo quan trọng thứ 2 của đạo Hồi, chỉ đứng sau kinh Koran. Tuy vậy, nhiều điểm mâu thuẫn giữa chúng đã gây nên hàng loạt xung đột không đáng có trong nội bộ cộng đồng Hồi giáo, theo CNN.

Tuy nhiên, vẫn có nhiều bằng chứng cho thấy người Hồi giáo khắc họa hình ảnh nhà tiên tri của họ, đặc biệt ở những tín đồ dòng Shi’ite. Nhiều tranh, tiểu họa và mô hình của Mohammed đã được tìm thấy ở Iran, Thổ Nhĩ Kỳ và khu vực Trung Á, theo giáo sư Omid Safi. Tranh ảnh và hình tượng về lời dạy của nhà tiên tri Mohammed còn được sử dụng để truyền bá đạo Hồi cho những người mù chữ, ông Abdul-Malik chia sẻ.

Mặc dù vậy, các họa sĩ Hồi giáo vẫn rất dè dặt trong việc mô tả chi tiết của nhà tiên tri. Vào thế kỷ 15 và 16, tranh ảnh về Mohammed thường tránh vẽ mặt: “Người ta làm như Ngài đang đeo khăn che để các tín đồ chính thống cực đoan không thể bắt bẻ gì nữa”, ông Akbar Ahmed cho biết.

Một người thuộc tổ chức cực đoan Nhà nước Hồi giáo (IS) – Ảnh: Reuters

Sự khác biệt về quan điểm giữa hai dòng chảy Hồi giáo đã khiến những người Sunni, điển hình là tổ chức Nhà nước Hồi giáo (IS), ra sức tiêu diệt các đền thờ và quan điểm Shi’ite, hành động được cho là để thanh tẩy tệ sùng bái ra khỏi tôn giáo mà họ ngưỡng vọng. Trong khi đó, thủ lĩnh phái Shi’ite tại Iraq, Ayatollah Sistani, cho rằng việc minh họa hình ảnh nhà tiên tri Mohammed là hoàn toàn có thể chấp nhận được nếu vẫn đảm bảo sự tôn kính cần thiết.

Ngày nay, quy định cấm minh họa hình ảnh con người của đạo Hồi đang gặp nhiều thách thức khi chúng liên tục xuất hiện trên các phương tiện truyền thông đại chúng, phim ảnh, thậm chí cả poster tuyên truyền chính trị. Mặt khác, nhiều cách “lách luật” khéo léo đã được áp dụng, ngay cả ở các quốc gia Ả Rập vốn khắt khe trong vấn đề này, ví dụ như các biểu tượng người không đầu trên biển báo giao thông, theo The Economist.

Tuy nhiên, một số học giả chuyên nghiên cứu tôn giáo cho rằng nhiều người có ác cảm với đạo Hồi đang lợi dụng sự “dễ dãi” này để tự cho mình quyền thoải mái khắc họa nhà tiên tri Mohammed, kể cả theo những cách xúc phạm nhất, theo CNN.

Hữu Đạt

Theo Thanhnien