GS.TS Trần Đức Viên gửi tâm tư đến Tân Bộ trưởng giáo dục

Muốn lấy lại vị thế của người Thầy, ở đó sự liêm chính của Thầy và Trò được thượng tôn, thật đơn giản. Điều đó phụ thuộc rất lớn vào mục tiêu giáo dục: nền giáo dục ấy nhằm đào tạo ra các công dân hay các thần dân trong tương lai.

GS.TS Trần Đức Viên, nguyên Giám đốc Học Viện Nông nghiệp Việt Nam

Đó là chia sẻ của GS.TS Trần Đức Viên, nguyên Giám đốc Học Viện Nông nghiệp Việt Nam về vấn đề của giáo dục hiện nay.

Theo GS. TS Trần Đức Viên, ngành giáo dục trong những năm qua đã có nhiều cố gắng, làm được nhiều việc, đã tạo lập nên những thành tích rất đáng trân trọng, nhiều điểm sáng, nhiều vùng sáng, làm lay động biết bao con tim của những người trong và ngoài ngành: những cô giáo ngày đêm bám bản, bỏ lại đằng sau cả tuổi thanh xuân, cả thời đẹp nhất của cuộc đời mình, hết lòng hết sức vì học sinh thân yêu; các học sinh đạt giải cao trong các kỳ thi quốc tế; các sinh viên lọt vào danh sách các gương mặt trẻ Việt Nam tiêu biểu, gương mặt trẻ tiêu biểu châu Á, những người lính biên phòng kiêm thày giáo bản…

Nhưng vẫn còn đó những băn khoăn như các mô hình trường chuyên lớp chọn theo cách “bòn nơi khố rách đãi nơi quần hồng”; và còn nhiều điểm chưa sáng, vẫn còn đó những khoảng tối như bạo lực học đường, gian lận thi cử, các hành vi vô luân, phi giáo dục vẫn còn tồn tại đâu đó trong nhà trường.

Đành rằng cái tốt là cơ bản, điều làm chúng ta chưa yên tâm, chưa vừa lòng là thiểu số nhưng cũng đã đủ lớn để tạo nên các nỗi âu lo không nhỏ về nền giáo dục của đất nước, về đạo đức học đường, về đạo đức xã hội trong giai đoạn hiện nay.

Sa sút đạo đức người thầy sẽ làm sụp đổ toàn bộ giá trị xã hội

GS.TS Trần Đức Viên cho rằng những tồn tại trên có nhiều nguyên nhân trong đó có nguyên nhân từ bản thân nhà giáo.

Để dành lại vị thế người thầy, trước hết Nhà giáo phải có ý thức tự tôn, phải biết tự trang bị cho mình bản lĩnh, độ dày tầng văn hóa để có thể ngẩng cao đầu trong xã hội.

Một khi thầy không ra thầy, trò không ra trò, một khi lâu đài về trí tuệ, lâu đài về đạo đức bị xâm hại, bị tổn thương thì, thì lỗi không phải chỉ là do Thày và Trò, không chỉ là lỗi của ngành GD&ĐT, mà lỗi từ rất nhiều phía.

Nhưng người thầy góp phần tạo nên những sa sút đạo đức nhưng cũng là nạn nhân của tất cả những mất mát và xói mòn ấy. Khó khăn lớn nhất trong việc được sống xứng đáng như một người Thầy của các nhà giáo hiện nay là chế độ lương. Thu nhập không đủ sống là kẽ hở cho những toan tính ít lương thiện len vào.

Nguyên nhân thức hai là từ xã hội và môi trường giáo dục.

Nếu như môi trường xã hội chưa trong lành, chưa tiên học lễ hậu học văn, pháp luật, lẽ phải và các giá trị cao đẹp chưa được coi trọng và thượng tôn, nếu như ngành giáo dục chưa thực sự dành cho người thầy sự tôn trọng thì sự nỗ lực của mỗi nhà giáo, dù rất lớn và rất đáng trân quý, nhưng sẽ không mấy có ý nghĩa, không có sức nặng trong công cuộc xác lập lại vị thế người thầy.

Sự sa sút về phẩm hạnh người Thầy sẽ kéo theo một hệ quả lớn, có thể làm sụp đổ toàn bộ quá trình giảng dạy đạo đức hay nhân cách cho học sinh.

Nếu như mọi nguồn cơn của nền giáo dục đều “trước hết và quan trọng nhất là do chính nhà giáo”, thì nền giáo dục của chúng ta đã không ở những thang bậc như hiện nay trong lòng dân, trong nhận thức xã hội.

Đòi hỏi người thầy phải cố gắng lấy lại được vị thế trong một xã hội là đúng nhưng chưa đủ.

Trông chờ gì ở tân Bộ trưởng?

GS.TSTrần Đức Viên cho hay, trong bức thư gửi nhà giáo khi lên nhậm chức, Bộ trưởng Bộ GD&ĐT Nguyễn Kim Sơn có viết: “Hơn ai hết, chúng ta mong mỏi vị thế của nhà giáo chúng ta cần phải được củng cố, sự tôn nghiêm của nghề cần phải được giữ gìn. Điều này cần nhiều phía và liên quan nhiều yếu tố, nhưng trước hết và quan trọng nhất là do chính nhà giáo chúng ta”.

GS Viên đặt câu hỏi có phải những phiền lòng và lo âu về giáo dục, về sự tôn nghiêm của nghề giáo, về vị thế cao cả của nhà giáo trong thời đại ngày nay phụ thuộc chủ yếu và trước hết vào chính các nhà giáo?

Theo GS Viên, để dành lại vị thế người thầy, trước hết Nhà giáo phải có ý thức tự tôn, phải biết tự trang bị cho mình bản lĩnh, độ dày tầng văn hóa để có thể ngẩng cao đầu trong xã hội. Nhưng quan trọng và mang tính quyết định hơn là xây dựng được một xã hội, một môi trường giáo dục, ở đó những điều cao đẹp và các giá trị nhân bản được tôn trọng, đề cao và vinh danh, được sinh sôi và nảy nở.

Muốn lấy lại vị thế của người Thầy, ở đó sự liêm chính của Thầy và Trò được thượng tôn, thật đơn giản, GS. Trần Đức Viên cho rằng chỉ cần làm đúng những lời cố Thủ tướng Phạm Văn Đồng đã từng dạy, Thầy ra Thầy thì tự khắc Trò sẽ ra Trò, Trường đã ra Trường, tự nhiên Lớp sẽ ra Lớp, tự khắc ở đó sẽ có sự tôn nghiêm của nghề giáo, sẽ có vị thế cao cả, được kính trọng và ngưỡng mộ của nhà giáo.

Muốn vậy, cũng thật là đơn giản, chỉ cần thay đổi cách dạy, cách học, cách kiểm tra, đánh giá người Thầy người Trò nói riêng, đánh giá và sử dụng, trọng dụng con người, nhất là người tài nói chung. Điều đó phụ thuộc rất lớn vào mục tiêu giáo dục: nền giáo dục ấy nhằm đào tạo ra các công dân hay các thần dân trong tương lai?

Từ mục tiêu, chương trình đào tạo được thiết kế vì người học, vì con trẻ hay là vì người lớn; Nếu vì con trẻ, chương trình đào tạo sẽ không còn bị áp đặt từ bên trên, từ bên ngoài nhà trường; nhờ thế, sẽ không còn các chương trình đào tạo được thiết kế quá tải về kiến thức, trong đó có nhiều thứ không thiết thực, người học không cần, không muốn học, nhưng họ buộc phải học đối phó, học để thi, để có mảnh bằng, để được yên thân; nên học thiếu thực chất, thiếu thực lực, thiếu thực học, nên cũng thiếu thực tài.

Chương trình đào tạo được thiết kế vì người học sẽ không còn chỗ cho lối giáo dục nặng về điểm số, nặng về thi cử, nặng về thành tích, không quan tâm đến sự hứng thú của người học và tính thực tiễn của các kiến thức.

Xã hội trong sạch đã, nền giáo dục nghiêm cẩn đã, thì rồi mọi thứ sẽ tự vào khuôn phép. Nên ngành GD&ĐT, trước hết là các quan chức của Ngành phải thực tâm, phải thành tâm coi trọng người Thầy, coi trọng người Trò, coi người học là trung tâm, chứ không phải những thứ khác là trung tâm đã, rồi mới nói và làm về các thứ khác, việc khác.