Góc nhìn từ Iran về lý do chính quyền Assad từ bỏ quyền lực ở Syria

Chính quyền Assad ở Syria đã sụp đổ do phớt lờ cảnh báo từ Iran về mối đe dọa ngày càng gia tăng từ lực lượng đối lập ở Idlib, cùng với những tính toán sai lầm và sự dụ dỗ bởi những lời hứa suông về việc dỡ bỏ lệnh trừng phạt.

Các thành viên lực lượng đối lập Syria SDF sau khi chiếm quyền kiểm soát thành phố Deir el-Zor, miền Đông Syria ngày 7/12/2024. Ảnh: REUTERS/TTXVN

Theo bình luận của hãng thông tấn MEHR (Iran), hôm 8/12 đã trở thành một bước ngoặt trong lịch sử Syria. Sau 54 năm cai trị của Đảng Baath và gia đình Assad, chế độ đã bị lật đổ chỉ trong 10 ngày sau khi các lực lượng đối lập chiếm được các thành phố lớn như Aleppo, Hama, Homs, Daraa và cuối cùng là Damascus.

Sự sụp đổ tại Damascus đã dẫn đến việc tất cả các cơ quan chính phủ và cơ sở quân sự rơi vào tay lực lượng lượng đối lập. Theo hãng thông tấn TASS của Nga, Tổng thống Syria Bashar al-Assad và gia đình đã đến Moskva và được cấp quy chế tị nạn chính trị. Những câu hỏi được đặt ra là: làm thế nào phe đối lập có thể tiến vào thủ đô Damascus mà không gặp phải sự kháng cự từ quân đội hoặc người dân Syria?

Những nguyên nhân chính

Giữa lúc phe đối lập đang hoạt động tại Idlib và tình hình quân đội Syria trở nên hỗn loạn, một nhóm cố vấn quân sự Iran đã đến thăm Damascus để cảnh báo về những diễn biến nguy hiểm tại quốc gia này. Thông tin từ các cơ quan an ninh cho thấy những nhóm đối lập ở Idlib đã bắt đầu huấn luyện lực lượng và trang bị cho họ nhiều loại vũ khí tấn công và phòng thủ. Các cố vấn quân sự Iran lo ngại về hoạt động tấn công ở Idlib và cần Tổng thống Assad bật đèn xanh để hành động nhằm khôi phục lực lượng quân sự tại đây.

Trong chuyến thăm của phái đoàn Iran, họ nhận thấy sự bất mãn ngày càng tăng trong công chúng đối với Chính phủ Syria do thiếu tái thiết cơ sở hạ tầng và các vấn đề kinh tế kéo dài. Người dân tỉnh Suwayda, từng ủng hộ chính quyền Assad, đã tổ chức nhiều cuộc biểu tình vì nạn đói lan rộng, thiếu dịch vụ công cộng và sự mất giá của đồng tiền Syria. Sự bất mãn tương tự cũng xuất hiện ở nhiều khu vực khác. Các quan chức Iran, là “đồng minh thực sự” của Syria, đã cố gắng giải thích những thách thức mà Chính phủ Syria phải đối mặt trong các lĩnh vực quân sự, kinh tế và dư luận để hối thúc giải quyết.

Thay vào đó, ông Assad đã từ chối hành động để giải quyết những thách thức này. Ông tuyên bố rằng lực lượng đối lập không có khả năng tham gia vào một cuộc chiến tranh quy mô lớn và sẽ tự chiến đấu nếu một động thái quân sự bắt đầu. Phân tích này có phần sai lệch, phản ánh một cái cớ để giảm bớt vai trò của Iran hơn là kết quả của tình báo.

Trước đó, ông Assad đã yêu cầu nhiều chỉ huy cũ của Iran chấm dứt nhiệm vụ tại Syria theo yêu cầu của các nước Arab. Sự thay đổi thái độ của Tổng thống Assad đối với cảnh báo từ Iran cho thấy ông đã bị ảnh hưởng bởi những lời hứa từ các bên khác đang hoạt động tại Syria.

Để giải quyết các vấn đề kinh tế nghiêm trọng và tái thiết đất nước sau cuộc nội chiến, chính phủ Syria đã quyết định dần rời xa Iran để quay sang Mỹ và các đồng minh khu vực của Washington.

Mặc dù một số quốc gia từng hứa hỗ trợ cho chính quyền Assad trong những ngày đầu của cuộc tấn công Aleppo, nhưng không bên nào thực hiện lời hứa cho đến ngày 8/12.

Theo Reuters, vào ngày 2/12, Mỹ và Các Tiểu vương quốc Arab Thống nhất đã thảo luận về khả năng dỡ bỏ lệnh trừng phạt đối với Tổng thống Assad nếu ông “tách mình khỏi Iran và cắt đứt các tuyến đường vũ khí đến Hezbollah ở Liban”. Mỹ đã cố gắng thuyết phục ông Assad rằng lệnh trừng phạt Caesar (Đạo luật bảo vệ dân thường Syria của Mỹ năm 2019) sẽ không được gia hạn vào ngày 20/12 và sẽ nhận được hỗ trợ kinh tế. Tuy nhiên, họ đã không giữ lời hứa và chính phủ Assad cuối cùng đã sụp đổ.

Quyết định sai lầm

Với các hoạt động quân sự ban đầu của phe đối lập tại Idlib, Iran đã chủ động liên hệ với Tổng thống Assad để bày tỏ sẵn sàng hỗ trợ toàn diện cho Damascus. Tuy nhiên, ông Assad đã nói rõ rằng lực lượng chính phủ không thể kiểm soát được chiến trường chống lại phe đối lập vũ trang và yêu cầu Iran phải đưa lực lượng của mình vào cuộc chiến ở Syria.

Nói cách khác, thay vì gửi yêu cầu chính thức xin giúp đỡ tới Iran, Tổng thống hợp pháp của Syria đã quyết định xem xét các đề xuất quan trọng từ những đối tác mới của mình. Theo thời gian, quyết định này đã chứng minh là sai và không có thời gian để sửa đổi.

Mặc dù ông Assad phớt lờ trước cảnh báo từ Iran, lực lượng vũ trang Iran vẫn trong tình trạng báo động và sẵn sàng hướng về phía mặt trận từ Damascus sau khi được “bật đèn xanh”. Trong những giờ cuối cùng trước khi sụp đổ, ông Assad đã liên lạc lần cuối với Iran; tuy nhiên, do sự thiếu sẵn sàng của ông cùng với thành tích kém cỏi của quân đội và sự bất mãn lan rộng trong dân chúng, Iran kết luận rằng điều kiện để hỗ trợ quân sự cho chính quyền Assad là không thực tế.

Tóm lại, hãng thông tấn MEHR cho rằng, với việc Syria (tạm thời) rời khỏi “Trục Kháng chiến”, mối liên hệ giữa các phe phái khác nhau trong “Mặt trận Kháng chiến” gặp phải nhiều bất ổn. Tình hình trở nên đặc biệt nghiêm trọng khi xét đến tầm quan trọng của mối liên hệ với phong trào Hezbollah. Những diễn biến nhanh chóng trong khu vực cùng với sự phối hợp giữa Mỹ, Israel và các quốc gia khu vực khác cho thấy sự thay đổi “cán cân quyền lực” đang có lợi cho Trục Israel – Arab – phương Tây. Tuy nhiên, “cuộc cạnh tranh” vẫn chưa kết thúc!