Giáo viên tích hợp đang được khoác trên mình ‘chiếc áo’ quá rộng
Giáo viên trung học cơ sở dạy 2-3 phân môn của môn học tích hợp là một thách thức cực lớn và rất khó kỳ vọng vào chất lượng giảng dạy ở các môn học này.
Chương trình giáo dục phổ thông 2018 đã được Bộ Giáo dục và Đào tạo xây dựng một số môn tích hợp ở cấp trung học cơ sở nhưng đến thời điểm năm thứ 2 thực hiện giảng dạy chương trình mới vẫn đang bộc lộ quá nhiều những bất cập.
Có lẽ, các nhà hoạch định chuyên môn của Bộ đã quá kỳ vọng khi đưa ra yêu cầu giáo viên đơn môn hiện nay sẽ dạy cả môn tích hợp ở chương trình mới. Nhưng, sẽ có bao nhiêu giáo viên phổ thông đóng trọn vai khi “ôm” cả môn học này là điều không khó để tìm ra câu câu trả lời.
Bởi, ngay cả tác giả chương trình, tác giả sách giáo khoa, những giảng viên ở các trường đại học – những người thiết kế, những “máy cái” cũng đang thực hiện theo phân môn thì yêu cầu giáo viên trung học cơ sở dạy được cả môn tích hợp là một điều khiên cưỡng và không phù hợp với thực tế.
Vì thế, từ năm học 2021-2022 đến nay, đa phần các trường trung học cơ sở gặp rất nhiều khó khăn trong việc phân công giảng dạy, sắp xếp thời gian dạy các phân môn, sắp xếp thời khóa biểu hàng tuần đã dẫn đến sự mệt mỏi cho các nhà giáo và ngay cả các em học sinh vì một môn học mà có nhiều thầy cô cùng giảng dạy.
Môn Khoa học tự nhiên đang là thách thức rất lớn với giáo viên (Ảnh minh họa: Nhật Duy)
Chương trình, sách giáo khoa, giáo trình bồi dưỡng cũng đang được thiết kế đơn môn
Theo dõi quá trình chuẩn bị, xây dựng các môn học tích hợp ở cấp trung học cơ sở từ thời Bộ mới manh nha ý tưởng cho đến nay, chúng tôi nhận thấy các môn học tích hợp chưa nhận được sự đồng tình của đội ngũ nhà giáo bởi chương trình, sách giáo khoa không chứng minh được tính ưu việt của môn học mới.
Thời Bộ trưởng Phạm Vũ Luận thông qua chương trình dự thảo, đến Bộ trưởng Phùng Xuân Nhạ chính thức thông qua chương trình tổng thể, chương trình môn học và bây giờ là thực hiện giảng dạy ở các nhà trường nhưng thực tế vẫn đang rất rối rắm.
Môn tích hợp đã nhiều lần được các nhà khoa học, giáo viên lên tiếng về sự bất cập, khó khăn khi triển khai, thực hiện nhưng Bộ vẫn quyết tâm thông qua và đưa vào giảng dạy cuốn chiếu theo lộ trình.
Thế nhưng, nhìn lại các thành viên Ban phát triển chương trình tổng thể; chương trình môn học, chúng ta dễ dàng nhìn thấy mỗi môn học tích hợp có nhiều thành viên khác nhau tham gia biên soạn và họ đều đến từ các môn học độc lập.
Sách giáo khoa Cánh Diều; Chân trời sáng tạo; Kết nối tri thức với cuộc sống đang được trình bày riêng từng nội dung phân môn, từng chủ đề độc lập và cơ bản phân môn của ai, người đó viết. Thậm chí, sách giáo khoa còn sắp xếp tác giả từng phân môn đứng riêng lẻ.
Hiện nay, Bộ Giáo dục và Đào tạo và các địa phương đang triển khai bồi dưỡng cho giáo viên các môn học Lịch sử; Địa lý, Hóa học; Sinh học; Vật lý để về dạy 2 môn học ở cấp trung học cơ sở nhưng những giảng viên vẫn đang dạy theo từng phân môn riêng.
Các Quyết định số 2454/QĐ-BGDĐT và 2455/QĐ-BGDĐT mà Bộ Giáo dục và Đào tạo ban hành Chương trình bồi dưỡng giáo viên trung học cơ sở dạy môn Khoa học tự nhiên; môn Lịch sử và Địa lý cũng đang được trình phần từng phân môn riêng biệt.
Điều này cũng đồng nghĩa các tác giả chương trình tổng thể, chương trình môn học, sách giáo khoa đang được viết riêng lẻ từng phần.
Việc bồi dưỡng cho giáo viên ở các trường đại học cũng đang được giảng dạy từng phân môn khác nhau. Chưa có tác giả, giảng viên nào có thể cáng đáng được cả môn học tích hợp.
Vụ Giáo dục Trung học của Bộ; các Phòng Giáo dục Trung học ở các Sở Giáo dục và Đào tạo cũng không có chuyên viên tích hợp, cũng chẳng ai dám đứng ra tập huấn cả 2-3 phân môn cho giáo viên dạy các môn tích hợp ở trung học cơ sở.
Video đang HOT
Trong khi, phần lớn tác giả chương trình, tác giả sách giáo khoa có học hàm giáo sư, phó giáo sư; có học vị tiến sĩ. Các giảng viên đại học có trình độ từ thạc sĩ trở lên và họ đều làm công tác nghiên cứu, giảng dạy chuyên môn chuyên sâu mà chưa thể “ôm trọn” cả môn tích hợp.
Đối với giáo viên dạy các môn học tích hợp ở các nhà trường hiện nay chủ yếu được đào tạo từ các trường cao đẳng sư phạm vì trước đây chuẩn trình độ giáo viên ở cấp học này chỉ yêu cầu trình độ cao đẳng. Sau này, họ hàm thụ thêm bằng đại học tại chức hoặc từ xa và vừa dạy, vừa kiêm nhiệm nhiều công việc ở nhà trường.
Khoảng cách về trình độ phải nói một trời một vực như thế, thử hỏi việc chủ trương bồi dưỡng giáo viên theo các Quyết định số 2454/QĐ-BGDĐT và 2455/QĐ-BGDĐT để giáo viên dạy cả môn học tích hợp liệu đã thực sự hợp lý?
Rõ ràng những mâu thuẫn ai cũng có thể nhìn thấy bởi giáo viên trung học cơ sở dạy cả 2-3 phân môn của môn học tích hợp là một thách thức cực lớn và rất khó kỳ vọng vào chất lượng giảng dạy ở các môn học tích hợp như khi dạy các môn học độc lập trước đây.
Bộ đã quá kỳ vọng vào đội ngũ giáo viên “tích hợp” ở cấp trung học cơ sở
Năm học 2022-2023 là năm thứ 3 ngành giáo dục triển khai giảng dạy chương trình giáo dục phổ thông 2018 ở các lớp 1, lớp 2, lớp 3, lớp 6, lớp 7 và lớp 10. Thời gian này, các chuyên gia, các nhà giáo đã nhặt ra rất nhiều “sạn” ở nhiều bộ sách giáo khoa khác nhau.
Chẳng hạn, sách giáo khoa Tiếng Việt do thầy Nguyễn Minh Thuyết – Tổng Chủ biên chương trình giáo dục phổ thông 2018 làm Tổng chủ biên phải ban hành tài liệu bổ sung ngay giữa năm học đầu tiên vì có quá nhiều những sai sót, hạn chế.
Trong khi, những tác giả sách giáo khoa là những người cả đời chỉ dạy và nghiên cứu môn đó. Họ được xem là những cây đa, cây đề của môn học…
Còn giáo viên phổ thông thì sao? Họ là những người được đào tạo ở trình độ thấp hơn và tất nhiên đa số họ chỉ có thể hiểu sâu, hiểu kỹ về một chuyên ngành đã được học ở trường sư phạm.
Nhiều thầy cô đã có mấy chục năm giảng dạy một môn học độc lập, bây giờ học thêm 1-2 chuyên ngành nữa để dạy cả môn học tích hợp thì làm sao họ có thể lĩnh hội một cách cấp tốc trong vòng vài tháng trời theo kiểu học…chứng chỉ.
Rất nhiều tiền ngân sách đã chi cho chương trình; phụ huynh, giáo viên bỏ tiền ra mua sách giáo khoa, sách tham khảo và hiện nay, cũng như những năm tới đây ngân sách nhà nước, tiền túi của giáo viên còn phải bỏ ra để đi học chứng chỉ tích hợp.
Nhưng, hiệu quả sẽ ra sao thì rất khó khẳng định trong lúc này. Hai năm qua, các trường trung học cơ sở gặp rất nhiều khó khăn và khó khăn sẽ còn tiếp tục khi những năm học tới đây sẽ triển khai ở lớp 8 và lớp 9.
Một bài toán khó như thế nhưng Bộ lại “giao quyền tự chủ” cho nhà trường nhưng với chương trình, sách giáo khoa như hiện nay rất khó có một phương án khả thi, hiệu quả đối với các môn học tích hợp ở cấp trung học cơ sở.
Có lẽ, Bộ đã quá tự tin, kỳ vọng vào trình độ của giáo viên trung học cơ sở nên đã khoác lên đôi vai của họ một “chiếc áo” rộng thùng thình mang tên là môn học “tích hợp” nhưng chiếc áo ấy có phù hợp không cần sớm có khảo sát đánh giá để có điều chỉnh kịp thời.
Tổng chủ biên chương trình 2018 nên đăng đàn nói về môn tích hợp để GV an lòng
Lúc này, giáo viên đang cần những người 'đứng mũi chịu sào' lên tiếng và gỡ rối về những môn tích hợp ở trung học cơ sở.
Bắt đầu từ năm học 2021-2022, ngành Giáo dục triển khai giảng dạy chương trình 2018 ở lớp 6 và năm học 2022-2023 này triển khai ở lớp 7 với một số môn học tích hợp.
Nhiều trường và giáo viên trung học cơ sở gặp khó khăn vì đây là những môn học mới so với các chương trình trước đây.
Chẳng hạn như môn tích hợp Khoa học tự nhiên ở các lớp 6, 7, 8, 9 đều có ba phân môn được sắp xếp tương ứng với kiến thức Vật lý, Sinh học, Hóa theo tỉ lệ từng phân môn cụ thể từng năm.
Đối với lớp 6: Hóa học (20%); Sinh học (38%); Vật lý (32%). Lên đến lớp 7: Hóa học (24%); Vật lý (28%); Sinh học (38%). Ở lớp 8: Hóa học (31%); Vật lý (28%); Sinh học (31%). Lớp 9: Vật lý (30%); Hóa học (31%); Sinh học (29%) và mỗi năm có 140 tiết cho cả 3 phân môn.
Tuy nhiên, dù là môn học tích hợp nhưng các chủ đề thuộc mỗi lĩnh vực Vật lý, Hóa học, Sinh học đều do giáo viên có chuyên môn tương ứng giảng dạy và tất nhiên điểm trung bình bộ môn sẽ do 3 giáo viên dạy đánh giá riêng biệt.
Vậy nên, thời gian qua đã có rất nhiều ý kiến lên tiếng về những bất cập trong quá trình thực hiện các môn học tích hợp nhưng những chuyên gia là Tổng chủ biên Chương trình môn học, mà đặc biệt là Tổng chủ biên Chương trình giáo dục phổ thông 2018 rất hiếm khi lên tiếng để làm rõ những bất cập nhằm an lòng dân và tạo sự an tâm cho đội ngũ nhà giáo giảng dạy.
Các môn học tích hợp đang tồn tại nhiều bất cập (Ảnh minh họa: Nhật Duy)
Thầy Nguyễn Minh Thuyết khi chưa làm Tổng chủ biên Chương trình giáo dục phổ thông 2018 đã hoài nghi về các môn học tích hợp
Khi bắt đầu manh nha ý tưởng đưa các môn học tích hợp vào Chương trình giáo dục phổ thông 2018, ngành giáo dục nước ta chưa có chuyên gia tích hợp, các trường sư phạm cũng chưa có khoa đào tạo giáo viên tích hợp.
Chính vì vậy, khi Bộ chủ trương đưa các môn học này vào chương trình mới khiến cho việc chỉ đạo, thực hiện ở các nhà trường trở nên lúng túng, khó khăn.
Điều đáng nói nhất là ngay cả Giáo sư Nguyễn Minh Thuyết - nguyên Phó Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa, Giáo dục, Thanh niên, Thiếu niên và Nhi đồng của Quốc hội được Bộ Giáo dục và Đào tạo tin tưởng mời đảm nhận nhiệm vụ Tổng Chủ biên Chương trình giáo dục phổ thông 2018 cũng từng hoài nghi về chủ trương dạy môn học tích hợp trước khi ông đảm nhận cương vị này.
Ngày 19/8/2015, chia sẻ với báo chí, Giáo sư Nguyễn Minh Thuyết (khi đó chưa là Tổng chủ biên Chương trình giáo dục phổ thông 2018) đã có những chia sẻ về việc xây dựng các môn học tích hợp ở chương trình 2018.
Thầy Thuyết đã đặt vấn đề như sau: "Ai là người viết sách để chuyển tải được tinh thần "tích hợp"? Bởi vì hiện chúng ta chưa có chuyên gia tích hợp mà chỉ có chuyên gia từng môn học. Làm sao để cuốn sách đúng là sách dạy kiến thức tích hợp có ích cho đời sống, chứ không phải là cuốn sách mang tính tổng hợp, gộp hai - ba môn lại in trong cùng một cuốn sách. Thứ hai là người dạy, vì hiện nay các trường sư phạm vẫn đào tạo giáo viên theo từng môn. Dạy được môn tích hợp, đó là câu chuyện rất khó". [1]
Giáo sư Nguyễn Minh Thuyết cho biết thêm: "Dĩ nhiên để thực hiện điều này, ngay từ lúc này các trường sư phạm sẽ phải thay đổi phương thức đào tạo. Nhưng để thay đổi như vậy phải có nội dung giảng dạy, mà hiện nay nội dung tích hợp chưa có.
Giáo trình dạy tích hợp ở trường sư phạm phải có nội dung cụ thể, chứ không đơn giản là một sinh viên vừa học Lý vừa học Hóa, tự sinh viên đó tổng hợp lại thành một cái gì đó gọi là tích hợp. Bên cạnh đó, theo các chuyên gia, điều cơ sở vật chất của các trường cũng cần tính đến.
Ở các thành phố lớn, sĩ số các lớp học rất đông. Một lớp theo quy định của Bộ Giáo dục và Đào tạo tối đa là 35 em, nhưng thực tế có những lớp học tới 50-60 em, giáo viên khó có thể áp dụng phương pháp dạy học tích cực, rồi lại còn tích hợp liên môn...". [1]
Những chia sẻ của thầy Thuyết lúc đó nhận được nhiều ý kiến đồng tình của xã hội, nhất là đội ngũ nhà giáo. Bởi, những khó khăn, bất cập khi Bộ chủ trương xây dựng các môn học tích hợp ở chương trình mới là như vậy. Khó khăn chồng chất khó khăn, nhất là khi mọi thứ cần thiết để xây dựng môn tích hợp của ngành đều chưa có.
Điều đáng tiếc là sau này, khi thầy Thuyết làm Tổng chủ biên Chương trình giáo dục phổ thông 2018, cá nhân người viết theo dõi các bài viết mỗi khi chia sẻ với báo chí về các môn học tích hợp, thầy không còn đề cập đến những khó khăn như trước khi đảm nhận công việc này mà chỉ còn là những thuận lợi, ưu điểm.
Không biết rõ người viết không tìm đúng kênh hay thực tế thầy Thuyết không chia sẻ mà người viết tuyệt nhiên, không thấy thầy Thuyết hoài nghi về các môn học tích hợp và thầy Tổng chủ biên chương trình 2018.
Những chia sẻ của thầy Thuyết trước khi làm Tổng chủ biên chương trình 2018 vẫn còn nguyên giá trị
Kể từ năm học 2021-2022 đến nay là giai đoạn mà giáo viên dưới cơ sở rất muốn nghe ý kiến của thầy Tổng chủ biên chương trình 2018 cũng như ý kiến của các thầy là Tổng chủ biên môn học tích hợp trước những bất cập mà giáo viên dưới cơ sở phản ánh.
Bởi lẽ, cấp trung học cơ sở đến thời điểm này vẫn còn ngổn ngang các công việc khi vẫn đang phải bố trí giáo viên dạy theo phân môn đối với những môn học tích hợp vì 1 giáo viên chưa thể cáng đáng được.
Chính vì vậy, điều mà các trường đang phải đối mặt là việc phân công giáo viên giảng dạy, sắp xếp thời khóa biểu mỗi khi đến phân môn khác rất vất vả - họ phải tính toán cho phù hợp với số tiết của môn học, số tiết học sinh học trong tuần.
Nhiều thời điểm, có giáo viên phải dạy vượt quá định mức rất nhiều vì đến phân môn của mình nhưng lại có những lúc thảnh thơi vì không còn dạy phân môn tích hợp đó nữa.
Song, giáo viên dạy nhiều hay ít thì không phải là vấn đề quá lớn vì họ đang dạy theo định mức. Vấn đề đáng lo ngại là chất lượng đối với môn học tích hợp vì một môn học mà có nhiều giáo viên cùng dạy ở các thời điểm khác nhau.
Một môn học mà học sinh có tới 2-3 quyển vở ghi chép, nhưng khi kiểm tra định kỳ thì lại gộp lại với nhau thành một đề, một con điểm và 2-3 giáo viên cùng đảm nhận.
Điều oái oăm nhất là việc đánh giá kết quả học tập của học sinh đối với chương trình mới hiện nay đang được thực hiện theo hướng dẫn của Thông tư 22/2021/TT-BGDĐT, mà theo thông tư này, giáo viên vừa cho điểm, vừa phải đánh giá bằng nhận xét.
Việc cho điểm số thì phân chia theo tỉ lệ nhưng nhận xét môn học thì phân chia làm sao? Có em học tốt phân môn Hóa nhưng chắc gì các em học tốt được cả Lý, Sinh và ngược lại, nên khi nhận xét rất khó.
Một giáo viên nhận xét thì không chính xác vì có đến 2-3 phân môn, thậm chí 6 phân môn nhưng nếu tất cả giáo viên cùng nhận xét thì nhận xét ở chỗ nào? Rắc rối vô cùng và thực tế năm học vừa qua thì các trường phân công 1 giáo viên nhận xét và bám vào điểm số của học trò để nhận xét.
Việc bồi dưỡng giáo viên dạy cả môn học tích hợp cũng chưa đâu vào đâu mà nếu bồi dưỡng xong cũng rất khó dạy vì sách giáo khoa đang bố trí các phân môn theo từng phần riêng hoặc chủ đề riêng.
Trong thâm tâm các nhà giáo, họ không sợ vất vả vì họ cũng đã quen thuộc với những đổi mới của ngành nhưng họ vẫn đang cảm thấy băn khoăn, ái ngại khi Bộ chủ trương tích hợp nhiều môn học độc lập thành môn học tích hợp...
Lúc này, nghĩ về những chia sẻ của Giáo sư Nguyễn Minh Thuyết trước khi thầy làm Tổng chủ biên Chương trình giáo dục phổ thông 2018, chúng tôi nhận thấy rất nhiều điều vẫn nguyên vẹn giá trị.
Chỉ tiếc, thầy Thuyết và các thầy Tổng chủ biên các môn học tích hợp lại không lên tiếng, không chia sẻ gì thêm nữa kể từ khi các môn học tích hợp được giảng dạy.
Có lẽ hơn 1 triệu giáo viên trên cả nước không có ai phản đối việc Bộ Giáo dục và Đào tạo xây dựng, ban hành Chương trình giáo dục phổ thông 2018 thay thế cho chương trình 2006 nhưng ít nhiều họ cảm thấy băn khoăn khi Bộ đưa nhiều môn học tích hợp vào chương trình mới.
Lúc này giáo viên cần những người "đứng mũi chịu sào" lên tiếng và gỡ rối nhưng rồi mọi thứ cứ trôi vào cõi thinh không, gần như không một tiếng trả lời.
Tài liệu tham khảo:
[1] https://vov.vn/xa-hoi/giao-duc/doi-moi-giao-duc-pho-thong-chuyen-gia-mo-xe-tinh-kha-thi-423732.vov
(*) Văn phong, nội dung bài viết thể hiện góc nhìn, quan điểm của tác giả.
6 giải pháp gỡ rối cho các môn học tích hợp ở cấp trung học cơ sở Các môn học tích hợp đã thực hiện gần một nửa chặng đường mà giáo viên chưa được bồi dưỡng kiến thức dạy tích hợp là một bất cập rất lớn. Từ năm học 2020-2021, ngành Giáo dục bắt đầu triển khai giảng dạy lớp đầu tiên đối với Chương trình giáo dục phổ thông 2018. Nếu so với cấp tiểu học, trung...