Du hí đất Mường với văn hoá ẩm thực

Không còn đếm nổi bao lần về Hoà Bình để rong ruổi khắp các vùng Mường chụp những bức ảnh đẹp và tìm hiểu về văn hoá, cuộc sống của người Mường Hoà Bình.

Đã có rất nhiều bài viết, bức ảnh chứa đựng những cảm xúc đặc biệt về vùng đất, con người nơi đây. Nhưng có lẽ ấn tượng nhất đối với chị – người đồng nghiệp của tôi từ Hà Nội về lại là văn hoá ẩm thực của người Mường Hoà Bình. Đó là lý do để chị em tôi tiếp tục hành trình du hí đất Mường với văn hoá ẩm thực.

Chúng tôi có mặt ở nhà ông Bùi Văn Huy, xóm Be Ngoài, xã Chí Đạo (Lạc Sơn) vào đầu giờ chiều. Quý trọng có khách tới chơi nhà nên các thành viên trong gia đình đều trở về nhà sớm để chuẩn bị bữa cơm đãi khách. Tất cả thực phẩm chuẩn bị cho bữa ăn đều của nhà nuôi, trồng được hoặc các thành viên trong gia đình hái, bắt trong tự nhiên. Riêng điều đó đã tạo nên sự thích thú cho bạn đồng nghiệp của tôi. Đầu tiên là ớp châu chấu mấy đứa trẻ vợt được ngoài đồng. Châu chấu được vặt cánh, chân rồi rửa sạch, đun sôi nước măng chua, đổ vào chần qua (loại bỏ mùi hôi, tanh và nước măng chua ngấm vào châu chấu sẽ tạo vị chua, mặn đậm đà). Sau khi vớt châu chấu để ráo, đem rang giòn được món ngon thơm phức, vàng bóng.

Bữa ăn đụng lợn tại Mường Be, xã Chí Đạo (Lạc Sơn).

Tôi lại bị hấp dẫn với món rau đồ thập cẩm. Đủ loại rau đồng như: dệu, cải đồng, tầm bóp, sam, má đề, muối, chút rau ngót, ngải cứu, lá sắn, hoa, lá đu đủ, quả cà dại và không quên hái thêm hoa chuối để thái mỏng trộn với các loại rau đem đồ trong cuốp. Rau đồ có mùi thơm ngọt lạ và màu sắc hấp dẫn xanh, nâu, trắng của các loại rau, hoa, quả. Các loại rau đồ khi ăn sẽ hội đủ vị: chát, chua, ngọt, bùi.

“Đây mới là món chủ đạo của bữa ăn nhé”, ông Huy vừa giới thiệu vừa trực tiếp chế biến. Tôi lại được thể dẫn giải khi thấy bạn khá bất ngờ vì ông Huy vào bếp với món thịt gà măng chua. Thực tế trong các bữa ăn của người Mường, đặc biệt là trong những bữa ăn nhà có khách và làm cỗ, người đàn ông Mường chịu trách nhiệm với những món ăn chủ đạo. “Để có món thịt gà măng chua ngon, gà phải chọn con béo béo một chút. Đặc biệt, món này không thể thiếu hương vị hạt dổi” – ông Huy vừa nói vừa với lên gác bếp lấy một ống bương, đổ ra khoảng chục hạt dổi. Nướng trên bếp than hồng hạt dổi căng tròn và toả mùi thơm. Gia vị được trộn đều với gà chặt khúc, ông Huy lấy hũ măng chua rồi bóp đều với thịt gà. ông bắc lên bếp đun sôi rồi rút bớt củi để lửa riu riu cho gà chín dần.

Một món”đặc sản” mà ông Huy bảo mới kiếm được đó là món chả nhái. ông Huy cho biết: Món này nấu măng chua cũng ngon tuyệt. Nhưng nay có món gà măng chua rồi nên sẽ làm món chả lá lốt”. ông Huy khéo léo mổ sạch nhái rồi băm nhuyễn. Thịt nhái được cuộn với lá lốt rồi rán giòn. Vừa rán chả nhái, ông luôn tay lật món cá nướng. Cá cũng được tẩm ướp với hạt dổi rồi nướng trên bếp than hồng thơm ngậy.

Vậy là mâm cơm đãi khách quý của gia đình ông Huy đã hoàn tất. Các thành viên trong gia đình quây quần cùng khách thưởng thức các món ăn. ấn tượng khó phai đó không chỉ bởi hương vị đặc biệt từ các món ăn mà còn bởi văn hoá của một dân tộc thấm đượm trong đó.

Trong dịp này, chúng tôi được cùng ông Huy sang nhà người họ hàng ăn cưới. Gia chủ làm tiệc cưới với các món từ thịt lợn, nên từ tờ mờ sáng, những người đàn ông trong làng đã bắt lợn để làm cỗ lá.

Lợn sau khi thui vàng, được rửa sạch rồi xẻ ra thành các phần đem luộc chín tới. Một phần thịt ba chỉ để chế biến món nướng; xương sườn để quấn lá bưởi nướng; phần đầu và xương sụn để băm nhuyễn trộn với tiết, cây chuối băm nhuyễn cùng ớt tươi làm món cay (ớt); bộ lòng cũng đem luộc. Phần nước luộc để nấu canh chuối (canh loóng). Các món được bày trên mâm trải lá chuối. Ông Huy cho biết: Các món thịt phải được bày trên lá chuối mới giữ được vị thơm đặc trưng của thịt. Để mâm cỗ thêm phần phong phú, gia chủ còn có thêm đĩa thịt gà, rau đồ hoặc măng luộc chấm muối vừng. Các món nộm, dưa cải chua hoặc muối đu đủ chua cũng được gia chủ chuẩn bị để ăn kèm các món luộc không bị ngấy. Đặc biệt, mâm cỗ cưới của người Mường ở đây không thể thiếu xôi đồ và rượu nếp nấu.

Từng món ăn, cách chế biến, bầy biện, giá trị dinh dưỡng, thời điểm thưởng thức… tất cả tạo nên tập quán, phong tục ăn uống mang bản sắc riêng – Văn hóa ẩm thực dân gian Mường.

Qua chuyến đi về Mường Be, chúng tôi được biết, người Mường từ xa xưa đã biết cách sống chung với thiên nhiên. Họ phát hiện nhiều nguồn thức ăn có sẵn trong tự nhiên và tìm cách chế biến hợp khẩu vị, bổ dưỡng. Trong dịp lễ, tết, người già trong Mường thường nhắc nhở con cháu ngoài trân trọng nguồn lương thực còn phải biết phát huy việc trồng, cấy lương thực, biết chế biến ngon và giữ giá trị của món ăn, biết “tạ ơn” người xưa ( tổ tiên), tạ ơn thần thánh để cho mưa thuận gió hoà, cây cối đâm chồi nẩy lộc, mùa màng bội thu…

Văn hoá ẩm thực của người Mường được lưu giữ góp phần quan trọng trong việc tôn vinh văn hoá dân tộc. Nhiều bản làng của người Mường trở thành những điểm du lịch hấp dẫn với nhiều món ăn, sản phẩm đặc trưng được quảng bá như: khu vực suối khoáng Kim Bôi, bản Giang Mỗ (Cao Phong), khu vực thị trấn Mường Khến và Mường Bi (Tân Lạc), khu vực Mường Vang và các xã vùng cao huyện Lạc Sơn…. Nhiều lễ hội được tổ chức trong năm cũng luôn dành một khoảng lớn cho việc tôn vinh giá trị của ẩm thực dân gian. Du khách muôn phương đến với

Theo Baohoabinh