Để trường chuyên thực sự là nơi bồi dưỡng nhân tài – Bài 2: Cuộc tranh cãi chưa bao giờ “hết nhiệt”

Khởi đầu cuộc tranh luận về trường chuyên đang diễn ra chính là bức xúc từ sơ tuyển vào lớp 6 của Trường THPT chuyên Hà Nội – Amsterdam (Ams). Dù thực tế vào chuyên lớp 6 và chuyên lớp 10 Ams là 2 vấn đề hoàn toàn khác nhau.

Trường chuyên cần thiết hay không, có làm đúng sứ mệnh của nó hay không là điều mà xã hội luôn đòi hỏi phải làm rõ.

Trường chuyên có vai trò quan trọng

Từ năm 2010, Chính phủ đã phê duyệt đề án “Phát triển hệ thống trường THPT chuyên giai đoạn 2010-2020″ với kinh phí thực hiện đề án khoảng 2.300 tỷ đồng. Mục tiêu của đề án ghi, bảo đảm mỗi tỉnh thành có ít nhất một trường THPT chuyên, với tổng số học sinh chuyên chiếm khoảng 2% số học sinh THPT của từng tỉnh thành; tập trung đầu tư nâng cấp các trường THPT chuyên thành các trường đạt chuẩn quốc gia và có chất lượng giáo dục cao.

Ngay từ lúc đề án này ra đời, nhiều chuyên gia giáo dục đã đặt vấn đề: Liệu có cần thiết đầu tư tới 2.300 tỷ đồng để phát triển hệ thống trường chuyên, hay thay vào đó, nên dùng số tiề.n này để xây dựng hàng loạt trường học, đầu tư cho giáo dục vùng khó? Vấn đề này, bao năm qua, vẫn luôn âm ỉ đối với nhiều người quan tâm đến giáo dục.

Học sinh thi vào Trường THPT chuyên Hà Nội – Amsterdam. Ảnh: QUANG PHÚC

Là cựu học sinh THPT chuyên Ams những năm 1992-1995, những ngày qua, PGS-TS Nguyễn Đức Thành – một chuyên gia kinh tế – bị coi là “kẻ đốt đền” với đề xuất giải tán hoặc bán trường Ams, gây xôn xao dư luận.

Ông Nguyễn Đức Thành khẳng định, Ams hiện vẫn là trường có chất lượng đào tạo tốt và là niềm mơ ước của nhiều học sinh, gia đình. Nhưng là một người làm chính sách kinh tế – xã hội, ông Thành cho rằng, trường Ams được nhận ngân sách tính trên đầu học sinh cao hơn khoảng 2,5 – 2,7 lần các trường công khác, nhưng hiệu quả chưa tương xứng với mức đầu tư đó, dẫn đến sự bất bình đẳng trong xã hội.

“Tôi nghĩ rằng, những học sinh muốn vào chuyên chỉ vì ở đó có chất lượng giáo dục cao hơn trung bình, mà tiề.n học thì lại thấp. Như vậy, mục đích đào tạo nhân tài theo đúng nghĩa không hề tồn tại và nếu tồn tại, cũng chưa bao giờ được thực hiện, đó là điều không công bằng và nên chấm dứt”, PGS-TS Nguyễn Đức Thành nêu quan điểm. Đề xuất này ngay lập tức châm ngòi cho cuộc tranh luận nảy lửa về sứ mệnh của trường chuyên.

Theo PGS-TS Trần Xuân Nhĩ, nguyên Thứ trưởng Bộ GD-ĐT, đào tạo đại trà có thể xã hội hóa, nhưng trường chuyên là đào tạo mũi nhọn thì không thể xã hội hóa. Trong sự nghiệp phát triển đất nước nói chung, bất cứ lĩnh vực nào, chính bộ phận mũi nhọn sẽ có vai trò đầu tàu kéo sự nghiệp chung. GS Trần Hồng Quân, nguyên Bộ trưởng Bộ GD-ĐT, hiện là Chủ tịch Hiệp hội Các trường đại học – cao đẳng Việt Nam, cũng cho rằng, vai trò của trường chuyên rất quan trọng, vì chúng ta vừa cần một đội ngũ đại trà có chất lượng, nhưng cũng đặc biệt cần những người thật giỏi, bởi chỉ 3%-5% người giỏi nhất sẽ làm nên người dẫn dắt xã hội.

TS Lê Công Lợi, Hiệu trưởng Trường THPT chuyên Khoa học tự nhiên (Đại học Quốc gia Hà Nội), nêu rằng, hệ thống trường chuyên giờ đây phải là “đầu tàu”, là một hình mẫu để lan tỏa những chính sách mới của giáo dục và thực thi những thay đổi giáo dục cơ bản, toàn diện.

Trường chuyên phải là hình mẫu để các trường khác nâng chất lượng giáo dục, chứ không phải cào bằng hay xóa bỏ. Trường chuyên cũng giống như câu chuyện về đầu tư kinh tế. Vẫn cần phải có những vùng kinh tế trọng điểm để đầu tư, thay vì cào bằng. Để đột phá thì phải có những đầu tàu.

Ông Phạm Anh Tuấn, Phó Giám đốc Sở GD-ĐT Hà Nam, cho rằng, nếu không có hệ thống trường chuyên, nhiều tài năng đã không có cơ hội phát triển. Những đóng góp của trường chuyên trong sự phát triển chung của đất nước hoàn toàn xứng đáng với các nguồn đầu tư của Nhà nước, nhân dân.

“Hiện tại đã có rất nhiều cơ sở giáo dục, đào tạo tư thục thành lập và hoạt động với những mục tiêu hết sức đa dạng, song chỉ đáp ứng một phần rất nhỏ nhu cầu phát triển năng khiếu môn học của học sinh cấp THPT. Như vậy, duy trì sự đầu tư của Nhà nước đối với trường chuyên là cần thiết trong giai đoạn hiện tại”, Phó Giám đốc Sở GD-ĐT Hà Nam nêu quan điểm.

Chuyên luyện “gà nòi”?

Sở GD-ĐT Hà Nội có 4 trường THPT chuyên. Năm 2020, tổng số chỉ tiêu tuyển sinh các trường chuyên tại Hà Nội là 2.425 học sinh, trong đó, chỉ tiêu tuyển sinh vào trường Ams là 645. Ngân sách chi cho trường chuyên Ams, Nguyễn Huệ là 18 triệu đồng/học sinh/năm; 2 trường chuyên khác là 12 triệu đồng học sinh/năm; trường thường là 7,3 triệu đồng/học sinh/năm. Con số chênh lệch với trường chuyên cao nhất là 10,7 triệu đồng/học sinh thì 2.425 chỉ tiêu học sinh chuyên, ngân sách Hà Nội chi thêm khoảng 26 tỷ đồng cho trường chuyên. Con số này, nếu với người đồng ý mô hình trường chuyên, đó là sự đầu tư cho tương lai; còn với người không đồng ý thì có thể xây được thêm ít nhất 3 ngôi trường ở vùng khó khăn.

Theo bà Nguyễn Thanh Hải (PHHS ở Hà Nội), nhiều ý kiến phản ánh trường Ams thực chất đã không còn là trường chuyên nữa, bởi hiện nay trường chú trọng dạy tiếng Anh, chú trọng thi SAT với mục tiêu đi du học.

“Không nên lấy điển hình trường Ams ra để quy chụp cho cả 77 trường chuyên cả nước. Nếu nói, học sinh chuyên giờ đây chủ yếu vì mục tiêu du học là không đúng, nếu có thì chỉ ở một bộ phận học sinh trường chuyên Hà Nội. Ước tính học sinh Ams đi du học chưa đến 50%, còn trường chuyên Nguyễn Huệ, Chu Văn An chỉ chiếm 5%-10%. Lớp con tôi, 12 chuyên Anh – Nguyễn Huệ, chỉ có 2/39 em du học. Nếu tư nhân hóa trường chuyên, đồng nghĩa với việc chấm dứt cơ hội được học trường tốt của học sinh con nhà nghèo”, bà Nguyễn Thanh Hải nói.

Những ý kiến đồng tình với đề xuất tư nhân hóa trường chuyên cho rằng, mô hình trường chuyên bộc lộ nhiều bất công, chuyên luyện “gà nòi” và ôn thi đại học tốp trên; là mô hình lấy của người nghèo chia cho người giàu. Việc chạy đua để vào trường chuyên khiến nảy sinh các tiêu cực, như: phụ huynh chạy chọt để con em có bảng điểm đẹp, có giả.i thưởn.g, luyện thi tối mặt…

Điều 62 Luật Giáo dục sửa đổi, có hiệu lực từ 1-7-2020 về trường chuyên, trường năng khiếu nêu rõ, “trường chuyên được thành lập ở cấp THPT dành cho học sinh đạt kết quả xuất sắc trong học tập, nhằm phát triển năng khiếu về một số môn học trên cơ sở bảo đảm giáo dục phổ thông toàn diện, tạo nguồn đào tạo nhân tài, đáp ứng yêu cầu phát triển của đất nước. Nhà nước ưu tiên bố trí giáo viên, cơ sở vật chất, thiết bị và ngân sách cho trường chuyên, trường năng khiếu do Nhà nước thành lập”.

Như vậy, có thể thấy, trường chuyên đã được luật định, vấn đề là cần đán.h giá lại hệ thống trường chuyên có đang thực hiện đúng sứ mệnh của mình hay không, để xứng đáng với ưu đãi đầu tư của Nhà nước đang bỏ ra.