Đề Ngữ văn không dùng ngữ liệu trong sách giáo khoa: Cái khó vẫn ló cái hay

Hướng dẫn về đổi mới phương pháp dạy và kiểm tra, đánh giá môn Ngữ văn trong trường phổ thông áp dụng từ năm học 2022 – 2023 của Bộ GD&ĐT đã thu hút sự quan tâm của nhiều giáo viên, học sinh.

Nhiều ý kiến cho rằng, văn bản trên sẽ thúc đẩy đổi mới việc dạy và học từ hai phía.

Cô Bùi Thị Lệ Hằng và học trò tại Trường THPT Phạm Văn Nghị – Nam Định.

Triệt tiêu dạy học theo văn mẫu

Có nhiều năm giảng dạy môn Ngữ văn tại Trường THPT Chu Văn An (Tây Hồ, Hà Nội), TS Trịnh Thu Tuyết bày tỏ sự ủng hộ chủ trương đổi mới hình thức kiểm tra, đánh giá, thi cử môn Ngữ văn của Bộ GD&ĐT, trong đó có việc không dùng ngữ liệu trong sách giáo khoa (SGK) để ra đề. Điều này giúp học sinh nâng cao năng lực đọc hiểu, phân tích một tác phẩm văn chương bất kỳ; không biến bài thi thành hoạt động “trả bài” – trả lại những lời, ý của thầy cô càng đủ bao nhiêu thì càng tốt bấy nhiêu.

Vì vậy, chủ trương đưa các tác phẩm văn học ngoài SGK vào câu nghị luận văn học trong các bài thi, bài kiểm tra là con đường đúng đắn, phát huy năng lực, phẩm chất của trò, vừa triệt tiêu nạn dạy và học theo văn mẫu. Sự thay đổi là không thể trì hoãn nếu chúng ta không muốn tạo ra những thế hệ của những cái bóng, phản chiếu tư tưởng, lời lẽ của người khác thay vì thể hiện chính cái tôi của mình.

Theo TS Trịnh Thu Tuyết, sự thay đổi nào cũng phải có lộ trình, không thể đầu năm học đưa ra chủ trương và cả năm đó, đặc biệt trong bài thi cuối cấp đã thực hiện. Cần có thời gian chuẩn bị tâm thế, phương pháp và cả cấu trúc chương trình, bài dạy, bài học của thầy và trò. Ví dụ, học trò “2K7″ năm nay vào lớp 10 theo Chương trình GDPT 2018, các em sẽ được chuẩn bị, rèn luyện kỹ năng cần thiết, hệ thống trong cả ba năm THPT, khả dĩ thuần thục trong kỳ thi cuối cấp vào năm 2025.

Theo đó, mỗi bài học đều được cấu trúc theo khung 4 hoạt động đọc – viết – nói – nghe, học sinh được luyện kỹ năng, mở rộng vốn kiến thức với các tác phẩm ngoài SGK; được thực hành đọc – viết – nói – nghe từ những văn bản mang tính phương tiện dạy và học (thay vì là đối tượng phân tích đánh giá như hiện nay); được viết theo nhiều cấp độ, từ đoạn văn tới bài văn, từ đánh giá một yếu tố thuộc nội dung hoặc nghệ thuật của tác phẩm tới luận bàn về một vấn đề lớn của cả tác phẩm.

Giáo dục phổ thông mang tính hệ thống với các yếu tố đồng bộ từ chương trình, SGK, hoạt động dạy và học, công tác kiểm tra, đánh giá… Nếu thực hiện duy nhất khâu kiểm tra, đánh giá theo tinh thần Chương trình GDPT 2018 cho lứa học sinh (sinh năm 2005, 2006) được đào tạo theo tinh thần của chương trình giáo dục cũ dễ dẫn tới tâm thế hoang mang, tiêu cực, kết quả không được như mong đợi.

“Ngoài ra, số lượng các tác phẩm, dù rất lớn, vẫn là hữu hạn so với cách nhìn nhận, đánh giá về nó – nên đổi mới thi cử với việc sử dụng những tác phẩm ngoài SGK chỉ là một phương án dù khá cơ học. Bản chất sự đổi mới phải là ở cách đặt vấn đề, nhìn nhận, đánh giá vấn đề, thậm chí với chính những tác phẩm trong SGK. Tôi cho rằng, các thông tin về việc thay đổi ngữ liệu nghị luận là dành cho học trò sinh năm 2007. Còn với học trò “2K5 và 2K6″ nên đổi mới cách đặt vấn đề và yêu cầu giải quyết vấn đề trong câu lệnh, tạo ra những góc nhìn mới, khuyến khích năng lực tư duy độc lập, sáng tạo của học trò” – TS Trịnh Thu Tuyết nhấn mạnh.

Cô Nguyễn Nguyệt Nga cho rằng, đề Văn không dùng ngữ liệu trong SGK sẽ tăng khả năng sáng tạo của học sinh.

Tăng khả năng tư duy, sáng tạo của học trò

Cùng quan điểm trên, cô Nguyễn Nguyệt Nga – giáo viên Ngữ văn Trường THPT Việt Đức (Hoàn Kiếm, Hà Nội) – cho rằng, việc không sử dụng ngữ liệu trong SGK để ra đề thi là cần thiết vì sẽ giảm tình trạng học sinh chỉ học thuộc lòng, nói theo “điệu sáo”, chỉ rèn tư duy tái hiện, không phát triển được trí sáng tạo, tự chủ trong suy nghĩ cũng như bộc lộ suy nghĩ, cảm xúc của bản thân. Việc này cũng góp phần khắc phục lối dạy học truyền thụ một chiều, áp đặt, đọc chép trong môn Ngữ văn; kích hoạt việc đổi mới dạy học theo hướng phát triển năng lực, giúp các em vận dụng kiến thức, kỹ năng vào thực tế học tập và cuộc sống; tạo tiền đề để triển khai Chương trình SGK Ngữ văn mới.

Cũng theo cô Nguyệt Nga, triển khai nội dung Công văn số 3175 của Bộ GD&ĐT được tiến hành từ năm học 2022 – 2023, tức là sẽ ảnh hưởng ít nhiều đến cấu trúc đề thi tốt nghiệp THPT năm 2023. Hiện tại, đề thi tốt nghiệp chỉ còn phần nghị luận văn học gắn với các văn bản trong SGK, còn đọc hiểu và nghị luận xã hội đã nằm ngoài SGK. Điều này được triển khai nhiều năm qua, học sinh đã quen với cách đọc và viết những vấn đề không có trong sách. Đến năm học này, thí sinh sẽ tiếp tục làm quen với việc làm câu nghị luận văn học với ngữ liệu không có trong sách.

Ủng hộ chủ trương của Bộ GD&ĐT, cô Bùi Thị Lệ Hằng – giáo viên Ngữ văn Trường THPT Phạm Văn Nghị (Ý Yên, Nam Định) hiểu rằng trước mỗi sự đổi mới sẽ có những khó khăn nhất định. Nhưng dù khó đến đâu thầy cô sẽ tìm cách khắc phục, nghiên cứu phương pháp dạy để rèn cho học sinh kỹ năng vừa học được văn bản trong SGK mà vẫn có thể cảm nhận được văn bản ngoài SGK.

Về phía học sinh, em nào chăm chỉ chịu khó, khả năng tư duy tốt sẽ hứng thú với hình thức ra đề này. Các em có nhiều “đất diễn” chứ không bó hẹp như trước đây. Hơn nữa, từ trước nay vẫn có tình trạng đoán đề Văn, tuy nhiên, “trúng tủ” nhưng vẫn có thể “lệch ngăn” bởi mỗi tác phẩm sẽ có nhiều khía cạnh, đề thi lại chỉ cho vào một trong các khía cạnh đó.

“Theo nội dung chúng tôi được tập huấn, Bộ GD&ĐT sẽ ra đề Ngữ văn phần nghị luận văn học bằng một văn bản ngoài SGK nhưng có cùng chủ đề, thể loại với văn bản trong SGK. Như vậy, chúng ta cần tiếp tục nghiên cứu cách ra đề như thế nào, hướng dẫn chấm ra sao để có thể áp dụng một cách linh hoạt, phù hợp với thực tế”, cô Hằng cho biết thêm.

Em Nguyễn Hải Thủy – cựu học sinh Trường THPT chuyên Lê Hồng Phong (TP Nam Định) – nhìn nhận, đây là cách hiệu quả để học sinh ý thức hơn về việc học tập, học bằng tư duy chứ không phải học thuộc lòng. Ví dụ, đề ra một tác phẩm trong giai đoạn văn học kháng chiến 1945 – 1975 thì học sinh phải hiểu về những đặc điểm của giai đoạn này là gì, so sánh với giai đoạn văn học khác, đọc thêm nhiều tác phẩm để có thể so sánh, mở rộng.