Đào tạo tiến sĩ: Có cần chuẩn riêng cho KHXH và KHTN?

Để đăng một bài báo quốc tế thuộc ngành KHXH rất khó. Có cần chuẩn riêng cho ngành KHXH và KHTN hay không là vấn đề đang được đặt ra.

Chuẩn mới có giúp tăng chất lượng hay số lượng tiến sĩ?Vì sao Việt Nam cần đào tạo nhiều tiến sĩ?

Theo Quy chế tuyển sinh và đào tạo trình độ tiến sĩ mới được Bộ GD-ĐT ban hành kèm theo Thông tư số 18/2021/TT-BGDĐT ngày 28/6/2021, bài báo quốc tế không còn là yêu cầu bắt buộc đối với nghiên cứu sinh nữa.

Cụ thể, quy chế mới yêu cầu nghiên cứu sinh là tác giả chính của báo cáo hội nghị khoa học, bài báo khoa học được công bố trong các ấn phẩm thuộc danh mục WoS/Scopus, hoặc chương sách tham khảo do các nhà xuất bản quốc tế có uy tín phát hành, hoặc bài báo đăng trên các tạp chí khoa học trong nước được Hội đồng Giáo sư nhà nước quy định khung điểm đánh giá tới 0,75 điểm trở lên theo ngành đào tạo, hoặc sách chuyên khảo do các nhà xuất bản có uy tín trong nước và quốc tế phát hành; các công bố phải đạt tổng điểm từ 2,0 điểm trở lên tính theo điểm tối đa do Hội đồng Giáo sư nhà nước quy định cho mỗi loại công trình (không chia điểm khi có đồng tác giả), có liên quan và đóng góp quan trọng cho kết quả nghiên cứu được trình bày trong luận án.

Bên cạnh đó, theo quy chế mới, người hướng dẫn nghiên cứu sinh cũng không cần có công bố quốc tế.

Điều này khiến nhiều ý kiến cho rằng, quy chế mới đã “hạ chuẩn” tiến sĩ, đặc biệt là đối với ngành khoa học xã hội (KHXH).

Không tranh cãi chuyện quy chế mới “hạ chuẩn” tiến sĩ hay không, trao đổi với Đất Việt, các chuyên gia đều khẳng định, công bố quốc tế của ngành KHXH khó hơn nhiều so với ngành Khoa học Tự nhiên (KHTN).

Theo GS.TSKH Lý Toàn Thắng, nguyên Viện trưởng Viện Ngôn ngữ học cho hay, nguyên nhân của thực trạng này một phần do điều kiện của các tạp chí quốc tế, một phần do trình độ của người viết.

Theo một số chuyên gia, công bố quốc tế trong lĩnh vực KHXH khó hơn so với KHTN. Ảnh minh họa

Như ngành ngôn ngữ học của ông, muốn đăng một bài báo quốc tế không hề đơn giản. Trước hết, phải có tạp chí chịu đăng lĩnh vực chuyên môn của mình, thứ hai khâu thẩm định của các tạp chí quốc tế rất kỹ. Có tạp chí yêu cầu phải có 2 người đọc và góp ý cho bài viết… Trong khi đó, với KHTN, chẳng hạn như Toán học, có cái mới là được đăng. Việt Nam có rất nhiều người giỏi trong Toán học và đây cũng là lĩnh vực Việt Nam có nhiều bài đăng trên các tạp chí quốc tế.

Về trình độ của người viết, trong lần trao đổi với Đất Việt trước đây, ông Thắng cũng đã chỉ ra rằng, trình độ và sự cập nhật tri thức của người viết với thế giới bị xa cách. Những vấn đề quốc tế quan tâm hiện nay đã có nhiều thay đổi, nếu người viết không theo dõi thì không thể tham gia và theo kịp được. Dù viết bài về vấn đề nào đó về tiếng Việt nhưng cần phải móc nối với vấn đề quốc tế quan tâm thì mới có thể đăng trên tạp chí quốc tế.

Bên cạnh đó, đời sống vật chất có tác động không nhỏ đến sự sáng tạo của nhà khoa học. Nếu nhà khoa học đủ sống, họ có thể cống hiến hết mình cho khoa học, nhưng ngược lại, nếu không đủ sống, nhà khoa học phải dạy thêm, dịch thuật và làm nhiều công việc khác để tồn tại. Thực tế này ảnh hưởng đến năng lực công bố học thuật quốc tế trong lĩnh vực xã hội, nhân văn.

Cũng cho ý kiến về vấn đề này, GS.TS Phạm Tất Dong, Phó Chủ tịch kiêm Tổng Thư ký Trung ương Hội Khuyến học Việt Nam, cho biết, đối với ngành KHXH, có nhiều vấn đề đúng ở ở quốc gia này nhưng chưa chắc đã được quốc gia khác chấp nhận.

Tương tự, những vấn đề thuộc về chính sách lớn, giữa các quốc gia cũng có quan điểm khác nhau.

Cho nên, theo GS.TS Phạm Tất Dong, đối với những vấn đề về học thuật thì có thể đăng trên tạp chí quốc tế, song cũng có những vấn đề lại không thể đăng do khác nhau về quan điểm.

“Điều quan trọng là trước khi công bố, phải xem bài báo ấy có tác dụng trong thực tế hay không. Một bài báo được đăng trên tạp chí quốc tế và được công nhận song không áp dụng được vào Việt Nam thì viết để làm gì?”, Phó Chủ tịch kiêm Tổng Thư ký Trung ương Hội Khuyến học Việt Nam nhấn mạnh.

Ông kể lại một câu chuyện hài hước đã xảy ra cách đây nhiều năm. Một nghiên cứu sinh viết đề tài về những thủ đoạn ăn cắp xe đạp rất hay, thế nhưng trước khi người này ra bảo vệ thì trộm đã lấy cắp mất xe đạp của người này.

“Điều ấy cho thấy nhiều người chỉ nói được lý thuyết, mà tình trạng này hiện nay rất nhiều. Luận án đưa ra giải pháp nhưng giải pháp ấy không ứng dụng được trong thực tế”, GS Dong nhận xét và cho rằng điều này khác hoàn toàn với ngành KHTN – vốn có lợi thế hơn nhờ những nghiên cứu trong phòng thí nghiệm.

Cũng bởi vậy mà ông cho rằng, không thể có quy chế chung cho tất cả các ngành, các lĩnh vực. Mỗi ngành có quy luật riêng, có yêu cầu riêng về chính sách, mỗi nhà nước cũng có văn bản riêng về những vấn đề này.

“Học thuật có thể thống nhất, nhưng quan điểm thì khác nhau, do đó cần có những quy định đặc thù cho các ngành chuyên môn khác nhau”, GS.TS Phạm Tất Dong bày tỏ quan điểm.

Trong khi đó, tỏ ra thận trọng hơn, GS.TSKH Lý Toàn Thắng cho rằng, cần tìm hiểu xem các nước làm thế nào? Họ có cần quy chế riêng cho KHXH và KHTN hay không?