Đào tạo theo đặt hàng: Phải tính đến hiệu quả

Từ năm 2021, Quy chế tuyển sinh đại học, cao đẳng sư phạm năm 2021 (gọi tắt là quy chế) cho phép các cơ sở đào tạo đăng ký đào tạo theo đơn đặt hàng.

Quy định này nhằm mục tiêu giải quyết nhu cầu nguồn nhân lực chất lượng cao cho khu vực Tây Bắc, Tây Nguyên, Tây Nam bộ. Đây là một chủ trương đúng đắn nhưng vấn đề là phải đảm bảo đầu ra để vừa thu hút được người học vừa tránh lãng phí ngân sách.

Thí sinh dự thi đánh giá năng lực đợt 1 năm 2022 do ĐH Quốc gia TPHCM tổ chức ngày 27-3

Giải quyết nhân lực cho vùng khó khăn

Theo quy chế, tuyển sinh theo đặt hàng do các chủ thể (UBND tỉnh, các tổ chức, đơn vị có sử dụng ngân sách nhà nước) đặt hàng và cam kết sử dụng sinh viên tốt nghiệp thực hiện theo hợp đồng giữa các bên liên quan. Văn bản giao nhiệm vụ, đặt hàng hoặc đấu thầu cung cấp sản phẩm, dịch vụ công sử dụng ngân sách nhà nước hoặc thỏa thuận giữa các bên và thông tin liên quan phải được đưa vào phụ lục của đề án tuyển sinh.

Về điểm đầu vào, Bộ GD-ĐT quy định điểm trúng tuyển theo yêu cầu đặt hàng không thấp hơn điểm trúng tuyển của chương trình/ngành đào tạo. Trường hợp UBND cấp tỉnh đặt hàng để đào tạo lao động cho các cơ quan, tổ chức, doanh nghiệp của tỉnh thuộc vùng Tây Bắc, Tây Nguyên, Tây Nam bộ, thí sinh phải là người có hộ khẩu thường trú 3 năm trở lên, học 3 năm cấp THPT tại địa phương; đồng thời cam kết sử dụng sinh viên tốt nghiệp, điểm trúng tuyển có thể thấp hơn nhưng không quá 1 điểm so với điểm trúng tuyển của chương trình/ngành đào tạo (thang điểm 30) và không thấp hơn ngưỡng đảm bảo chất lượng theo quy định của chương trình/ngành tuyển sinh. Mặt khác, chủ tịch UBND cấp tỉnh đặt hàng phải chịu trách nhiệm giải trình về nhu cầu đặt hàng đào tạo và sử dụng lao động sau đào tạo.

Theo đại diện Bộ GD-ĐT, việc tuyển sinh do Nhà nước, các đơn vị sử dụng ngân sách đặt hàng đào tạo thực hiện theo Nghị định 32/2019 ngày 10-4-2019 về giao nhiệm vụ, đặt hàng hoặc đấu thầu cung cấp sản phẩm, dịch vụ công sử dụng ngân sách nhà nước từ nguồn kinh phí chi thường xuyên. Trong đó, lĩnh vực giáo dục (từ giáo dục phổ thông đến giáo dục đại học) là một trong 7 lĩnh vực được sử dụng ngân sách để đặt hàng thực hiện. Đào tạo theo đặt hàng là chủ trương đúng của Chính phủ về giải quyết bài toán nguồn nhân lực chất lượng cao cho 3 khu vực Tây Bắc, Tây Nguyên, Tây Nam bộ – là 3 vùng khó khăn nhất cả nước.

Theo PGS.TS Hoàng Minh Sơn, Thứ trưởng Bộ GD-ĐT, năm 2021, một số địa phương đã đăng ký nhu cầu để Bộ GD-ĐT xác định chỉ tiêu nhưng đã không triển khai đặt hàng, giao nhiệm vụ trong việc đào tạo ngành sư phạm. Nguyên nhân chủ yếu là do chưa tính toán cân đối, đồng bộ giữa nhu cầu đặt hàng đào tạo giáo viên và tuyển dụng tại địa phương (biên chế); một số địa phương gặp khó khăn trong kinh phí để đặt hàng đào tạo giáo viên.

Phải tính đầu ra

Theo TS Hoàng Ngọc Vinh, thành viên Tổ tư vấn của Ủy ban Quốc gia đổi mới giáo dục đào tạo giai đoạn 2016-2021, việc đặt hàng đào tạo là giải pháp đúng để đảm bảo cung – cầu nguồn nhân lực nói chung và lực lượng giáo viên nói riêng. Nếu đi học theo hợp đồng của địa phương thì địa phương phải có trách nhiệm phân công sắp xếp công việc cho người tốt nghiệp theo cam kết. Việc tuyển người đi học theo diện hợp đồng cần công khai và có giám sát của HĐND, MTTQ các cấp. Quá trình tuyển chọn ở địa phương phải đề phòng trường hợp thân quen gửi gắm, chạy chọt từ lúc vào học đến khi ra trường đi làm.

Dưới góc nhìn của cơ sở đào tạo, Th.S Phạm Thái Sơn, Giám đốc Trung tâm Tuyển sinh và Truyền thông, Trường ĐH Công nghiệp Thực phẩm TPHCM, cho rằng, sau 1 năm thực hiện mà chưa thu hút được người học (theo báo cáo của Bộ GD-ĐT) là do bài toán này chưa có đáp án chính xác về việc giải quyết việc làm cho người học. Lãnh đạo địa phương có nhiệm kỳ, người học có thể sẽ học lâu hơn nên người học nghi ngại chính sách bố trí việc làm có thể thay đổi. Ví dụ như ngành sư phạm, một số môn học hiện thiếu giáo viên nhưng vài năm nữa sẽ đủ. Khi đó, các em đã ra trường khó bố trí việc làm và nếu bố trí mà các em không nhận cũng khó giải quyết. Do đó, ngay khâu xác định, lựa chọn để cử người học, lãnh đạo địa phương phải có thông báo, cam kết và hướng dẫn rõ ràng để đơn vị sử dụng lao động đề xuất và cam kết bằng văn bản với thời hạn đủ dài để người học an tâm.

“Để tránh tình trạng học xong ngồi chơi xơi nước như trước đây thì hợp đồng và cam kết sử dụng lao động, địa phương phải công khai tất cả điều khoản như đối tượng được tuyển, lương bổng, chế độ ưu tiên khi làm việc và nghĩa vụ người được cử đi học. Khi điều khoản giữa 2 bên cam kết rõ ràng thì thực hiện hợp đồng sẽ thuận lợi, tránh rắc rối khó giải quyết về sau”, Th.S Phạm Thái Sơn nhấn mạnh.

Th.S Hứa Minh Tuấn, nguyên Phó Hiệu trưởng Trường ĐH Tài chính Marketing TPHCM, cho rằng, khi thực hiện phải tránh những sai lầm trước đây, đó là đào tạo dạng cử tuyển, chỉ tập trung vào một số trường, ngành như trường y, ngành sư phạm… Việc cử tuyển trước đây, các địa phương làm chưa tốt, gây thiệt hại, lãng phí lớn ngân sách nhà nước. Để hạn chế bất cập trong tuyển sinh đào tạo theo đặt hàng, điều trước tiên là tránh đặt hàng sai đối tượng, chính sách thực thi không hiệu quả. Ngoài ra, các địa phương, bộ ngành cần xác định và tính toán, dự báo nguồn nhân lực đủ dài để cử người đi học hợp lý, tránh tình trạng thừa mà vẫn thiếu.

Theo Nghị định 116/2020/NĐ-CP, hàng năm, UBND cấp tỉnh tính toán và xác định nhu cầu tuyển dụng, đào tạo giáo viên tại địa phương của từng trình độ, cấp học, ngành học, môn học cho năm tuyển sinh gửi Bộ GD-ĐT. Trên cơ sở đó, Bộ GD-ĐT xác định và thông báo chỉ tiêu cho cơ sở đào tạo giáo viên để thực hiện tuyển sinh. Các quy định khác về giao nhiệm vụ, đặt hàng hoặc đấu thầu chưa quy định cụ thể tại nghị định này thì thực hiện theo quy định tại Nghị định 32/2019/NĐ-CP của Chính phủ.